Шайх Муҳаммад Али ибн Шайх Жамил Собуний хазратлари 1930-мелодий сана Суриянинг илм ва уламолари билан машҳур бўлмиш шаҳри Ҳалабда, диндор, олим оиласида дунёга келдилар. Оталари ҳам Ҳалаб шаҳрининг буюк олимларидан эдилар.
Шайх хазратлари арабий илмлар, фароиз ва диний илмларни оталаридан таълим олдилар. Қуръони каримни эса мактабда ёд олишни бошлаб, санавий босқичда тўла ёд олиб битирдилар. Шайх жанобларини ақлларини танишлари биланоқ Суриянинг катта олимларидан сабоқ олиб, илмга муҳаббат руҳида улғайдилар.
Шу вақтдаги энг катта устозлардан дарс олдилар:
1) Фазилатли шайх Муҳаммад Нажиб Сирож
2) Фазилатли шайх Аҳмад аш-Шаммоъ
3) Фазилатли шайх Муҳаммад Саъид Идлабий
4) Фазилатли шайх Роғиб ат-Таббох
5) Фазилатли шайх Муҳаммад Нажиб Хиёта (Қорилар шайхи)
Булардан ташқари баъзи устозларнинг масжиди ва уйига ҳам қатнаб, дарс олардилар.
Шайх Муҳаммад Али Собуний жаноблари тартибли дарсни ҳукумат мактабларидан бошладилар. Бошланғич мактабнинг дипломини қўлга киритгач, “Эъдодийя” босқичига, ундан кейин тижоратга ихтисослашган “Санавийя” босқичига ўқишга кирдилар. Мазкур босқичда бир йил ўқигач, у ерда судхўрликка йўналтирилган банк муомалаларини ўргатгани учун у ерни тарк қилиб, шаръий санавийя босқичига ўтдилар. У Ҳалаб шаҳридаги Хусравийя номли ўқиш даргоҳи эди. У ер маориф вазирлигига қарашли бўлиб, дарслар икки томонлама ўргатилар эди. Яъни шаръий илмлар ва кавний (коинотга тааллуқли) илмлар эди. Шаръий моддалардан тафсир, ҳадис, фиқҳ, усул, фароиз ва бунга қўшимча ривишда химия, физика, алгебра, геометрия, тарих, география ва инглиз тиллари ҳам ўргатилар эди. 1949-йили мазкур шаръий санавий босқичини битирдилар.
Санавий босқични аъло баҳога битирганларидан кейин Сурия вақф вазирлиги ўз ҳисобидан Қоҳирадаги Азҳари шариф университетига ўқишга жўнатди.
1952-йили олий баҳолар билан шариат факултети дипломига эга бўлдилар.
1954-йили мутахассислик ўқишини тамомлаб, Азҳари шарифнинг “Халқаро шаръий суд мутухассислиги” дипломини олий баҳолар билан қўлга киритдилар. Бу диплом ўша пайтлардаги энг олий диплом ҳисобланган. У ҳозирги пайтдаги докторлик дипломи билан баробар турган.
Мисрда ўқишни тамомлагач, ватанлари Сурияга қайтиб келдилар.
1955 йилдан 1962 йилгача саккиз йил мобайнида, Ҳалабдаги санавий мактабида “Исломий маданият” моддасидан дарс бердилар.
Шайх Али Собуний Суриянинг таълим вазирлиги томонидан Саудия араб мамлакатига шартнома асосида Маккаи мукаррамадаги университетнинг тарбия, Исломий фанлар, шариат факултетига дарс бериш учун юборилди. Шайх жаноблари юборилганларга бошлиқ бўлиб бордилар. Ўша ерда 28 йилга яқин дарс бердилар. Бу узоқ муддатда қўлларидан университетнинг ҳозирдаги катта устозлари ҳам битириб чиқишди.
Бу кишидаги илмий баҳс ва таълиф этишга бўлган рағбатни кўрган “Уммул қуро” университети раҳбарлари баъзи Исломий қўлёзма китобларни тадқиқ этиш вазифасини юклади. Бутун дунёда якка бўлган, иккинчи нусхаси топилмайдиган ўта нодир қўлёзма, имом Абу Жаъфар Наҳҳос қаламига мансуб “Маъонил Қуръон” номли тафсирни мукаммал тарзда олти жузда тадқиқ қилдилар. У китоб Маккаи мукаррамадаги “Уммул қуро” университети номидан, мазкур университет қошидаги “Илмий баҳс маркази” ва “Исломий меросни тирилтириш” нашриётида чоп этилди.
Мударрислик вазифасидан кейин шайх Муҳаммад Али Собуний Бутун Ислом олами робитаси ташкилоти қошидаги «Қуръон ва суннатдаги илмий мўъжизалар” ҳайъатида маслаҳатчи вазифасида ишладилар. Таълиф ва илмий баҳсни бошлашдан олдин бир неча йил ана шу вазифада қолдилар.
Шайх Муҳаммад Али Собуний роҳимаҳуллоҳ бир қанча илмий асарлар соҳибидирлар.
Шаръий ва арабий илмларда бир қанча китоблар таълиф этганлар. Улар турк, инглиз, франсуз, малавий, ҳусавий ва бундан бошқа ислом оламидаги тилларга таржима қилинган. Ушбу китобларнинг баъзисини университетда дарс бериш мобайнида ва яна баъзисини дарсдан бўшаган пайтларида таълиф этдилар. Таълифдан ташқари яна бошқа фаолиятлари ҳам бордир.
Масалан: Маккаи мукаррамадаги масжидул ҳаромда кунлик дарс ва мавсумий фатво. Шунингдек Жидда шаҳридаги масжидларнинг бирида ҳафтада бир марта тафсирдан дарс. Ушбу дарс саккиз йилдан бери давом этиб, тахминан Қуръонни учдан икки қисми тамомланди. У дарслар кассеталарга ёзиб борилмоқда. Бундан ташқари шайх жаноблари телевизорда намойиш этилиши учун Қуръонни мукаммал ҳолда тафсир қилганлар. У дарс 600 сериялик барнома бўлиб, икки йил мобайнида, яъни 1419-ҳижрий, 1999-мелодий йили охирига етди. Кейинчалик шайх Муҳаммад Али Собуний роҳимаҳуллоҳ маълум бир сабаблар билан Туркия давлатига кўчиб ўтдилар. Ва бу жойда ҳам ислом умматига хизмат қилдилар. Ўтган 2020-йил ислом уммати учун жуда катта йўқотиш йили бўлди. Кўплаб уммат уламолари бу фоний дунёдан боқий дунёга риҳлат қилдилар. Шайх уммат муфассирларидан бири Муҳаммад Али Собуний ҳазратлари ҳижрий 1442-йили шаъбон ойининг 6-куни (2021-йил 19-март) вафот қилдилар ва Туркия давлатига дафн қилиндилар. Меҳрибон Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло шайх ҳазратларининг қилган хизматларини қабул қилсин. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламнинг меросхўрларига Аллоҳнинг раҳмати бўлсин.
Тошкент ислом институти
4- курс талабаси Олимов Зуҳробиддин
