Mahmudxo‘ja Behbudiy – o‘zbek ma’rifatchilik harakatining asoschilaridan biri bo‘lib, uning ijodi va faoliyati Turkiston jadidchilik harakatining rivojida muhim o‘rin egallaydi. Behbudiy o‘z davrining ilg‘or fikrli ma’rifatparvarlari, jurnalistlari, dramaturglari va siyosiy arboblari bilan yaqin hamkorlik qilgan. Uning zamondoshlari – jadidchilik harakatining namoyandalari bo‘lmish Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy, Fitrat, Abdurauf Fitrat, Fayzulla Xo‘jayev, Cho‘lpon kabi ziyolilar bilan Turkiston taraqqiyoti yo‘lida xizmat qilgan.
Behbudiy jadidchilik harakatining eng faol namoyandalaridan biri sifatida yangi maktablar ochish, milliy matbuotni rivojlantirish va teatr san’atini taraqqiy ettirish yo‘lida katta ishlar qildi. Uning asosiy maqsadi xalqni ilm-ma’rifatga yo‘naltirish, Turkiston jamiyatini taraqqiy ettirish edi. U “Oyna” gazetasini nashr etib, aholining savodxonligini oshirishga harakat qildi. Behbudiy faoliyatining bu jihatlari uning zamondoshlari bilan umumiylik kasb etgan.
Behbudiyning zamondoshlari
Munavvarqori Abdurashidxonov – jadidchilik harakatining asoschilaridan biri bo‘lib, yangi maktablar tizimini yaratishda va o‘qituvchilarni tayyorlashda katta rol o‘ynagan. U Behbudiy bilan birga xalqni ilm-ma’rifatga undash uchun gazeta va jurnal nashr etish ishlariga ham katta hissa qo‘shgan.
Abdulla Avloniy – ma’rifatparvar, pedagog va dramaturg sifatida xalqni savodli qilish va milliy madaniyatni rivojlantirish yo‘lida katta xizmat qilgan. Uning “Turon” teatr truppasi orqali sahnalashtirilgan asarlari Behbudiyning “Padarkush” dramasi bilan bir qatorda jadidlarning millatni uyg‘otishga qaratilgan harakatlaridan biri edi.
Abdurauf Fitrat – o‘zbek adabiyoti va falsafasida muhim o‘rin tutgan jadidlardan biri edi. Uning asarlari orqali xalq ongini uyg‘otish va milliy ruhni kuchaytirish Behbudiyning maqsadlari bilan uyg‘unlashgan. Fitratning “Hind ixtilochilari” va “Abulfayzxon” kabi asarlari milliy tarix va ozodlik g‘oyalarini ilgari surgan.
Fayzulla Xo‘jayev – Turkiston siyosiy sahnasida muhim o‘rin tutgan va jadidchilik harakatining davomchilari qatoridan joy olgan. U Turkiston mustaqilligi va taraqqiyoti yo‘lida faoliyat yuritgan davlat arbobi edi. Behbudiy va boshqa jadidlar bilan hamkorlikda Turkistonni modernizatsiya qilish yo‘lidagi islohotlarga hissa qo‘shgan.
Cho‘lpon – mashhur shoir, dramaturg va ma’rifatchi bo‘lib, uning asarlari jadidchilik harakatining ruhiy asoslarini yaratishga xizmat qilgan. U “Kecha va Kunduz” romanida milliy uyg‘onish, mustaqillik va erkinlik masalalarini ko‘tarib chiqqan. Behbudiy singari u ham xalqni ilm-ma’rifatga chorlash yo‘lida adabiyotni qurol sifatida ishlatgan.
Behbudiy va uning zamondoshlari Turkiston jadidchilik harakatining asosiy yetakchilari bo‘lib, ularning ma’rifiy, siyosiy va madaniy faoliyati bugungi kunda ham katta ahamiyat kasb etadi. Ular mustamlaka zulmiga qarshi kurashgan, ilm-ma’rifat, madaniyat va mustaqillik g‘oyalarini tarannum etgan. Ularning merosi bugungi kun yoshlarini ilmli, vatanparvar va taraqqiyotga intiluvchi shaxs sifatida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi.
Hilola ISMOILOVA,
TII 4-kurs talabasi
