Ҳаво йўллари қатнови пайдо бўлмаган, автомобиль транспорти тўла ривожланмаган Усмонлилар империяси даврида Макка-Мадина каби муқаддас ерларга сафар қилиш ўзига яраша машаққатли ва бироз хавфли эди. Ҳижозга борадиган темир йўлнинг қурилиши вазиятни енгиллатарди. Макка ва Дамашқни боғлаш мақсадида қурилган поезд йўли Усмонли умумий темир йўл тармоғининг бир қисми бўлиб, зиёратчилар учун пойтахт Истанбулдан ҳаж ё умрага бориш имконини берарди. Бу сафар йўли сезиларли даражада қисқариб, зиёратчиларга осонлик ва қулайлик туғдирарди.
Мутахассисларнинг фикрича, Истанбулдан Маккага беш кунда етиб олса бўларди.
Ўша пайтларда араб дунёсидаги мусулмон давлатлар ўртасида чегара йўқ эди, шунинг учун ҳам ҳаж зиёратига бориш учун на паспорт, на виза керак эди.
Темир йўл Усмонли салтанатини ҳарбий жиҳатдан мустаҳкамлаш ва Арабистон ярим оролини назорат қилишни ҳам мақсад қилган эди. Давлат аскарларига тўсатдан душман ҳужуми бўлса, Макка ва Мадинага ёрдам кучлари тезда етиб борарди.
Қуйидаги харитада Дамашқдан Маккага борадиган маршрут кўрсатилган. Йирик Усмонли темир йўл тармоғига уланган Ҳижоз темир йўли Султон Абдул Ҳамид II буйруғи билан 1900-йилларда қурилиб бошланди ва 1908 йил сентябрь ойида Мадинага етиб борди.
Медина темир йўл станциясининг очилиши:
Ҳозирда вокзал музейга айлантирилган:
Темир йўл 1913 йилда расмий равишда фойдаланишга топширилган. Дамашқ биринчи бекат бўлиб, Амман, Ҳайфа ва Қуддус каби йирик шаҳарларда ҳам станциялар қурилди. Йўлдан ҳаж зиёратини адо этувчи зиёратчилар, шунингдек, давлат амалдорлари, савдогарлар ва кенг жамоатчилик фойдаланишган.
Ҳожилар вагоннинг орқасида чойга сув қайнатишади:
Ҳижоз поездининг ички қисми:
Ҳижоз темир йўл поездидаги йўловчилар:
Аммандаги Ҳижаз темир йўл станцияси (Иордания):
Дамашқдаги Ҳижоз темир йўл станцияси (Сурия):
Ҳайфадаги Ҳижоз станцияси (Фаластин):
Афсуски, Ҳижоз темир йўл тармоғи Биринчи жаҳон уруши бошланганлиги сабабли Маккага етиб бормади. Араб қўзғолони пайтида араблар инглизлар билан иттифоқдош бўлиб, Усмонли қўшинларига қўшимча кучлар юборишига йўл қўймаслик учун темир йўл тармоғининг бир қисмини портлатиб юборишди.
Файсал ибн Ҳусайн бошчилигидаги араб исёнчилари темир йўлни портлатди, кейинчалик у Британия ёрдами билан Ироқ қиролига айланди.
Охир-оқибат Усмонли империяси қулагач темир йўл бутунлай ишдан чиқди.
Темир йўл излари ва поезд қисмларини Арабистон чўлларида ҳамон кўриш мумкин.
ТИИ Ҳадис ва ислом тарихи фанлари кафедраси
катта ўқитувчиси Пўлатхон Каттаев
