Imom Zayla’iy al-Hidoya kitobida kelgan hadislarni taxrij qilishdagi tutgan yo‘li

Imom Zayla’iy Nasbur-Raya li-Ahadis al-Hidoya asarida al-Hidoya kitobida kelgan hadislarni taxrij qilgan. Imom Zayla’iy o‘zi hanafiy mazhabiga ergashuvchilardan bo‘lsa-da, al-Hidoya hadislarini taxrij qilishda qisqartirmagan, balki, hanafiy mazhabidan boshqa mazhab vakillarining dalillarini bayon qilish ila ushbu taxrij kitobini ziynatlagan.  Imom Zayla’iy al-Hidoya kitobida kelgan hadislarni taxrij qilish asnosida insof ila taxrij qilganligi u kishini va mana shu taxrij kitobini insonlar orasida mashxur bo‘lishlariga katta sabab bo‘lgan.

Imom Zayla’iy Hidoya kitobida kelgan hadis va osorlarni taxrij qilishda tutgan yo‘li quyidagilardan iborat;

1. Imom Marg‘iloniy al-Hidoya asarida keltirgan hadislarni zikr qilgan.
2. Al-Hidoya kitobida kelgan hadislarni hadis kitobi sohiblari va ulardan boshqa kishilardan kimlar taxrij qilgan bo‘lsa, shu kishilarni zikr qilgan.
3. Al-Hidoya kitobida kelgan hadis turuqlari va uning o‘rinlarini zikr qilgan.
4. Al-Hidoya kitobida kelgan hadislarni qo‘llab-quvvatlaydigan boshqa hadislarni shavohid[1] va mutobi’[2]larini zikr qilganlar.
5. Mutobi’ va shavohidlarni taxrij qilgan kishilarni va xos kitoblardagi ularning o‘rinlarini zikr qiladi.
6. Boblarda kelgan hadislarni taxrij qilishda ularga qo‘shimcha tarzda mana shu mutobi’ va shavohid hadislarni keltiradi.
7. Imom Zayla’iy (rohimahulloh) al-Hidoya kitobida kelgan hadisdan kelib chiqqan masala ixtilofli bo‘lsa, hanafiylarga muxolif bo‘lgan olim va ulamolar hujjat o‘laroq keltirgan hadislarni ham keltiradi.
8. Hanafiylarga qarshi mazhab vakillari hujjat qilgan hadislarni keltiradi.
9. Hanafiylarga muxolif tomonning hadislarini taxrij qiladi va mana shu hadislarni hadis kitoblaridan taxrij qilgan olimlarni insof bilan zikr qiladi.
10. Imom Zayla’iy (rohimahulloh) al-Hidoya kitobida kelgan hadislarni taxrij qilishda al-Hidoya kitobidagi mavzularning tartibiga rioya qilgan. Ya’ni al-Hidoya kitobidagi hadislarni taxrij qilishni boshidan oxirigacha shu kitobning tartibi asosida amalga oshirgan.

Toshkent islom instituti talabasi

Sharipov Alisher

[1] Ikkita hadis matni va ma’nosi bir xil yoki ma’nosi bir bo‘lgan ushbu ikki hadis ikki turuq bilan ikkita sahobiydan rivoyat qilingan bo‘ladi.

[2] Ikki hadis matni va ma’nosi bir yoki ma’nosi bir xil bo‘lib, ikki turuqdan keladi va qaysidir roviyda o‘sha ikki turuq birlashadi va bir sahobiydan rivoyat qilingan bo‘ladi.