“Muqtadiy” — arab tilidagi “iqtido” (ergashmoq) so‘zidan olingan bo‘lib, imomga ergashib namoz o‘qiyotgan kishiga nisbatan ishlatiladi. U imomning orqasida turib, har bir harakatda unga ergashadi. Namozdagi bu ergashish — ibodatdagi birlik va tartib-intizomni ifodalaydi. Hanafiy mazhabida bu masalada ayrim o‘ziga xos yondashuvlar mavjud bo‘lib, ushbu maqolada aynan muqtadiyning qiroat borasidagi holati yoritiladi.
Hanafiy Mazhabidagi Qoidalar
1. Sirli (jim) qiroatli namozlarda (Zuhri, Asr) muqtadiy qiroat qiladimi?
Hanafiy mazhabiga ko‘ra, muqtadiy umuman qiroat qilmaydi, chunki imomning qiroati jamoatchilik uchun yetarlidir. Dalil sifatida quyidagi hadis keltiriladi:
“من كان له إمام فقراءة الإمام له قراءة”
“Kimda imom bo‘lsa, imomning qiroati unga kifoya qiladi.” (Imom Ahmad, Ibn Moja, Abu Dovud rivoyati)
2. Jahriy (baland ovozli) namozlarda (Bomdod, Shom, Xufton) ham hanafiylar muqtadiyga qiroat qilishni vojib deb hisoblamaydi. Bu holatda u faqat jim turib, imomning qiroatini tinglashi kerak. Qur’oni Karimdagi quyidagi oyatga asoslaniladi:
وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا
(A’rof surasi, 204-oyat) — “Qur’on tilovat qilinganda uni tinglang va sukunat saqlang.”
Bu oyatni Imom Abu Yusuf imom orqasida turganlarga ham tatbiq etgan va sukutni afzal deb bilgan.
3. Fotiha surasini o‘qish masalasida ham hanafiylar qat’iy fikr bildirgan: muqtadiy Fotiha surasini ham o‘qimaydi. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:
“من صلى خلف الإمام فقراءة الإمام له قراءة”
(Ibn Moja: 850, Abu Dovud: 823) — “Kim imom ortida namoz o‘qisa, imomning qiroati unga kifoya qiladi.”
Shu bois hanafiy olimlari muqtadiyning qiroatini emas, imomning qiroatini tinglashini vojib deb bilgan.
Hanafiy olimlarning sharhlari
1. Imom Muhammad Shayboniy:
“Imom orqasida turuvchi qiroat qilmaydi. Chunki imom o‘sha ishda vakil hisoblanadi.”
2. Alloma Margʻinoniy (“Hidoya” asari muallifi):
“Muqtadiy hech qanday qiroat qilmaydi, balki tinglaydi. Bu Rasulullohning aniq buyrugʻidir.”
3. Ibn Humom (“Fath al-Qodir” muallifi):
“Imom orqasida qiroat qilish — bu afzal amaldan voz kechishdir, chunki bu holat imomga iqtido qilish ruhiga zid.”
Xulosa
Hanafiy fiqhida muqtadiyning qiroati masalasi ancha aniqlik bilan bayon qilingan. Imom ortida namoz o‘qiyotgan kishi qiroat qilmaydi, balki imomning qiroatini tinglaydi. Bu hukm hadislar, sahobalarning amaliyoti, oyatlar va qiyos usuliga tayangan holda asoslanadi. Jamoat bilan namoz o‘qishda tartib va intizomga erishish uchun ushbu yondashuv muhim ahamiyatga egadir.
Bahodir IBROHIMOV,
Toshkent islom instituti 4-kurs talabasi
