Худосизлар ва Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ ўрталарида бир қанча савол-жавоблар бўлиб ўтди:
– Роббингиз қачондан бери бор?
– Аллоҳга замонлар ўтмайди. У ҳар доим мавжуд. Унга ибтидо йўқ.
– Воқеликдан бир мисол келтириб тушунтиришингизни хоҳлардик.
– Тўрт сонидан олдин қайси сон келади?
– Уч.
– Учдан олдин-чи?
– Икки.
– Иккидан олдин-чи?
– Бир.
– Бирдан олдин-чи?
– Ҳеч вақо.
– Ҳисобдаги бирдан олдин ҳеч вақо бўлмаса, ҳақиқий Бирдан аввал нима бўлсин?! У азалий ва борлигининг аввали йўқ.
– Роббингиз қайси томонга юзланади?
– Қоронғи жойда чироқ ёқсангиз, у қайси томонга нур сочади?
– Ҳар тарафга.
– Чироқ нурининг ҳолати шундай бўлганидан кейин еру осмонлардаги Нур қандай бўлсин?!
– Роббингиз Зоти ҳақида гапиринг. У темир каби қаттиқми ёки сув сингари суюқми ё бўлмаса, тутунга ўхшашми?
– Жон талвасасида турган одам олдида ўтирганмисизлар?
– Ўтирганмиз.
– Жони чиқиб кетганидан кейин унга гапирганмисизлар?
– Йўқ.
– Ўлишидан олдин ҳаракатланар ва гапирармиди?
– Ҳа.
– У қандай қилиб гапирмай ва ҳаракатланмай қолди?
– Руҳи чиқиб кетгани учун.
– Руҳи чиқиб кетганми?
– Ҳа.
– Менга ўша руҳни сифатлаб беринглар. У темир каби қаттиқми ёки сув сингари суюқми ё бўлмаса, тутунга ўхшашми?
– Руҳ ҳақида ҳеч нарса билмаймиз.
– Яратилган руҳнинг ҳақиқатига ета олмай туриб, мендан Илоҳнинг Зотини сифатлаб беришимни сўраяпсизларми?
Ҳа, инсон тузукроқ тафаккур қилса, ақлини ишлатса, Аллоҳ борлигини топади. Зеро, У фитратида жойлаштирилган. Аммо ёмон тарбия кўргани, худосиз муҳитда ўсгани боис кўмилиб туради, холос.
ТИИ Ҳадис ва ислом тарихи кафедраси
катта ўқитувчиси А.Ғиёсов
