islom-instituti@umail.uz         71-227-42-37
Жамият

Бўлимлар

BITCOIN NIMA?

So‘nggi bir necha o‘n yilliklardan buyon musulmonlar hayotlarini Islomiy tamoyillar asosida qayta qurishga harakat qilib kelmoqdalar. Ular G‘arbning yaqin o‘tgan asrlar davomida siyosiy va iqtisodiy jihatdan hukmronligi tufayli ijtimoiy-iqtsodiy sohalarda avvalgi an’analarga to‘liq ravishda amal qilishdan mahrum bo‘ldik, deb bilishadi. Shu sababli siyosiy erkinlikka erishgan ko‘pgina musulmonlar o‘z hayotlarini Islomiy tamoyillarga mos ravishda qayta tiklashga intilmoqdalar. Ular uchun eng katta qiyinchilik iqtisodiy sohada bo‘lib, amaldagi moliyaviy tashkilotlarni shariat buyruqlariga mos ravishda isloh qilishdir. Internet va elektron savdo rivojlangan sayin insonlarning “masofadan turib” elektron pullar to‘lashlariga to‘g‘ri kela boshladi. Bunda pulni masofadan turib qo‘ldan qo‘lga berishning esa umuman iloji yo‘q. Shuning uchun ham pullarni bir insondan ikkinchisiga masofadan turib o‘tkazish jarayonida o‘ziga hos vositachilarga, ya’ni elektron to‘lov tizimlari, bank yoki kur’yerlarga murojaat etish kerak bo‘ladi. Har qanday vositachi esa bajarayotgan pul o‘tkazmalariga bog‘liq bo‘lgan operatsiyasi uchun qandaydir to‘lov olib qoladi, chunki hech kim tekinga ishlashni xohlamaydi. O‘tkazilayotgan pul miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, vositachiga bo‘lgan to‘lovlar tufayli pulni yo‘qotish ham shunchalik ko‘p bo‘ladi, albatta. Axborot texnologiyalari va elektron savdo rivojlangani sari ko‘pchilik odamlar pul o‘tkazmalari bilan bog‘liq harajatlarni kamaytirish borasida o‘ylanib qolishdi, ya’ni, qanday qilib ushbu xarajatlarni kamaytirish va pul o‘tkazmalari foydali ish koeffitsientini iloji boricha yuz foizga  oshirgan holda elektron biznesni yuritish mumkin? Bu borada turli xildagi taklif va molohazalar juda ko‘p edi, lekin ularning barchasi bir qancha sabablarga ko‘ra rad etildi. Chunki tovar va xizmatlar oldi-sotdilaridagi vositachilarga bo‘lgan to‘lovlarni olib tashlaganda ham, turli-tuman firibgarlardan qanday himoyalanish, pulni aynan siz o‘tkazganingiz yoki uni olganingizni qanday isbotlash mumkin? Bu muammoning yеchimi 2009-yillarda Satoshi Nikamoto deb nomlangan shaxs yoki shaxslar tomonidan murakkab kriptografik matematik hisob-kitoblar natijasida ishlaydigan yangi elektron to‘lov tizimini ommaga taqdim etgandan so‘ng topildi. Bunday to‘lovlarni amalga oshirishda ishlatiladigan pul birligining nomi esa bitcoin deb ataldi. Umuman olganda, “Bitcoin” – bu hech qanday moddiy ekvivalenti yo‘q va shunchaki ma’lumotlar bazasidagi qaydlar jamlanmasidan iborat virtual pullar. Baza ham, u o‘rnatilgan texnologiya ham juda ishonchli bo‘lganligi sabab, u insoniyat uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Kriptovalyutalar «BlockChain» nomini olgan (bloklar zanjiri) baza asosida yaratilgan. Moddiy jihatdan mavjud. “Bitcoin” nomli kriptovalyutani yaratishda ma’lum bir qonun-qoidalar qabul qilingan: “Bitcoin” kuchli inflyasiyaga uchramasligi uchun, dastlab ushbu virtual pullarning miqdorini cheklash maqsad qilingan. Shu sababli virtual oltin ekvivalenti degan tushuncha kiritilgan, uni sotib yoki qazib olib qo‘lga kiritish mumkin. Yangi “Bitcoin”larni qo‘lga kiritish usuli mayning deyiladi (“virtual shaxtachilar”, ammo ular kirkalar yordamida emas o‘zining kompyuterlari va maxsus yaratilgan tizimlari asosida ishlaydi). “Bitcoin” oltinga yanada o‘xshashroq bo‘lishi uchun uni qo‘lga kirtirish oltinni qazib olishdek mushkul ishga aylantirilgan. Aks holda kriptovalyutaning mavjud grafigida yangi birliklar ko‘payib ketadi. Buning uchun esa barcha maynerlar (virtual shaxtachilar) o‘z kompyuterlari yoki maxsus tizimi orqali juda murakkab hisob-kitoblarni amalga oshiradi – xesh funksiyasi deb ataladigan maxsus formuladan foydalanib hisoblangan raqamlarni berilgan shablonga tashlaydi. Shablon esa shunday hisob-kitob bilan aniqlanadiki, maynerlarning har qanday raqamida “Bitcoin”ning yangi birligi 10 daqiqada bir marta paydo bo‘ladi. Tizim ikki haftada bir marta kriptovalyutaning navbatdagi birliklarini “qazib olish ishlarini” murakkablashtirish maqsadida to‘g‘irlash kiritadi, bu esa kerakli shablonning ko‘tarilishiga yoki pastga tushishga yordam beradi. Tizimning har bir foydalanuvchisiga maxsus manzil (oddiy...

Elektron raqamli imzo zamonaviy vakolat

 Elektron raqamli imzo (ERI): Zamonaviy hujjat muomalasining ishonchli kafolati Zamonaviy jamiyat rivojlanib borayotgan sari, turli sohalarda raqamlashtirish jarayoni tezlashmoqda. Shu jarayon natijasida elektron hujjatlar va ularni tasdiqlash vositalari tobora ommalashib bormoqda. Elektron raqamli imzo (ERI) ana shu vositalarning muhim turlaridan biri hisoblanadi. ERI hujjatning muallifligini tasdiqlash, uning o‘zgarmasligini kafolatlash va yuridik kuchini oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Elektron raqamli imzo huquqiy hujjat sifatida O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida ham mustahkam o‘rin egallagan. Xususan, 2003-yilda qabul qilingan “Elektron raqamli imzo to‘g‘risida”gi Qonun bilan uning yuridik maqomi va qo‘llash tartibi belgilanib qo‘yilgan. Shu bilan birga, xalqaro amaliyotda ham elektron raqamli imzo ko‘plab mamlakatlarda qo‘llanilib, hujjat muomalasining ajralmas qismi sifatida tan olingan. Elektron raqamli imzo tushunchasi va asoslari Elektron raqamli imzo (ERI) – elektron hujjatga qo‘yilgan, maxsus kriptografik algoritmlar asosida yaratilgan va uni yaratgan shaxsning shaxsi hamda hujjatning yaxlitligini tasdiqlovchi raqamli koddir. ERI shaxsning elektron muomaladagi ishonchli identifikatori bo‘lib xizmat qiladi. Shu orqali elektron hujjatlar ham qog‘oz shaklidagi hujjatlar kabi yuridik kuchga ega bo‘lishi ta’minlanadi. Qonuniy jihatdan ERI quyidagilarga asoslanadi: Elektron hujjatning haqiqiyligini kafolatlash – ERI orqali hujjat muallifi aniq belgilanadi. Elektron hujjatning yaxlitligini ta’minlash – ERI qo‘yilgan hujjat o‘zgartirilmaganligini kafolatlaydi. Rad etib bo‘lmaslik prinsipi – hujjat muallifi uni imzolaganligini keyinchalik rad eta olmaydi. Shu tarzda, elektron raqamli imzo shaxsiy identifikatsiya, hujjatning o‘zgarmasligini ta’minlash va yuridik kuchini mustahkamlash kabi asosiy vazifalarni bajaradi. ⸻ ERIning ishlash prinsipi Elektron raqamli imzo ikki asosiy kalitga tayangan holda ishlaydi: maxfiy kalit va ochiq kalit. Bu usul asimmetrik kriptografiya deb ataladi. Maxfiy kalit – faqat imzo qo‘yuvchi shaxsda bo‘ladi. Shu kalit orqali elektron hujjatning imzosi yaratiladi. Ochiq kalit – barcha uchun ochiq bo‘lib, imzo to‘g‘riligini tekshirish uchun ishlatiladi. ERI yaratish jarayoni quyidagicha bo‘ladi: Elektron hujjatdan xesh qiymati olinadi (maxsus xesh-funksiya orqali). Olingan xesh qiymati maxfiy kalit bilan shifrlanadi. Shu shifrlangan xesh qiymati elektron raqamli imzo sifatida hujjatga qo‘yiladi. Imzo tekshirilayotganda esa ochiq kalitdan foydalaniladi: shifrlangan xesh ochiladi va hujjatdan qayta olingan xesh qiymati bilan solishtiriladi. Agar ular mos tushsa, hujjat o‘zgarmagan va haqiqiy deb topiladi. Bugungi kunda ERI yaratishda keng tarqalgan RSA, DSA, SHA-256 kabi algoritmlar qo‘llaniladi. Ular ma’lumotlarning maxfiyligi va yaxlitligini ishonchli tarzda ta’minlaydi. Elektron raqamli imzoning qo‘llanilishi Hozirda elektron raqamli imzo turli sohalarda muvaffaqiyatli qo‘llanmoqda: 3.1. Davlat xizmatlari Davlat xizmatlarini elektron shaklda ko‘rsatishda ERI muhim rol o‘ynaydi. Masalan, O‘zbekistonning Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali turli arizalar, shartnomalar va so‘rovnomalar elektron shaklda yuboriladi. Shu bilan birga, davlat idoralari ham o‘zaro hujjat almashishda ERI asosida ishlaydi. 3.2. Moliya va bank sohasi Bank sohasida ERI hisob-kitoblarni amalga oshirish, shartnomalarni tasdiqlash va boshqa muhim jarayonlarda ishonchli vosita sifatida qo‘llanadi. Elektron bank xizmatlari, onlayn to‘lovlar va elektron hisobvaraq-fakturalar ERI orqali yuridik kuchga ega bo‘ladi. 3.3. Savdo va shartnomalar Elektron savdo tizimlari va elektron shartnomalar imzolashda ham ERI hujjatning yuridik maqomini ta’minlab beradi. Bu esa biznes jarayonlarini soddalashtiradi va hujjat muomalasini tezlashtiradi. ERIning afzalliklari va ahamiyati Elektron raqamli imzo quyidagi afzalliklarga ega:  Hujjat muomalasini tezlashtiradi va qulaylik yaratadi.  Qog‘oz hujjatlar va pochta xarajatlarini kamaytiradi. Hujjatlar xavfsizligini va maxfiyligini oshiradi. Shaxsiy identifikatsiya va hujjat yaxlitligini kafolatlaydi. Sud va boshqa yuridik muammolar yuzaga kelganda ishonchli dalil...

УСТНОЕ НАРОДНОЕ ТВОРЧЕСТВО

Человек встречается с устным народным творчеством с первых дней своей жизни. Укладывая мальппа спать, мать поёт ему колыбельную песню. Когда ребёнок подрастает, он уже сам начинает пользоваться считалками и дразнилками, скороговорками и загадками. Дети познaют жизненный опыт предков. Их великие предки Томaрис, боровшиеся зa свободу стрaны, искренности, человечности, терпения, предaнности делу, a глaвное, восприятия Родины, где жили и процветaли их отцы, слушают нaродные песни, эпосы, легенды и рaсскaзы., Ширaк, Спитaмен, Мукaннa, Темур Мaлик, Джaлолиддин Мaнгуберди, Мaхмуд Тороби и Aмир Темур учaтся нa их мужестве, чувствуя ромaнтику жизни и созидaния. Бессмертные произведения народной мудрости появились в глубокой древности, в те времена народы не имели письменности, и поэтому их передавали устно из поколения в поколение.  Выше изложенных материалах я назвал имена героев ,которых народ любил ,воспевал ,воспитывал своих детей на примере этих героев .Кто их сочинял? Имена этих талантливых людей не сохранились. Да разве они могли сохраниться?! Каждый рассказывал произведение по-своему. Он что-то добавлял, что-то изменял. Среди русских народных произведений особо выделяются былины. Их исполняли сказители. Народные певцы произносили былины нараспев. Былина – это песня-рассказ о богатырях и народных героях. Кто же был героем русских былин? Конечно, богатыри Илья Муромец и Добрьпгя Никитич, Святогор и Алёша Попович. Самый любимый народный герой – это Илья Муромец. Он сильный, спокойный, храбрый. Илья Муромец освобождает города от врагов и очищает дороги от разбойников. Есть былины и о жизни купцов. Самая известная среди них – былина о купце Садко. Но разве в узбекском фольклоре не было героев? Были, конечно, в эпосе «Равшан» говорится о сильной любви юноши Равшана к дочери падишаха Зулхумор. Узбекский эпос «Алпамыш» воспевает подвиги богатыря Хакимбека. храбрый герой отправляется выручать свою невесту Барчинай. Но самый любимый жанр — сказки, с ними связаны наши первые понятия о мире, добре и зле, о справедливости, в них выражены мысли и чувства, мечты и надежды народов. Когда нам что-нибудь нравится, мы сравниваем это со сказкой: «Это просто сказка!», «Всё было, как в сказке!». А какие они — русские и узбекские сказки? Это и волшебные сказки о приключениях и подвигах героев. Это и бытовые сказки о крестьянах и работниках, в них высмеиваются ленивые, упря- мые, глупые, жадные люди. Новеллы о Ходже Насреддине показывают ум, находчивость и проницательность узбекского народа. Самыми древними являются сказки о животных. Каждое животное имеет собственные черты. Лиса в сказках всегда хитрая и ловкая обманщица. Волк — глупый и жадный, заяц – трусливый. Медведь – неуклюжий и сильный, петух – легкомысленный и самоуверенный. Сравнивая русское и узбекское устное народное творчество , мы убеждаемся в следующем, с древних времён народы России и Узбекистана верили в добро, смелость, ум, трудолюбие. Они осуждали злость, хитрость, глупость, трусость. В русских и узбекских былинах и сказках зло всегда проигрывает, а добро всегда побеждает. Арипов Сатвалди Преподаватель кафедры «Языки» Ташкентского исламского института имени Имама Бухари. 130

Asossiz taloq qilishning jamiyatga zararlari

"Agar ular orasida nizolashishdan qo‘rqsangiz, unda erning oilasidan bir hakam va ayolning oilasidan bir hakam tayinlang. Agar ular (hakamlar) yarashishni xohlasalar, Alloh ularning orasini totuv qiladi. Albatta, Alloh (hamma narsani) biluvchi va (hamma narsadan) xabardor zotdir". Mazkur oyatdan anglashiladiki, shariatimiz nizolarni hal qilish uchun qadam-baqadam choralar ko‘rishni talab qiladi va darhol taloqqa murojaat qilishdan qaytaradi. Shu bilan birga shariatimizda taloq erkakning qo‘lida bo'lganligining hikmati odatda er kishilar oqilona qarorlar qabul qiladilar. Shuning uchun taloq ishi er kishini qo'liga topshirilgandir. Hidoya kitobida bu borada shunday deyiladi:.. Shamsiddin BURXONIDDINOV, TII 4-kurs talabasi

O‘zbekistonning Ikkinchi Jahon urushidagi buyuk g‘alabaga qo‘shgan ulkan hissasi

6 yil davom etgan, butun insoniyotga og‘ir kulfatlar solgan urush tamom bo’ldi. Urush insoniyatga juda qimmatga tushdi. 50 milliondan ortiq kishi halok bo‘ldi, 90 milliondan ortiq kishi yarador va mayib bo‘lib qoldi. Moddiy talafotlar qiymmati 4 trillion dollardan oshib ketadi. Urush Yevropa, Afrika, Osiyo va Okeaniyada turli frontlarda olib borildi, fashizmni tor-mor etishda ko‘p mamlakatlar qatnashdi. Biroq urushning asosiy og‘irligi sovet kishilari zimmasiga tushdi. 27 millionga yaqin sovet kishilari urush alangasida halok bo‘ldi. 18 milliondan ortiq jangchilar yarador va nogiron bo‘lib qoldilar. Faxriddin YERNAZAROV, “Tillar” kafedrasi katta o‘qituvchisi
1 2 3 29