Marokash uzoq yillar davomida Atlantika okeani va O’rta er dengizi bo’ylab o’zining geografik joylashuvi bilan shakllangan. Miloddan avvalgi VII asrda arab xalqlari bu mintaqaga kirgan va ularning madaniyati, Islom dini taraqqiy etgan.
Geografik joylashuvi:
- G’arbda Atlantika okeani
- Shimolda O’rta yer dengizi
- Sharqda Algeriya (Aljir) ya’ni Jazoir
- Janubi-Sharqda G’arbiy Sahara
Hududi 446,550 km² ni tashkil etadi.
Iqlimi:
- Shimoliy qismlarda: yozda issiq va quruq, qishda nam, okean qismida namlik ko’proq
- Janub va Sharqda: yozda juda issiq, qishda sovuq
- tog’li qismlarida yozda ham nisbatan sovuq
2-mart, 1956-yil – Marokash Fransiyadan mustaqilligini e’lon qilgan. 7-aprelda Ispaniya ham shimoliy hududlardagi protektoratini bekor qildi.
Marokash – konstitutsiyaviy monarxiya hisoblanadi. Bu degani, mamlakat boshida qirol turadi, lekin uning vakolatlari konstitutsiya bilan chegaralangan, parlament va hukumat esa davlat boshqaruvida muhim rol o‘ynaydi. Davlat boshlig’i qirol. Hozirgi qiroli: Muhammad VI (1999-yildan buyon taxtda).
Bu davlatning poytaxti Rabot shahri. Bu shaharda qirol saroyi, parlament, vazirliklar va ko‘plab elchixonalar joylashgan.
Rasmiy tillar: Arab va Berber
Ish va ta’lim tillari: Fransuz va qisman Ispan
Kundalik hayotda: Darija (marokash arabchasi) va mahalliy Berber lahjalari keng qo‘llanadi.
Aholi soni 37.5 mln.ni tashkil qiladi (2024-yilga ko’ra).
- 0–14 yosh ≈ 26% Yosh aholining ulushi yuqori
- 15–64 yosh ≈ 65% Mehnatga layoqatli, aholining asosiy qismi
- 65 yosh va undan kattasi ≈ 9% Qariyalar ulushi ortib bormoqda
Diniy tarkibi
Marokash aholisi diniy jihatdan bir xil bo‘lib, deyarli musulmonlardan iborat.
- Islom ≈ 99%. Mazhabi, asosan Aqidada Sunniylik.
- Yahudiylar juda oz (≈ 0.01%)
- Nasroniylar ≈0.1% (asosan chet elliklar)
Boshqa diniy yo’nalishlar mavjud emas.
Arablar (~65–70%). Marokash aholisining katta qismi o‘zini arab deb biladi. Asosan arab tilining marokashcha lahjasi – darijada so‘zlashadi. Ular tarixan VII–XI asrlarda shimoliy Afrikaga arab bosqinlari orqali kelgan.
Berberlar (~30–35%). Marokashning tub aholisi – berberlar (o‘zlarini “Amazigh” deb atashadi). Ular shimoliy Afrikaning qadimiy xalqlaridan biri. Asosan tog‘li va qishloq hududlarda yashashadi.
Yahudiylar (juda oz) – Asosan Casablanca va Rabat shaharlarida yashashadi.
Yevropaliklar (fransuzlar va ispanlar) – juda oz sonni tashkil qiladi.
2024-yilda Marokashning YaIM qiymati taxminan 150 milliard AQSh dollari atrofida bo‘lgan.
Iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha: 1.Qishloq xo‘jaligi (15-20% YaIM). 2.Sanoat va ishlab chiqarish (25-30% YaIM). 3.Xizmatlar sohasi (50%+ YaIM).
Asosiy eksportlar: Fosfatlar va fosfatli o‘g‘itlar (70%). Avtomobillar va ehtiyot qismlar. Tekstil mahsulotlari. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari (apelsin, zaytun). “Mandarinlar yurti” ham deyiladi.
Import mahsulotlari: Energiya (neft va neft mahsulotlari, tabiiy gaz). Mashina va asbob-uskunalar, avtotransport vositalari, oziq-ovqat mahsulotlari (bug’doy, shakar, choy, guruch, kofe…)
Import hamkorlari: Xitoy – mashinalar, elektronika, tekstil xomashyosi. Fransiya – transport vositalari, kimyoviy moddalar. Ispaniya – oziq-ovqat, uskunalar. AQSh – texnologiya, tibbiyot vositalari. Turkiya – tekstil, maishiy texnika, oziq-ovqat.
Tashqi siyosat
Marokash Arab Ligasi, Islom Hamkorlik Tashkiloti kabi tashkilotlarning faol a’zosi.
Saudiya Arabistoni, BAA, Iordaniya kabi davlatlar bilan yaqin siyosiy va iqtisodiy hamkorlikda.
Falastin masalasida rasmiy ravishda “Falastin davlatini qo‘llab-quvvatlash” pozitsiyasida, ammo Isroil bilan ham diplomatik aloqalari bor (2020-yilda tiklangan).
Fransiya va Ispaniya – asosiy iqtisodiy sheriklar. Yevropa bilan migratsiya va xavfsizlik sohalarida yaqindan hamkorlik qiladi. Yevropa Ittifoqi bilan bepul savdo zonasi mavjud.
Marokash – AQShning Shimoliy Afrikadagi eng yaqin ittifoqchilaridan biri. AQSh Marokashni NATOdan tashqari asosiy ittifoqchi (Major Non-NATO Ally) deb e’lon qilgan. 2020-yilda AQSh Marokashning Sahroi G‘arbiy ustidan suverenitetini tan olgan (Isroil bilan aloqalarni normallashtirish evaziga). Harbiy hamkorlik, terrorizmga qarshi kurash va iqtisodiy yordam sohalarida hamkorlik kuchli.
Xitoy bilan “Bir kamar, bir yo‘l” loyihasida ishtirok etmoqda. Investitsiyalar va infratuzilma sohasida hamkorlik kuchaymoqda.
Ta’lim bosqichlari
Diniy ta’lim madrasalarda va oliy o’quv yurtlarida beriladi. An’anaviy madrasalar soni 289 ta. Qur’on maktablari 11 478 ta.
HASAN II MASJIDI – kattaligi bo’yicha 11-o’rinda. Odam sig’imi 105 000 nafar.
(Jami Masjidlar soni 51,403 dan ziyod).
TII 2-kurs talabasi Abzalova Moʻmina
