Annotatsiya. Ushbu maqola Qur’on tilovati qoidalarini o‘rganuvchi tajvid ilmining paydo bo‘lish tarixi va uning rivojlanish bosqichlarini tahlil qiladi. Maqolada islom tarixidagi ilk tajvid asarlari, bu ilmning rivojlanishiga hissa qo‘shgan olimlar va hozirgi kunda tajvid ilmining ahamiyati hamda zamonaviy texnologiyalar yordamida tajvidni o‘rgatish usullari ko‘rib chiqiladi.
Xususan, Qur’on tilovati sifatini saqlab qolish va uni yanada keng targ‘ib qilishdagi sa’y-harakatlar tahlil qilinadi.
Kalit so’z: Tajvid, Qur’on tilovati, tajvid qoidalari, Qur’on ilmi, Islom olimlari, zamonaviy tajvid, texnologiya va tajvid, Qur’on tilovati tarixi.
Tajvid ilmi Qur’on tilovatini to‘g‘ri bajarish uchun ishlab chiqilgan qoidalar to‘plami bo‘lib, Islom dini paydo bo‘lishi bilan hamohang rivojlangan. Qur’onning asli tilovatini to‘g‘ri saqlash va tilni buzmaslik asosiy maqsad bo‘lib, bu ilm asosan Rasululloh sollaloahu alayhi va sallam davrida paydo bo‘lgan. Rasulullohning sahobalari Qur’onni o‘qish usullariga qattiq rioya qilgan holda, og‘zaki o‘rgatganlar. O‘sha paytda Qur’onni to‘g‘ri talaffuz qilish eng muhim masalalardan biri edi, chunki tilovatdagi xatoliklar Qur’on ma’nosini noto‘g‘ri talqin qilishga olib kelishi mumkin edi.
Tajvid so‘zining ma’nosi “yaxshilash, chiroyli qilish” bo‘lib, Qur’on tilovatini eng yuqori darajada go‘zal va to‘g‘ri o‘qish san’ati sifatida rivojlangan. Tajvid ilmining asosiy maqsadi Qur’onni Rasululloh sollallohu alayhi va sallam va sahobalardan o‘rgangan xolda xatolardan xoli o‘qishni ta’minlashdir[1].
Qur’onni o‘rganish zarurati va ilk asoslar. Islom dini Qur’onning tilovati va uni to‘g‘ri tushunishga katta e’tibor qaratgan. Shuning uchun sahobalar Qur’onning so‘zlarini to‘liq to‘g‘ri va chiroyli o‘qishga alohida e’tibor bergan.
Ularning o‘rganish usullari ham o‘ziga xos bo‘lib, og‘zaki ravishda Qur’onni bir-birlariga o‘rgatish orqali saqlab qolingan. Rasulullohning sahobalari o‘zlaridan keyingi avlodga Qur’onni xatolardan xoli holda yetkazilishi uchun katta hissa qo‘shganlar[2].
Ilk tajvid asarlari va olimalar. Tajvid ilmining yozma ko‘rinishda rivojlanishi VIII asrda boshlangan. Eng birinchi ilmiy asarlar orasida Xolid ibn Ahmadning tajvid qoidalarini o‘z ichiga olgan asarlari bor. Tajvid qoidalari sistematik tarzda ishlab chiqilgan bo‘lib, har bir harfning talaffuzi va harakatlarini o‘rganiladigan ilmiy yondashuv sifatida shakllangan.
Tajvid ilmi taraqqiyotiga katta hissa qo‘shgan olimlardan biri Imom Abu Ubayd al-Qosim ibn Sallom bo‘lib, u “Kitab al-Qiroat” asari bilan tanilgan. Bu asarda Qur’onni to‘g‘ri o‘qish, uning talaffuz qoidalari va qiroatlar xilma-xilligi haqida ma’lumotlar berilgan.
Imom al-Jazariy tajvid ilmining eng yetuk vakillaridan biri bo‘lib, uning “Al-Nashr fi al-Qiraat al-Ashr” va “Muqaddima fi ‘Ilm al-Tajweed” asarlari tajvid qoidalari va qiroat ilmi bo‘yicha hali ham asosiy manba sifatida qo‘llaniladi. Bu asarlar tajvid qoidalarining sistematik va tafsilotli tushunilishini beradi hamda Qur’onni o‘qish san’atini to‘liq bayon etadi.
Islom olamida tajvid ilmining rivojlanishi davomida, har bir musulmon Qur’onni to‘g‘ri o‘qishni o‘rganishi lozimligi ta’kidlangan. O‘rta asrlarda tajvid bo‘yicha ko‘plab asarlar yozilgan va bu ilm diniy ta’limning muhim qismiga aylangan. Masjidlar, madrasalar va Islomiy o‘quv yurtlarida tajvidni o‘qitish muhim darslardan biri hisoblangan.
Olimlar Qur’on tilovatida xatolarning oldini olish maqsadida talaffuzdagi nozik jihatlarni chuqur o‘rganishgan va talabalarga o‘rgatishgan. Xususan, “tajvid ilmi” Qur’onni to‘g‘ri o‘qishdan tashqari, ovoz ohangini, harflar orasidagi tafovutni va so‘zlarni bir-biriga bog‘lash qoidalarini ham o‘rgatadi.
Hozirgi zamonda tajvid ilmiga e’tibor. Bugungi kunda tajvid ilmiga e’tibor hanuz yuqori darajada. Zamonaviy texnologiyalar tajvidni o‘rganishni yangi darajaga olib chiqmoqda. Ko‘plab onlayn platformalar va ilovalar Qur’onni to‘g‘ri o‘qitishni interaktiv usullarda taklif qilmoqda. Bu o‘quvchilar va talabalar uchun qulaylik yaratib, tajvid qoidalarini samarali o‘rganish imkonini beradi.
Masalan, tajvid bo‘yicha onlayn darslar va mobil ilovalar orqali Qur’on tilovati to‘g‘ri o‘rgatilmoqda. Bu jarayon o‘quvchilarning har bir harfni to‘g‘ri talaffuz qilishini nazorat qilishga yordam beradi. Texnologiya yordamida hatto tajvid o‘qituvchilari talabalarga masofaviy tarzda, dunyoning istalgan burchagidan dars bera oladi.
O‘zbekiston va boshqa musulmon davlatlarida tajvid ilmiga bo‘lgan qiziqish ortib bormoqda. Bu ilm masjidlar, diniy ta’lim markazlari va onlayn platformalar orqali keng targ‘ib qilinmoqda. Shu bilan birga, xalqaro musobaqalar va tadbirlar orqali Qur’on tilovatining tajvid qoidalariga to‘liq mos kelishi qat’iy nazorat qilinadi. Musulmonlar orasida Qur’onni to‘g‘ri o‘qishni chuqur biladigan insonlarning e’tibori ortib, tajvid ilmi kelajak avlodlarga ham to‘g‘ri yetkazilmoqda[3].
Xulosa qilib aytganda, tajvid ilmi Qur’onning to‘g‘ri talaffuzi va tilovatini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Islom dini rivojlanganidan buyon bu ilm musulmonlar orasida muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda.
Hozirgi zamonaviy texnologiyalar tajvid ilmini o‘rganishni yanada oson va keng imkoniyatli qilishda muhim rol o‘ynamoqda. Qur’onni to‘g‘ri o‘qish va bu ilmni kelajak avlodga yetkazish orqali, musulmon jamoasi Qur’onning asl ohangini saqlab qolishga intiladi.
Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti talabasi
Habibullaev Ubaydulloh Ulug’bek o’g’li
Foydalanilgan adabiyotlar
- Al-Jazariy, I. (1995). Al-Nashr fi Qiraat al-Ashr. Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah.
- Abdul Fattah, M. (2011). Tajweed Rules of the Qur’an. Dar Al-Ma’arifah.
- Ali, M. (2010). The Art of Reciting the Qur’an. Oxford University Press.
- Ahmad, S. (2016). The Science of Tajweed: Its Role and Relevance. International Journal of Islamic Studies, 5(3), 75-90.
- Nasir, H. (2020). Tajweed and Modern Technology: Enhancing Qur’anic Recitation. Muslim Scholars Journal, 8(4), 42-59.
- Ibn al-Jazari, M. (2006). Muqaddimah fi ‘Ilm al-Tajweed. Maktabah al-Rushd.
[1] Al-Jazariy, I. (1995). Al-Nashr fi Qiraat al-Ashr. Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah.
[2] Abdul Fattah, M. (2011). Tajweed Rules of the Qur’an. Dar Al-Ma’arifah.
[3] Ahmad, S. (2016). The Science of Tajweed: Its Role and Relevance. International Journal of Islamic Studies, 5(3), 75-90.
