Араб алифбосидаги ҳар бир ҳарфнинг номи бор ва у ҳарфларнинг номи икки ёки уч ҳарфлик бўлади. Масалан: ا ҳарфининг номи “الأَلِفْ” (алиф) ва ب нинг номи “الْبَا” (ба) ва ҳоказо. Қуръон каримдаги баъзи суралар (ص),(حم),(الم),(المص),(كهيعص) каби “муқаттаот” ҳарфлари билан бошланади. Бу сўзларни алифбодаги ҳарфларнинг номи билан тиловат қилинади. “Муқаттаот” ҳарфлар – “узилган” ҳарфлар демакдир. Умумийроқ баён қилинса, ушбу ҳарфлар бирикиб, сўзга айланган бўлса-да, инсонлар сўзлашувида ишлатадиган сўзлар каби маъноларни ифода қилмайди. Яъни, бу ҳарфлар бирикиб сўз шаклида бўлса-да, сўз сифатида тушунарли маънони ифода қилмагани учун гўё бирикмасдан, бир-биридан узилгандек. Уни талаффузида ҳам битта-битта, алоҳида номи билан талаффуз қилинади. Грамматик таҳлили: Бу ҳарфларнинг грамматик жиҳатидан баён қилиб Абул Баракот Насафий раҳимаҳуллоҳ шундай дейди: “Бу ҳарфлар мўъроб (яъни, турланиш ёки тусланишида тугалланмаси ўзгарадиган сўз)дир. Сукун қилиб ўқилишлигига сабаб эса, уларга эъроб берадиган омилни йўқлигидир. Масалан, زَيْدْ деганимизда, унинг омили йўқлиги сабабли сукунли бўлгани каби. Баъзилар бу ҳарфларни “асмоул асвот” каби мабнийдир”, дейдилар[1]. Тафсири: Бу ҳарфларнинг маъноси борасида муфассир Ибн Касир раҳимаҳуллоҳ қуйидагича баён қилади: “Муфассирлар сураларнинг аввалидаги “муқаттаот” ҳарфларнинг тафсирида ихтилоф қилишди. Бир гуруҳ муфассирлар: “Бу ҳарфларнинг маъноси Аллоҳнинг илмига аёндир” деб, тафсир қилишмаган. Яъни, таъвилини фақатгина Аллоҳ биладиган муташобиҳ оятлардандир, дейишган. Айнан шу фикрни аксар уламолар қўллаган. Бир қанча муфассирлар эса тафсир қилишган ва уларнинг тафсирлари турлича бўлган. Баъзилар: “Бу сураларнинг исмларидир” дейишган. Замахшарий бу фикрга кўпчилик қўшилишини айтади. Бошқа баъзи муфассирлар эса: “Муқаттаот” ҳарфларнинг ҳар бири Аллоҳнинг исмлари ва сифатларидан бирига далолат қилади. Масалан “алиф” Аллоҳ таолонинг исми бўлмиш “Аллоҳ”га, “лам” эса “Латиф”, “мим” эса “Мажид”га далолат қилади ва ҳоказо” дейдилар[2]. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу: “Бу Аллоҳнинг исми аъзамидир” деган[3]. Баъзи муфассир уламолар қуйидагича тафсир қилишади: “Сураларнинг бошидаги бу ҳафрлар башарни ожиз қолдириш мақсадида келтирилган. Ушбу “муқаттаот” ҳарфлар инсонлар сўзлашадиган ҳарфлардан ташкил топган бўлса-да, башарият уни зиддига унга ўхшаш бирор-бир нарса келтиришга ожиздир”. Бу фикрни Имом Розий Мубаррад ва бир қанча муҳаққиқ уламолардан келтиради. “Муқаттаот” ҳарфларига тегишли баъзи қизиқарли маълумотлар: Замахшарий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Ушбу “муқаттаот” ҳарфларининг барчаси Қуръонда бир жойда жамлаб келтирилмаган. Балки бошқаларни унга ўхшашини келтиришда баҳсга чақириб, бир қанча сураларда такрор ва такрор келтирилган. Масалан, баъзи сураларда битта ҳарф қилиб келтирилганлари (ص), (ق), (ن), яна бошқа сураларда иккита ҳарф қилиб: (حم), (يس), (طس), (طه), учта ҳарф қилиб: (الم), (الر), (طسم), тўртта ҳарф қилиб: (المص) (المر), ҳамда бешта ҳарф қилиб келтирилган: (كهيعص)(حم عسق), Одатда инсонларнинг сўзлашувидаги арабий сўзлар битта, иккита, учта, тўртта ва энг кўпи бешта ҳарфдан ташкил топгани сабабли ҳам “муқаттаот” ҳарфларидан ташкил топган сўзлар ҳам шу ададдаги ҳарфлардан ташкил топди”[4]. “Муқаттаот” ҳарфларини сураларнинг бошида такрорланишига кўра қуйидагича келади: 1 та сурада келганлари: (ص), (ن), (ق), (حم عسق), (يس), (طس), (طه), (كهيعص) (المص) (المر). 2 та сурада келганлари: (طسم). 5 та сурада келганлари: (الر) 6 та сурада келганлари: (الم), (حم). Бу маълумот қуйидаги жадвалда батафсил берилади. “Муқаттаот” ҳарфлардан ташкил топган сўзларнинг барчаси алоҳида оят эмас. Балки баъзилари алоҳида оят, баъзилари эса биринчи оятнинг бошидаги сўз сифатида келган. Имом Замахшарий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Муқаттаот” ҳарфлари Қуръони каримда 29 та ҳарфдан иборат араб алифбосининг ададича 29 та сурада келган. Агар такрорланганларини чиқариб юборсак, 14 та сурада келиши маълум бўлади. Бу эса араб алифбосидаги ҳамза ва алифни битта ҳарф деб оладиган бўлсак. Шунда такрорланмаган “муқаттаот” ҳарфлар алифбонинг ярмини ададига тенг бўлади. “Агар ушбу 14 та “муқаттаот” ҳарфларига назар солсак, араб алифбосидаги ҳарфларнинг сифати жиҳатидан тенг ярмиси шу ҳарфларда жамланган. Масалан, 10 та жарангсиз (маҳмуса) ҳарфлардан 5 таси “муқаттаот” ҳарфларида мавжуд. Улар: (الصاد والكاف، والهاء، والسين، والحاء), 18 та жарангли (мажҳура) ҳарфларнинг ярмиси (الألف، واللام، والميم، والراء، والعين، والطاء، والقاف، والياء، والنون), 8 та қаттиқ (шадида) ҳарфларнинг ярмиси (الألف، والكاف، والطاء، والقاف), 15 та сирғалувчи (рохова) ҳарфларнинг ярмиси (اللام، والميم، والراء،...
Аллоҳ таоло ўзининг Каломи шарифида шундай марҳамат қилади: قل لئن اجتمعت الانس و الجن علي ان يأتوا بمثل هذا القرآن لا يأتون بمثله و لو كان بعضهم لبعض ظهيرا “Агар инсу-жинлар тўпланиб, ушбу Қуръонга ўхшаш нарса келтирмоқчи бўлсалар, бунда баъзилари баъзиларига ёрдамчи бўлсалар ҳам, унга ўхшашини келтира олмаслар” (Исро сураси 88-оят). Мўътабар тафсир китобларимизда бу оят борасида шундай дейилади: “Барча инсонларга ҳам, жинларга ҳам жуда оз илм берилгандир. Шундай экан, ҳаммалари бир бўлиб, ўзаро ёрдамлашиб ҳаракат қилсалар ҳам, Қуръонга ўхшаш нарса келтира олмаслар. Қуръон сўзлари каби сўзлар туза олмаслар. Қуръон жумлалари каби жумлалар топа олмаслар. Қуръони каримнинг мўжизакорлиги фақат сўз, гап, балоғат-фасоҳат ёки услуб жиҳатидан эмас, балки инсониятнинг барча мушкулотларини ҳал қилишда, унга икки дунё саодатини ато этувчи мукаммал ва абадий, ҳар замон ва ҳар маконга мос дастур тақдим қилишида ҳамдир. Бундай илоҳий дастурни ҳеч ким, ҳатто дунёдаги барча инсонларга барча жинлар қўшилиб, бир-бирларига ёрдам бериб уринганларида ҳам ярата олмайдилар. Улар Қуръонга ўхшаш нарса келтириш у ёқда турсин, шу бор Қуръонни тўғри англашга ҳам ожизлик қиладилар”. Ҳақиқатда ҳам, Қуръон мўъжизаларга бойдир. Биз бу мўъжизалардан баъзиларинигина тушуна оламиз. Биргина “Ар-Роҳман“ сурасининг ўзида бир қанча мўъжизаларни топамиз. Агар биз Қуръонни тафаккур ва тадаббур ила ўқийдиган бўлсак, ундаги мўъжизаларни англашимиз мумкин. Аҳамият қилган бўлсангиз “Ар-Роҳман“ сураси маъно жиҳатидан тўрт қисмга бўлинади: 1-қисм: 1-30-оятлар. Бунда ердаги боғлар ва ундаги ҳаёт ҳақида сўз кетади. 2-қисм: 31-45-оятлар. Бунда жаҳаннам ҳақида ва ундаги ҳолат ҳақида гап боради. 3-қисм: 46-61-оятлар. Бунда жаннат ҳақида ҳикоя қилинади. 4-қисм: 62-78-оятлар. Бунда ҳам жаннат яъни жаннат остидаги жаннат ҳақида сўз боради. Барчамизга маълум, жаннатнинг эшиклари сони саккизтадир. Жаҳаннамнинг эшикларини сони эса еттита. Эътибор қилинса, биринчи қисмда, “Роббингизнинг қайси неъматларини инкор этурсиз” деган оят саккиз марта зикр этилган. Бу жаннатнинг эшиклари сонига тўғри келади. Иккинчи қисмда эса, ушбу оят етти марта зикр қилинган. Бу эса жаҳаннамнинг эшиклари сонига тўғри келади. Учинчи қисмда эса, бу оят саккиз марта зикр қилинади. Тўртинчи қисмда ҳам худди шундай. Бу эса жаннатнинг эшиклари сонига тўғри келади. Ушбу суранинг яна бир мўъжазлиги учинчи қисмдан бошлаб “жаннатаан” яъни икки жаннат деб бошланади ва суранинг охиригача “Роббингизнинг қайси неъматларини инкор этурсиз” ояти ўн олти марта зикр қилинган. Чунки иккита жаннат бўлганлиги сабабли эшиклар сони ҳам ўн олтита бўлади. Шунинг учун ушбу оят ҳам ўн олти марта зикр қилинди. Аллоҳнинг қудратини ва унинг Каломини мўъжазлигини қарангки, биринчи, учинчи ва тўртинчи қисмларда жаннат ва боғу роғлар ҳақида сўз борганлиги сабабли ушбу оят саккиз мартадан, яъни жаннат эшиклари сонича, иккинчи қисмда жаҳаннам ҳақида сўз борганлиги сабабли, етти маротаба зикр қилинди, яъни жаҳаннам эшиклари сонича. “Роббингизнинг қайси неъматларини инкор этурсиз” ояти умумий ўттиз бир марта зикр қилинди. Аллоҳ таоло ушбу оят билан “сақолайн” яъни инсу-жинларга хитоб қилмоқда. Лекин “сақолайн” лафзи келган оят қаерда ворид бўлди? Аллоҳ таоло айтадики: “Албатта сизлар учун вақт топармиз, эй инсу жинлар!” (Ар-Роҳман, 31) Ушбу оятнинг рақами ўттиз бир, бу эса “Ар-Роҳман“ сурасида ўттиз бир маротаба такрорланган оятнинг ададига тенг. Биз ҳозир биргина “Ар-Роҳман” сурасидаги мўъжазликларни зикр қилдик, худди шундай мўъжизалар Қуръон каримда бисёр. Бу эса Аллоҳнинг тенгсиз ва қудратли зот эканлигига бир дадил. Аллоҳ барчамизни ўзининг ҳидоятидан адаштирмасин ва Ўзининг каломини тафаккур ва тадаббур ила ўқишликни насиб этсин! “Таҳфизул Қуръон” кафедраси талабаси Мираббос Ёров 491
Бу ерда тарих яратилмоқда Нафақат юртимиз, балки кўпчилик хорижий мамлакатлар халқларининг ҳам тили ва дилидан жой олишга улгурган Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиш майдончасига кираверишда ана шундай илҳомбахш ёзув битилган. Ҳазрати Имом (Хастимом) мажмуасида бунёд этилаётган тарихий марказ биноси билан танишар эканмиз, йўл-йўлакай унинг бир ярим йиллик фаолияти ва истиқбол режалари ҳақида Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази директори Шоазим Миноваров сўзлаб берди. Ғоясига мос маҳобатли бино – Дунё шиддат билан ўзгармоқда. Илмий-техник тараққиёт инсонга яратилган неъматлар миқдори ва кўламини кенгайтирмоқда, турмуш тарзи юксалиб бормоқда. Айни пайтда табаррук ислом динимизнинг мазмун-моҳиятини нотўғри тушуниш, нотўғри талқин қилиш сабабли турли экстремистик гуруҳларга қўшилиб қолаётган, диний мансублигига қараб бошқаларга тазйиқ, босим ва зўравонлик муносабатида бўлаётганлар сони камаймоқда, деб айта олмаймиз. Ўз моҳиятига кўра тинчлик, инсонпарварлик, юксак ахлоқ ва бунёдкорлик дини бўлган исломни сохталаштиришдан ҳимоя қилиш, террор ва экстремизм ғояларига қарши воситани ислом динининг юксак шиорларидан топиш керак. Шу мақсадда 2017 йил 23 июнда Президентимизнинг “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида Ўзбекистондаги Ислом маданияти марказини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди. 2017 йил 1 сентябрь куни давлатимиз раҳбари Ҳазрати Имом мажмуасида ташкил этилаётган Ислом маданияти маркази номини Ислом цивилизацияси маркази деб ўзгартиришни таклиф этди. Ушбу таклифни ҳамма бирдек мамнуният билан қабул қилди. Президентимиз Ҳазрати Имом мажмуасида бир неча марта бўлиб, марказнинг қурилиш жараёни билан танишди. Марказ қурилиши бўйича тақдим қилинган лойиҳага алоҳида эътибор қаратиб, бу марказ бизнинг ислом маърифати тарғиботидаги юзимиз бўлишини, шундай экан, унинг ташқи кўринишидан тортиб, бу ерда ишлатиладиган қурилиш материалларигача эътибор бериш лозимлигини таъкидлади. Марказ учун 9,1 гектар майдон ажратилган. Бино миллий анъанавий усулда қурилмоқда. Ушбу ҳудудга кираверишда кўзингиз дастлаб “Бу ерда тарих яратилмоқда”, деган ёзувга тушади. Дарҳақиқат, бу ерда узоқ кутилган тарихий маскан қад ростламоқда. Марказ, аввало, меъморий ва бинокорлик нуқтаи назаридан ниҳоятда улуғвор, муҳташам ва ноёб бўлади. Куни кеча марказга ташриф буюрган озарбайжонлик журналистлардан бири “Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг биноси жаҳон ислом архитектурасининг фахри бўлади”, деди. Самарқанддаги Мирзо Улуғбек мадрасаси пештоқига “Илм олиш ҳар бир мўмин ва мўмина учун фарздир”, деб ёзиб қўйилган. У мадраса узоқ йиллар давомида олийгоҳ вазифасини бажарган. Давлатимиз раҳбарининг ташаббуси билан Ислом цивилизацияси марказининг асосий кириш қисми Улуғбек мадрасасидан андоза олинган ҳолда бунёд этилмоқда. Жаҳолатга қарши маърифат билан курашамиз! Бу ерда юртимиздан етишиб чиққан буюк ислом уламолари, жаҳон маданияти ривожига беқиёс ҳисса қўшган улуғ мутафаккирлар, рассом ва хаттотларга оид бой маълумотлар мужассам бўлади. Ушбу мажмуа ўзида нодир экспонатларга бой Ислом санъати музейи, кутубхона ва қўлёзмалар фондини мужассам этади. Буюк аждодларимиз томонидан асос солинган илмий, диний мактабларга доир юртимизда ва чет элларда сақланаётган қадимий қўлёзма, тошбосма китоблар, тарихий далил ва ҳужжатлар, археологик топилмалар, осори-атиқалар, шу йўналишдаги замонавий илмий-тадқиқот ишлари, видео-фото ҳужжатлар билан бойитилади. Шу билан бирга, бу ерда кенг кўламли илмий-тадқиқот ишлари ҳам олиб борилади. Болалар фонди ташкил этилиб, унда ёшлар учун турли тўгараклар фаолияти йўлга қўйилади. Махсус делегацияларни қабул қиладиган, илмий тадқиқотлар олиб бориладиган ва диссертациялар ҳимоя қилинадиган хоналар бўлади. Бу ерга ташриф буюрувчилар учун бир вақтнинг ўзида ислом оламининг ўнлаб энг ёрқин намояндалари ҳаёти ва фаолияти билан танишиш имконияти яратилади. Бундан ташқари, бинода 350 ўринли конференциялар зали ҳам барпо этилмоқда. Марказда, маҳаллий ва чет эллик мутахассисларни...
“Баййина” сураси Қуръони каримдаги энг буюк суралардан биридир. Суранинг номи ушбу суранинг биринчи оятида зикр қилинади: لم يكن الذين كفروا من أهل الكتاب والمشركين منفكين حتى تأتيهم البينة “Аҳли китоб ва мушриклардан бўлган куфр келтирганлар “баййина” келмагунча ажралмасдилар”. Биз бу баҳсимизда айнан “баййина” нима эканлиги ҳақида сўз юритамиз ва буюк Қуръон мўъжизасига гувоҳ бўламиз иншаАллоҳ! Мазкур оятдаги баййина сўзини уламолар турлича тафсир қилганлар. Жумладан “Тафсисул жалаалайн” муаллифлари роҳимаҳумаллоҳ: “Баййинадан мурод очиқ ҳужжат яъни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдирлар” деганлар. Бу фикрга далил қилиб суранинг رسول من اللهي تلوا صحفا مطهرة “У Аллоҳ томонидан юборилган расул бўлиб, покланган саҳифаларни тиловат қиладур” оятидаги Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам биринчи оятдаги баййинадан бадал (араб тилидаги грамматик қоида) дейдилар. Ҳазратимиз Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф роҳимаҳуллоҳ ҳам шу фикрни “Тафсири ҳилол”да зикр қилганлар. Яна бошқа уламолар жамоаси “Баййина-Росулуллоҳнинг пайғамбар қилиб юборилишликлари” дейдилар. Бу фикрни замонамизнинг буюк муфассир уламоларидан Муҳаммад Алий Собуний ҳазратлари “Софватут тафосир” китобларида келтирганлар. Имом Ибн Касир роҳимаҳуллоҳ “Тафсийру Ибн Касир” да “Баййина-Қуръондир” дейдилар. Энди худди шу фикрни қувватлайдиган буюк мўъжизани зикр қиламиз: Баййина сўзи 4 ҳарфдан иборат “بينة”. Бу ҳарфларни баййина сурасида неча мартадан зикр қилинганига назар соламиз: “Б” ҳарфи 13 марта, “Й” ҳарфи 36 марта, “Н” ҳарфи 34 марта, “Ҳ” ҳарфи 31 марта зикр қилинган. Ҳаммасини қўшамиз 13+36+34+31=114. 114 сони сизга нимани эслатди? Ҳа, бу Қуръондаги сураларнинг ададидир. Биз қатъиян “Баййина Қуръондир” деб айтишдан йироқмиз, лекин биз зикр қилган мўъжиза бу нарсага далолат қилаётганига гувоҳ бўлмоқдамиз. Уламоларимиздан Аллоҳ рози бўлсин. Алал хусус Ибн Касир роҳимаҳуллоҳни Аллоҳ даражотларини зиёда қилсин. Бизни ҳам шу зотларга иқтидо қилиб тўғри йўлда, ҳидоят йўлида мустақим бўлишимизда ўзи бизга мададкор бўлсин. Қуръонни ҳаёт йўлимизга дастур қилсин. Омин! “Таҳфизул Қуръон” кафедраси 2 “Е”-гуруҳ талабаси Аҳадхон Ҳамидхонов 925
