AQShning korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha tajribasi xilma-xil va kengdir. Mamlakatning korrupsiya guvohlarini himoya qilish tajribasi katta qiziqish uyg‘otmoqda. Amerika Qo‘shma Shtatlarida dunyoda birinchi marta guvohlarni himoya qilish standartlarini o‘z ichiga olgan federal qonun paydo bo‘ldi. Bu 1970 yilda qabul qilingan Uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash to‘g‘risidagi qonun. Ushbu mamlakatning ko‘plab shtatlarida o‘zlarining guvohlarni himoya qilish dasturlari mavjud, ular odatda federal dasturga qaraganda kamroq himoya qiladi.
1982 yilda AQSh Kongressi “Jinoyat qurbonlari va guvohlarni himoya qilish to‘g‘risida” federal qonunni qabul qildilar, unga muqaddimada jinoiy adliya tizimining normal ishlashi jabrdiydalar va jinoyatlar guvohlari bilan “hamkorlik qilmasdan” mumkin emasligi aytilgan. 1984 yilda AQShning jinoyatchilikka qarshi kurash to‘g‘risidagi boshqa federal qonuni 1970 yilda federal qonunning Ye-bandini bekor qildi va bu davlat himoyasini sezilarli darajada kengaytirdi. Barcha shtatlarning qonunchiligi jinoyatlar qurbonlarining ayrim “maxsus toifalarini” himoya qilishni ko‘zda tutadi. AQSh qonunlariga ko‘ra, Bosh prokuror guvohni yangi joyga ko‘chirishi va uyushgan jinoyati yoki boshqa jiddiy jinoyati bo‘yicha rasmiy sudda Federal hukumat yoki shtat hukumati foydasiga guvohning ko‘rsatmalariga kelganda unga boshqa vositalarni taqdim qilishi mumkinligi belgilab qo‘yildi. Bosh prokuror shuningdek yangi yashash joyiga ko‘chib o‘tishi va bunday guvohning oila a’zolari yoki unga yaqin bo‘lgan shaxs, agar bu shaxslar guvohning sudda ishtirok etishi bilan bog‘liq xavf ostida bo‘lsa, boshqa himoya vositalarini taqdim qilishi mumkin. Bosh prokurorning qarori bilan bunday guvohga yangi hujjatlar ham berilishi mumkin, hayotiy xarajatlar uchun to‘langan mablag‘lar, shu jumladan yashash joyini o‘zgartirish bilan bog‘liq xarajatlar, ish topishda yordam berish, boshqa jismoniy va ijtimoiy himoya choralari, shu jumladan, ma’lumotlarning oshkor etilishini taqiqlash. bu kishi va uning yashash joyi.
Guvohlarni himoya qilishning muhim jihatlaridan biri Nyu-Yorkda jinoyat qurbonlari uchun maxsus telefon tarmog‘ining ishga tushirilishi bo‘lib, unga qo‘ng‘iroq qilib, jinoyatchilar hujumga uchragan shaxslar jazoni qayerda o‘tayotganliklari va ozod bo‘lish muddatlarini bilib olishlari mumkin. Ushbu telefon liniyasidan advokatlar va sud jarayonlarida qatnashgan guvohlar ham foydalanishlari mumkin. Ushbu telefon orqali xabar berish xizmatining har qanday mijozi maxsus parolni ro‘yxatdan o‘tkazishi mumkin, shundan so‘ng kompyuter tizimi u bilan qamoqdan ozod qilinganidan 10 minut o‘tgach telefon orqali bog‘lanadi. Agar abonent javob bermasa, kompyuter unga har yarim soatda bir kun qo‘ng‘iroq qiladi. Agar guvoh yoki jabrlanuvchi real xavf ostida bo‘lsa, unda himoya choralari, jumladan, boshqa joyga ko‘chirilishi, ish joyining o‘zgarishi va hatto tashqi ko‘rinishi o‘zgarishi qo‘llaniladi.
Hozirgi vaqtda guvohlarni himoya qilish dasturi AQShning maxsus marshallari xizmati tomonidan amalga oshirilmoqda, uning shtab-kvartirasi, mintaqaviy idoralari va har bir shaharda guvohlarni himoya qilish inspektori ishlaydigan politsiya idorasi mavjud. Shunga o‘xshash bo‘lim ham FBRning tarkibiy qismi hisoblanadi. Har bir alohida holatda, fuqaroning guvohlarni himoya qilish dasturida ishtirok etishi to‘g‘risidagi yakuniy qaror AQSh Adliya kotibi tomonidan davlat advokatlarining tavsiyalari va so‘rovlari asosida qabul qilinadi. Nomzod tasdiqlanganidan so‘ng, Marshall xizmati vakillari guvoh bilan shartnoma tuzadilar va uning himoyasiga kirishadilar.
Ushbu maqsadlar uchun quyidagilar qo‘llanilishi mumkin: dastur qatnashchisi va uning yaqin qarindoshlarini xavfsiz joyga ko‘chirish, barcha ko‘chirilgan shaxslarga shaxsiy guvohnomalarni yangi shaxsiy ma’lumotlar bilan ta’minlash, tibbiy sug‘urta, ishga joylashishda yordam berish va ish muddati davomida zarur mablag‘ ajratish, shuningdek sud jarayonida tun-u kun xavfsizlik. Har bir himoyalangan shaxs uchun o‘rtacha 40 ming AQSh dollari miqdorida mablag‘ ajratiladi, bu shaxsiy himoyaga, yashash manzilini o‘zgartirishga, yashash sharoitini o‘zgartirishga va moslashtirish davri uchun pul imtiyozlariga sarflanadi, ko‘pchilik himoyalangan shaxslar uchun bu taxminan bir yarim yilni tashkil etadi.
Bugungi kunda har bir davlatda korrupsiyaga qarshi kurash davom etmoqda. Har bir davlat va jamiyat korrupsiyaga qarshi kurashish yo‘lini o‘zi tanlaydi, aniqrog‘i, qanday yo‘l to‘g‘ri ekanini hayot ko‘rsatadi. Qonunda korrupsiyaga qarshi kurashni keng qamrovda olib borish choralari ko‘zda tutilgani, bu borada har bir masalaga alohida e’tibor qaratilgani bejiz emas.
“Ijtimoiy fanlar” kafedrasi o‘qituvchisi
Badiyev Shukurjon
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
- Ernazarov D. ED A brief analysis of the development of social protection in Uzbekistan //Arxiv nauchnыx issledovaniy. – 2019.
- Ernazarov D. Z. The New Strategy of Political Parties in the Parliamentary Elections in Uzbekistan //Eastern European Scientific Journal. – 2014. – №. 2.
