Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Эй Аллоҳнинг Расули, ғийбат нима?” деб сўрашди. “Биродарингни ўзига ёқмаган нарса билан эслашинг”, дедилар. Шунда: “Биродаримда мен айтган нарса бўлса-чи, бунга нима дейсиз?” дейишди. “Агар айтганинг унда бўлса, ғийбат қилган бўласан, айтганинг унда бўлмаса, бўҳтон қилган бўласан”, деб жавоб бердилар” (Абу Довуд ривоят қилган) - ТИИ Модуль таълим тизими талабаси, Тўрақўрғон туман “Исҳоқхон тўра” жоме масжиди имом-хатиби Жаъфархон СУФИЕВ

Umar Xayyom haqida qanday ma’lumotlarni bilasiz?  Umar Xayyom (18-may 1048 yil - 4-dekabr 1131 yil) - mashhur fors olimi, shoir, matematik, astronom, fizik, tabib va faylasuf bo‘lgan. Umar Xayyom Isfaxon rasadxonasi ishlariga rahbarlik qilib, matematika, astronomiya sohasida ilmiy tadqiqot ishlarini olib borgan. Uning matematika, falakiyotshunoslik, falsafaga oid bir qancha asarlari va kashfiyotlari ma’lum. Umar Xayyom ilmiy asosda yulduz va sayyoralar harakatini o‘rganib,  yulduzlar jadvali (zij), 1079-yilda yangi isloh qilingan taqvim (kalendar) tuzgan. Bu   taqvim Yevropada undan 500 yil keyin joriy qilingan Grigoriy taqvimidan ham aniqroq boʻlgan. - “Tillar” kafedrasi katta o‘qituvchisi Faxriddin YERNAZAROV

Markaziy Osiyoda tasavvuf harakati islom ma’naviyatining rivojiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Bu zamin tarix davomida ko‘plab ulug‘ mutasavviflarni yetishtirdi. Ularning orasida Shayx Najmiddin Kubro alohida o‘rin egallaydi. U yuksak darajadagi mutasavvif, islom falsafasi va ruhiy tarbiyaning yetuk nazariyotchisi, ko‘plab muridlar yetishtirgan buyuk murshid bo‘lgan. - Yoshlar bilan ishlash, ma’naviyat va ma’rifat bo‘limi boshlig‘i B.PARPIYEV

Shayx Najmiddin Kubro haqida qanday ma’lumotlarni bilasiz? Hazrat Abdurahmon Jomiyning “Nafahotul uns” asarida yozilishicha: “Ahmad yoshligidan ilmga qiziqib, Islom asoslari shariat ilmlarini juda tez o‘zlashtirib, o‘zidagi qobiliyati asosida Xorazmning mana-man degan ulamolaridan o‘zib ketadi va ilmiy bahslarda barchani olqishiga sazovar bo‘ladi. Shu bois u “Tammatul Kubaro”, yani ulamolarning yetugi, ulug‘vori va ilm balosi degan laqabni oladi. Buning yoniga “Najmiddin”-“dinning yulduzi” degan martabali unvon qo‘shilib, Ahmad ibn Umar shundan keyin Najmiddin Kubro nomi bilan mashhur bo‘ladi” – deyilgan. XII-XIII asr tasavvufining eng yorqin va eng buyuk namoyandalaridan biri bo’lmish ulug‘ mutafakkir olim Najmiddin Kubro-buyuk zotlardan biri bo‘lgan. Shayx Najmiddin Kubro (1145-1221) – buyuk olim, shoir, tasavvuf ta’limotining asoschilaridan biri, valiylarning murabbiysi va o‘z ona Vatannining vatanparvari, mard, botir o‘g‘lonlaridan biri edi. Bu zot mo‘g‘ul bosqinchilariga qarshi mardonavor kurashgan. Nadmiddin Kubroning holatlari shunday ekanki, u kishi ba’zan birdan jo‘shib, o‘zga kayfiyatga kirib, vujudlari balqib ketar ekan, ba’zida esa o‘ychan, g’oyat kamgap bo’lib qolar ekanlar. Ba’zan xushchaqchaq va ochiq chehra bilan suhbatga berilar, g‘oyat nozik did va o‘tkir so‘zlar bilan muridlar qalbiga olovli cho‘g‘ tashlar, turli ishoralar, harakatlar va ruhiy karomatlar orqali atrofdagilarni hayratga solar ekan. Ahmad ibn Umar yoshligidan ilmga qiziqqan, qobiliyatli inson bo‘lgan. U shariat ilmlarini puxta egallab, yigitlik pallasida tengqurlari bilan bo‘lgan barcha bahslarda hamisha g‘olib chiqqani uchun uni “Tamattul-Kubro” deb atashgan. Bu buyuk zot arab va fors tillarida tasavvufga oid she’rlar va risolalar yozgan. Shayx Najmiddin Kubro odamlarni ezgulikka, ilmga, sahovat va mardlikka da’vat qilgan. Shayx Najmiddin Kubroning hayoti katta saboq, ulkan maktabdir. Hazrat Najmiddin Kubro o‘z ta’limotida inson omilini birinchi o‘ringa qo‘yadi. Bu zot inson tafakkuri kuchiga yuksak baho berib shunday deydi:“Valiylik inson bolasiga azaldan nasibadir, chunki odam Allohning suygan mahluqi, Parvardigor odamga ong-aql bergan, botiniy nur bergan, uni barcha mavjudotdan afzal qilib yaratgan”. Taxminan 1145 yilda Najmiddin Kubro Xiva shahrida dunyoga keldi. Bu zotning asl ismi Ahmad ibn Umar ibn Muhammad al–Xevakiy al-Xorazmiydir. Otasi Umar, onasi Bibi Hojar (hozirda qabri Xiva yaqinidagi “Sayot” qishlog‘ida) bo‘lgan. “Najmiddin”, “Kubro”, “Abuljannob”, “Valiytarosh” so‘zlari bul zotga berilgan laqab, unvon va kuniyatdir. Shayx bag‘oyat zukko, salobatli, haybatli kishi bo‘lgan. Kechalari aksar bedor o‘tirib, ibodat qilib, surunkali ro‘za tutishni odat qilib, ilhomli damlarda xonaqoh hovlisini kezib xushnud sayr etar ekan. Bu zot 25 yildan ortiq umrini ilm olishga bag‘ishlaydi. U Xorazmga qaytgach, katta xonaqoh qurdirib Kubraviya ta’limotiga asos soladi. Uning qo‘li ostida yuzlab odamlar tarbiyalanib tahsil olishadi. Najmiddin Kubro odamlarni ezgulikka, ilmga, sahovat va mardlikka da’vat etgan. Najmiddin Kubro tarixda buyuk allomagina emas, balki o’z Vatanining ozodligi uchun mislsiz mardlik namunalarini ko’rsatgan milliy qahramon sifatida ham nom qoldirgandir. Najmiddin Kubro qalbida ruhiy ma’naviy kamolatga, g‘ayb asrori, karomat va kashfu hol ilmi hisoblanmish tasavvuf ta’limotiga ishtiyoq zo‘r edi. Shu sababdan bu zot shariat ilmlarini o‘rganish bilan birga tariqatdan ham xabardor bo‘lishga intilib, shayxlar, darveshlar suhbatida bo‘ladi, xonaqolarda xilvat o‘ltirib, riyozat bilan mashg‘ul bo’ladi. “Abuljannob” so‘zi esa Najmiddin Kubroning kuniyatidir. “Kuniyat”-arablarda hurmat yuzasidan beriladigan laqabdir. Abdurahmon Jomiy hazratlari yozadilarki:“Najmiddin Kubro Iskandariyada muhaddis ulamolardan hadis ilmini o‘rganib qaytayotganida, yo‘lda bir kecha hazrati Payg’ambarimiz Muhammad sallallohu alayhi vassalamni tushida ko‘radi va ul zotga murojaat qilib,“menga kuniyat bag‘ishlang”,...

O‘zbekiston tarixida o‘z xalqining ma’naviy-ma’rifiy uyg‘onishiga katta hissa qo‘shgan, ilm va e’tiqod yo‘lida fidoyilik ko‘rsatgan ulug‘ zotlar ko‘p bo‘lgan. Ular orasida XX asr boshlarida yashagan, jadidchilik g‘oyalari bilan zamonaviy islom tafakkurini uyg‘unlashtirgan, xalqni ilm, tarix va haqiqat sari yetaklashga intilgan mutafakkirlar yetakchi o‘rin tutadi. Ana shunday zotlardan biri — Alixonto‘ra Sog‘uniy bo‘lib, u o‘zining sermahsul ijodi, mustahkam iymoni va chekinmas ruhiyati bilan o‘zbek ma’naviy tafakkurida o‘chmas iz qoldirgan. Alixonto‘ra Sog‘uniy 1885-yilda Farg‘ona vodiysining Marg‘ilon tumanidagi Sog‘un qishlog‘ida tug‘ilgan. “Sog‘uniy” nisbasining o‘zi ham uning shu yurtga mansubligini bildiradi. Yoshligidan zehni o‘tkir, ilmga qiziqqan Alixonto‘ra avval mahalliy maktabda, keyinroq madrasada tahsil oladi. U arab va fors tillarini, Qur’oni karimni, hadis, fiqh, tafsir, kalom ilmlarini puxta egallaydi. Unga zamonaviy tafakkur, adolatga intilish va ma’naviyatni uyg‘otish ruhida tarbiya bergan muhit jadidchilik ruhining shakllanishiga sabab bo‘lgan. Uning fikr va e’tiqod erkinligiga asoslangan qarashlari sovet davrining rasmiy mafkurasi bilan to‘qnashganligi sababli, u bir necha bor hibsga olinib, surgun qilinadi. Shunga qaramay, Alixonto‘ra o‘z ilmiy-ma’rifiy faoliyatidan, diniy da’vatidan, qalami va fikridan voz kechmaydi. Alixonto‘ra Sog‘uniy o‘zining diniy, tarixiy, axloqiy mazmundagi asarlari bilan xalq ongini uyg‘otishga intilgan. U nafaqat islom dini asoslarini, balki tarixiy xotirani tiklash, milliy iftixorni tarbiyalash, axloqiy tozalikka chorlashni o‘z burchi deb bilgan. Uning eng mashhur asari “Tarixi Muhaddiy”dir. Bu asar Muhammad (sollallohu alayhi va sallam)ning hayotiga, siyratiga bag‘ishlangan bo‘lib, uni xalq tili va uslubida, ibratli ruhda yozgan. U Payg‘ambarimiz hayotini faqat tarixiy emas, balki axloqiy, ma’naviy qadriyatlar timsoli sifatida tasvirlaydi. Asar bugungi kunda ham diniy-ma’rifiy tarbiya uchun bebaho manba bo‘lib xizmat qilmoqda. Alixonto‘ra Sog‘uniyning “Tarixi anbiyo” asarida Qur’onda zikr qilingan payg‘ambarlarning hayoti, ularning da’vati, sinovlari, sabr-toqati va Allohga bo‘lgan iymoni yoritiladi. Har bir hikoya orqali muallif zamonaviy inson uchun saboq, ibrat va ruhiy tarbiya mezonlarini ko‘rsatadi. Alixonto‘ra Sog‘uniyning “Turkiston qayg‘usi” asari mustamlakachilik davridagi Turkiston taqdiriga bag‘ishlangan. Alixonto‘ra Sog‘uniy bu asarda Turkiston xalqining milliy qadriyatlarning yo‘qolish xavfini, madaniyat va e’tiqodga qilingan tahdidni alam bilan tasvirlaydi. Bu asar uning vatanparvarlik, ijtimoiy adolat va milliy uyg‘onish haqidagi qarashlarini to‘liq aks ettiradi. Alixonto‘ra Sog‘uniy asarlarining eng muhim xususiyati — xalqchillik, ya’ni murakkab diniy mavzularni oddiy xalq tili bilan tushuntira olgan. Uning kitoblarida Qur’oni karim oyatlari va hadislar keltiriladi, ammo ularni sharhlashda murakkab kalom ilmi yoki falsafiy ta’riflar emas, balki hayotiy misollar, ibratli hikoyalar asosida yondashiladi. Bu uslub uni xalq orasida sevimli qilgan. Uning yozuv uslubi ko‘pincha sadoqat, vatanparvarlik, xotira, e’tiqod va halollik mavzulariga tayanadi. Diniy fanlar bilan bir qatorda, u tarixiy ongni tiklashga alohida ahamiyat beradi. Alixonto‘ra Sog‘uniy sovet davrining og‘ir tazyiqlari, ta’qiblari va qamoqlariga qaramay, o‘z faoliyatini to‘xtatmagan. U bir necha bor hibsga olinib, uzoq yillar davomida Sibirga surgun qilinadi. Surunkali quvg‘in, og‘ir hayot sharoiti, tahdidlar — hech biri uni sindirolmadi. U ilmini qog‘ozga ko‘chirishda, xalq orasida tarqatishda davom etdi. Bu — chin ma’noda ruhiy jasorat va sabr namunasi edi. Alixonto‘ra Sog‘uniy 1976-yilda, 91 yoshida vafot etdi. U o‘zidan katta ilmiy-ma’naviy meros qoldirdi. Uning hayoti, asarlari, fidoyiligi — hozirgi avlod uchun ibrat maktabidir. Bugungi kunda u yozgan asarlar O‘zbekistonda diniy-ma’rifiy hayotni tiklashda muhim manbalardan biri sifatida qadrlanmoqda. Uning siyrati to‘g‘risida ilmiy tadqiqotlar, maqolalar, kitoblar yozilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi...