Salla oʻraydigan xalqlar haqida qisqacha ma’lumot quyidagicha:
1. Arablar. Salla (salla) arab dunyosida qadimdan mavjud kiyim-kechak sanaladi. Ayniqsa, Saudiya Arabistonida, Yaman, Ummon va boshqa Arab yarimoroli xalqlarida turli rang va uslubdagi salla oʻrash odati mavjud. U nafaqat issiqdan himoya, balki e’tiborli kiyim hisoblanadi.
2. Forslar (Eronliklar). Islomdan oldin va keyingi davrlarda ham Eron hududida salla oʻrash keng tarqalgan. Ayniqsa, diniy kishilar (ulamo, sayyidlar) orasida oq va yashil sallalar mashhur.
3. Pokistonliklar va Hindiston musulmonlari. Bu hududda salla diniy va madaniy belgi sifatida muhim rol o‘ynaydi. Turli etnik guruhlar – panjobliklar, sindhiliklar, pushtunlar – oʻziga xos uslubda salla oʻrashadi.
4. Afgʻonlar. Afgʻonistonda, ayniqsa pushtunlar va tojiklar orasida qora, oq va koʻk rangli salla keng tarqalgan. Ular salla orqali ijtimoiy maqom va diniy e’tiqodni bildiradilar.
5. Sudanliklar. Sudanliklar uzun oq ro‘mollarni boshi atrofiga oʻrab kiyishadi. Bu ularning an’anaviy kiyimlarining bir qismi hisoblanadi.
6. Shimoliy va Gʻarbiy Afrikadagi berber va tuareglar. Ular salla orqali quyoshdan, chang-tozondan himoyalanishadi. Tuareglar koʻk rangli salla (indigo bo‘yog‘i bilan bo‘yalgan) oʻraydilar va ba’zida yuzlarini ham yopadilar.
7. Turkiy xalqlar (o‘tmishda). O‘rta asrlarda ko‘plab turkiy xalqlar, jumladan, Saljuq va Temuriylar davrida salla kiyish odati bo‘lgan. Hozirda esa asosan diniy ulamolar orasida uchraydi.
Salla o‘rash an’anasi: tarixiy-madaniy va diniy tahlil
Salla (arabcha: العمامة) musulmon xalqlari orasida keng tarqalgan qadimiy bosh kiyim bo‘lib, uning tarixi islomdan ilgari davrlarga borib taqaladi. U dastlab iqlimiy sharoitlar bilan bog‘liq holda shakllangan bo‘lsa-da, islom dini kelgach, yangi diniy va ma’naviy mazmun kasb etdi.
1. Tarixiy zamin
Salla oʻrash odati Arabiston, Eron, Hind vodiysi, Markaziy Osiyo va Afrika mintaqalarida qadimdan mavjud boʻlib, dastlab quyosh va changdan saqlanish vositasi sifatida paydo bo‘lgan. Islom dini kelishi bilan bu amaliy urf diniy qiyofa kasb etdi. Rasululloh (s.a.v.)ning salla kiyganlari va sahobalarga ham bu amaliyotni targ‘ib qilganlari haqida bir necha hadislar mavjud. Jumladan, Sahih Muslimda: “Rasululloh (s.a.v.) Makka fathi kuni qora salla o‘ragan edilar” deb rivoyat qilinadi.
2. Salla o‘raydigan xalqlar va ularning urf-odatlari
Islom olamida salla oʻrash bir nechta mintaqalarda turlicha shakllarda namoyon boʻlgan:
Arab xalqlari: Salla diniy va iqlimiy sabablarga ko‘ra qadrlangan bo‘lib, odatda oq rangda bo‘ladi.
Forslar (Eron): Sayyidlar yashil, ulamolar oq salla o‘rashadi. Bu – diniy va nasabiy maqom timsoli.
Hindiston va Pokiston: Musulmonlar orasida salla ilohiy martaba, ehtirom va milliylik ramzidir.
Afg‘onlar: Pushtunlar orasida salla erkaklik, salobat va shon-sharaf belgisi hisoblanadi.
Afrika xalqlari (Tuareglar, Sudan): Issiq va qumli iqlimda amaliy himoya, diniy e’tiqod va estetik an’ana sifatida shakllangan.
3. An’ananing sabablari
Salla oʻrash odatining shakllanishiga uch asosiy omil sabab bo‘lgan:
Amaliy sabab: salla iqlimiy himoya vositasi sifatida xizmat qilgan.
Diniy sabab: Rasululloh (s.a.v.)ning sunnatlarini jonlantirish va unga taqlid qilish. Ba’zi hadislar salla kiyishni fazilatli amallar sirasiga qo‘shgan.
Ijtimoiy sabab: salla orqali ijtimoiy tabaqa va maqom ajratilgan. Masalan, sayyidlar yashil, ulamolar oq sallani kiyishgan.
4. Mohiyati va ma’naviy yuki
Salla musulmon shaxsiyati, odobi va e’tiqodining timsoli sifatida qabul qilinadi. U quyidagi ma’nolarni o‘zida mujassam etadi:
Ilm va fazilat timsoli: Madrasalarda talabalar salla orqali ustozdan farqlangan.
Odob va hayo belgisi: Tashqi ko‘rinishga salobat bag‘ishlaydi.
Islomiy o‘zlik ramzi: Har bir xalq o‘ziga xos uslubda salla o‘rab, diniy-madaniy o‘zligini ifoda etadi.
5. Ahamiyati
Diniy ahamiyati: Juma va bayram namozlarida salla kiyish mustahab hisoblangan. Imom al-Marg’inoniy “al-Hidaya” asarida bu haqda zikr etgan.
Madaniy ahamiyati: Har bir xalq salla orqali o‘z tarixiy madaniyatini saqlab qolgan.
Ijtimoiy va ruhiy ahamiyati: Salla kiygan kishi o‘zini mas’uliyatliroq tutadi, odob va hayoga e’tiborli bo‘ladi.
Xulosa oʻlaroq aytish mumkinki salla asosan arablar va choʻl hududida yashovchi xalqlarning urfdagi bosh kiyimi hisoblanib, Islomdan avval ham mavjud bo’lgan. Islom kelgach boshqa musulmon xalqlar ham Rasululloh va sahobalariga ergashish oʻlaroq salla kiyishni joriy qilishgan. Bunga faqatgina koʻr-koʻrona taqlid sabab boʻlmagan. Koʻplab rivoyat qilingan hadislar, asarlarda salla kiyishning fazilatlari va targʻib-u tarhiblar rivoyat qilingan boʻlib bu amalni joriy boʻlishida xizmat qilgan.
Arabxon MURTAZOYEV,
TII 404-guruh talabasi
