Аввал хабар берганимиздек, 19 апрель куни Тошкент ислом итститутига покистонлик етук олим, шайхул-ҳадис, ислом фиқҳи ва иқтисоди бўйича замонамизнинг етакчи намояндаларидан бири бўлмиш Шайх Муҳаммад Тақий Усмоний ва британиялик муфтий Шаббир Аҳмад ҳамда ҳамроҳлари ташриф буюрган эдилар. Меҳмонлар орасида британиялик бир неча муфтийлик ва докторлик даражасини олиб, нуфузли олийгоҳларда талабаларга дарс берувчи, араб ва инглиз тилларида бир неча китоблар ёзган олимлар жумладан, муфтий Муҳаммад ибн Одам Кавсарий, доктор Абдурраҳмон ибн Юсуф ҳамда муфтий Шаббир Аҳмаднинг ўғли муфтий Юсуф ибн Шаббир каби олимлар ҳам ташриф буюрган эдилар. Тақий Усмонийнинг бутун Ўзбекистон бўйлаб сафарларини айнан муфтий Юсуф ибн Шаббирнинг сайтида инглиз тилида ёритиб борилди. Бу котиблик вазифаси унга хусусан, устоз Тақий Усмоний томонидан ишонилган экан. “Муфтий Тақий Усмоний ҳамроҳлигида ўтган етти кун” сарлавҳаси остида кунлик сафарларни ёритиб бордилар.Кеча маъҳадга келганларида ҳам ҳазратни ҳар бир сўзларини эътибордан қочирмай қоралаб бордилар. Тошкентдаги икки кун зиёрат ва таассуротларни 20 апрель куни тонг саҳардан ҳам илгари сайтга жойланиб, “Еттинчи кун” сарлавҳаси остидаги ахборотлари қаторидан маъҳад зиёрати батафсил ёритилган.Сиз азизларни ушбу қимматли хабар билан таништириш мақсадида уни қуйида айнан матни ва таржимаси ҳамда шайх томонидан жойланган суратларни ҳам эътиборингизга ҳавола қиламиз. Сафар тафсилоти билан инглиз тилида тўлиқ танишмоқчи бўлганларга шайх Юсуф ибн Шаббирни сайти кўрсатилади.
Maʿhad al-Imam al-Bukhārī al-Islāmī al-Ālī
Our next stop is the Higher Education Institute, the Maʿhad al-Imam al-Bukhārī al-Islāmī al-ʿĀlī. The institute provides a degree qualification in Islamic studies, similar to Mir-i-Arab Madrasah (advanced) in Bukhara. Prior to this, pupils are required to study in any Madrasah Mutwassitah (intermediate) generally between the ages of 18 and 22. Thereafter, they can enrol at this Higher Education institute on the four-year degree programme, followed by a two-year Masters programme should they decide to do so. This means that a person can graduate with a Masters at the age of 28. Prior to the age of 18, primary education is necessary on everyone in government schools.
The institute currently has 330 students and 70 teachers. There are also 50 female students. It was established in 1971 during the Soviet era. All the students and staff have gathered here and the programme commences. A teacher provides an outline of the syllabus. The Islamic studies programme covers the subjects taught in the Dars Niẓāmī syllabus. Many of the taught books are similar. The entire Hidāyah is taught. Previously, they sufficed with Mishkāt al-Maṣābīḥ. However, recently they have introduced Ṣāḥīḥ Bukhārī, Ṣaḥīḥ Muslim, Sharḥ Maʿānī al-Āthār and Sunan al-Tirmidhī. Along with a comprehensive Islamic studies programme, the memorisation of the Qurʾān is also taught here alongside the degree programme, and languages such as English, Persian and Russian are also taught.
Mufti Ṣāḥib reads the ḥadīth al-raḥmah, also known as al-Ḥadīth al-Musalsal bi al-Awwaliyyah and grants ijāzah to all present. A student reads the introduction and first ḥadīth of Sharḥ Maʿānī al-Āthār and another student reads the final ḥadīth of Sunan al-Tirmidhī. Mufti Ṣāḥīb then delivers a speech in Arabic. A brief overview of this speech is presented below. Mufti Ṣāḥib said:
“This land was once populated with knowledge and piety. Such is the status of this region and its scholars that one cannot be a scholar without studying Ṣāḥīḥ al-Bukhārī and Sunan al-Tirmidhī. One cannot be a saint without knowing about Naqshbandī saints such as Shaykh Bahāʾuddīn Naqshband. Arabs have a sense of honour about their ethnicity and they have every right to have this feeling because the Qurʾān was revealed in their language. Very rarely, do they accept a non-Arab. However, they are all subservient to Imam Bukhārī, a non-Arab. This specific area of Transoxiana is special. The phrase ‘the scholars of Transoxiana said’ is commonly used in our books. Their views are evidence also for those who are not part of this region. I feel a strong fragrance of knowledge and piety in the air here. Despite Soviet rule, the scholars preserved their legacy and religion as much as they could. The books that are taught at this institute were prohibited before. My advice to you all is that value this opportunity which was not available to your forefathers and revive the tradition of knowledge in this land.”
Mufti Ṣāḥib then proceeds to mention the importance of acting upon the knowledge. He says: العلم بغير العمل وبال، والعمل بغير العلم ضلال (Knowledge without action is a curse, and action without knowledge is misguidance). He proceeds to mention the concept of worship and how worship is not confined to acts of worship. This is followed by a very good explanation on Taṣawwuf. He says, “Ṭarīqah is part of Sharīʿah. My Shaykh’s Shaykh Ḥakīm al-Ummah Mawlānā Ashraf ʿAlī Thānawī (d. 1362/1943) revived taṣawwuf and purified it from many innovations that had crept into it. He also prescribed an easy solution for people nowadays who are unable to undertake the sacrifices undertaken by the saints of the past. He prescribed two easy things to keep a firm relationship with Allah Almighty. The first is making abundant Shukr (gratitude) and the second is making abundant supplications. The first half of Sūrah al-Fātiḥah indicates upon the first whilst the second half indicates upon the second. Hold on to the maʾthūr (transmitted/Sunnah) supplications and establish a firm relationship with Allah. This is an easy prescription.”
The speech is very well received. My respected father requests Mufti Ṣāḥib to gift to the institute some books we brought. This includes his forty ḥadīth collection on the Adhān as well as the Arabic commentary on the Ṣaḥīḥ by Shaykh Muḥammad Yūnus Jownpūrī (d. 1438/2017) and another book. Mufti Ṣāḥib introduces each book and describes Shaykh Muḥammad Yūnus Jownpūrī as “the great Shaykh, the great Musnid”.
A Turkish Professor from Anakara University is also present and says a few words. He encourages students to locate and research manuscripts, explaining that many manuscripts in this region are probably not even indexed and remain unknown.
We perform Jumuʿah Ṣalāh here at the insitute. The Imam greets the congregation with Salām before the sermon. The sermon is short and fully in Arabic. The students are very eager, humble, polite and respectful. They ask many questions. Generally, family values are strong here. Both males and females marry at a young age. Respect for elders and guests is the norm.
Таржима:Таржимон: 3-кур талабаси Эсчанов Усман
Имом Бухорий ислом олий маъҳади
Бизнинг кейинги манзилимиз Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом Институти бўлди. Бу институт худди Бухородаги Мир Араб Олий мадрасаси каби, исломий илмлар бўйича мутахассислар тайёрлайди. Бу ўқув юртига ўқишга киришдан олдин талабалар 18-22ёшлар оралаиғида ўрта махсус мадрасаларда ўқиган бўлиши талаб қилинади. Шундан сўнг улар тўрт йиллик ўқув дастурига эга бўлган ушбу ислом олий ўқув юртига ўқишга киришлари мумкин. Бу босқични тамомлагач талабалар хоҳишига кўра икки йиллик магистратура босқичида таълим олиш имкониятига эга бўлади. Бундан маълум бўладики, Ўзбекистонда 28 ёшда магистрлик даражасини олишлари мумкин. 18 ёшгача эса барча болалар ҳукумат мактабларида умумий таълим олишлари шарт.
Бу институтда ҳозирда 330 нафар талаба ва 70 нафар (зиёд) ўқитувчи мавжуд.Шунингдек, 50 (зиёд) нафар аёл-қиз талабалар ҳам бор. Ушбу ўқув даргоҳига 1971 йилда Совет иттифоқи даврида асос солинган. Барча талабалар ва устоз мураббийлар ушбу жойда жамлангач тадбир бошланди. Устозлардан бири институтнинг ўқув дастури ҳақида қисқача маълумот берди. (Институт ўқув дастури) Исломий таълим дастури “Дарс низоми” дастурида кўрсатилган фанларни қамраб олади. Ўқитиладиган китобларнинг аксари(халқаро олийгоҳларнинг) дастури билан бир хил. “Ал-ҳидоя” китоби тўлиқ ўқитилади. Авваллари “Мишкат ул-масобиҳ” (Ал-манҳалул-ҳадис) китоби ўқитилган. Лекин ҳозирда “Саҳиҳ Бухорий”, “Саҳиҳ Муслим”, “Шарҳ маонил осор” ва “Сунан Термизий” каби китобларни ўқитишга ўтилган.Ушбу муассасада асосий исломий фанлар ўқитиш билан бир қаторда “Қуръони карим” ҳам ёдлатилади,шунингдек, инглиз,форс ва рус тиллари ҳам ўргатилади.
Муфтий соҳиб (Шайх Тақий Усмоний) “Ар-раҳмаҳ” шунингдек, “Ал-Ҳадисал мусалсал бил-аввалийяҳ” номи билан ҳам машҳур бўлган ҳадисни барча иштирокчиларга ўқиб бердилар. Талабалардан бири “Шарҳ маонил осор” китобининг муқаддимаси ва биринчи ҳадисини ўқиди ва бошқа бир талаба эса “Сунан Термизий”нинг охирги ҳадисини ўқиди. Шундан сўнг Муфтий Соҳиб (Шайх Тақий Усмоний иштирокчиларга) араб тилида маъруза қилди. Бу маърузанинг қисқача матни қуйида берилади. Муфтий соҳибшундай дедилар: “Бу ўлка илм маърифат ва тақводорлик билан машҳур бўлган ўлкадир. Бу ўлка ва унинг уламоларининг даражасига мисол қилиб айтишимиз мумкинки, бирор бир киши “Саҳиҳ Бухорий” ва “Сунан Термизий” китобларини ўқимасдан олим бўла олмайди. Бирон киши Нақшбандий авлиёларини, масалан, Шайх Баҳоуддин Нақшбандни, билмасдан авлиё бўла олмайди. Араблар ўз миллати билан фахрланишади, улар бунга тўла ҳақли чунки, Қуръон уларнинг тилларида нозил бўлган. Жуда камдан-кам ҳолатларда улар араб бўлмаганларни тан олишади, лекин ажамлардан бўлган Имом Бухорийни алоҳида эътироф қилишади. Мовароуннаҳр ўлкаси алоҳида аҳамиятга эга “Мовароуннаҳр уломолари айтишади….” деган ибора китобларимизда кўп қўлланилади. Уларнинг қарашлари бошқа ўлкадаги кишилар учун ҳам далилдир. Бу ернинг ҳавосидан мен илм ва тақводорликнинг муаттар ҳидини ҳис қиламан. Совет тузумига қарамасдан уламолар ўз мероси ва динларини қўлларидан келганича сақлаб қолишди. Бу институтда ўқитилаётган китоблар олдин таъқиқланган эди. Менинг сизга насихатим яқин ўтмишда ота-боболарингизга насиб этмаган имкониятларнинг қадрига етинг ва бу ўлкадаги илм-фан анъаналарини қайта ривожлантиринг”.
Шундан сўнг Муфтий соҳиб илмга амал қилишнинг аҳамияти ҳақида айтиб ўтди. Жумладан: “Илмга амал қилмаслик ҳалокат ва илмсиз амал эса тўғри йўлдан адашишдир.
Шунингдек, ибодат тушунчаси фақат (биз билган) ибодатлар билан чекланиб қолмаслигини таъкидлаб ўтди. Бу фикрга тасаввуф ҳақидаги жуда яхши бир изоҳни қўшимча қилиб айтиларки: “Тариқат шариатнинг бир қисмидир. Менинг шайхим Шайх Ҳакимул умма мавлоно Ашраф Али Таҳонавий тасаввуфни ривожлантирди ва унга кириб қолган бидъатларни тозалади.Шунингдек, У ўтмишдаги авлиёлар қилган фидоийликларни қилиш имконига эга бўлмаган бугунги кун кишилари учун осон ечимларни тавсия қилди. У Аллоҳ таоло билан қатъий муносабатларни боғлаш учун иккита осон ишни тавсия қилди. Биринчиси Аллоҳга жуда кўп шукр айтиш, иккинчиси Аллоҳга кўп дуо қилиш. Фотиҳа сурасининг ярими биринчисига (яъни кўп шукр қилишга), қолган ярми эса иккинчисига (яъни кўп дуоқилишга) далолат қилади. Пайғамбаримиздан бизгача етиб келган дуоларни доим ўқиб юриш орқали Аллоҳ билан қатъий алоқа ўрнатиш. Бу осон йўлдир.
Маъруза жуда яхши қабул қилинди.Менинг отам Муфти соҳибдан ўзимиз билан олиб келган баъзи китобларни институтга тақдим қилишни сўради. Тўрт жилдлик “Азон” ҳадислар тўплами, шунингдек, “Саҳиҳи Бухорий”га Шайх Муҳаммад Юнус Жовнпури (1438-2017) томонидан ёзилган арабча шарҳи ва бошқа китоблар тақдим қилинди. Муфти соҳиб ҳар бир китобни алоҳида таништириб ўтди ва Шайх Муҳаммад Юнус Жовнпурини “Улуғ шайх ва (китобни эса) зўр Муснад” деб тавсифлади.
Анқара Университетидан турк профессори ҳам тадбирда иштирок этиб ўз мулоҳазаларини баён қилди.Бу худуддаги кўпчилик қўлёзмалар яхши ўрганиб чиқилмаганлиги сабабли талабаларни қўлёзмаларни кўпроқ тадқиқ қилишга чақирди.
Биз жума намозини шу ерда, институтда ўқидик. Имом жума хутбасидан олдин салом билан бошлади. Хутба қисқа ва тўлалигича араб тилида ўқилди. Талабалар жуда ғайратли, камтар, хушмуомала ва эҳтиромли. Кўп саволлар сўрашди. Умуман олганда бу ерда оилавий муносабатлар жуда кучли…
Эслатма: Муфтий соҳиб сўзидан Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний назарда тутилади.
Юсуф Шаббир
Муфтий Юсуф ибн Шаббирнинг сайтида Тошкент ислом институти ҳақидаги мақоласини таржима қилиб бўлгач, ундаги суратларни ҳам айнан ўзидагидек жойлаш мақсадида уларни тортиб олиш учун сайтга қайта кирсак, умумий таъссуротлар сўнгига Шайх Муҳаммад Тақий Усмонийнинг набираси Карачидаги “Дорул-улум” жомиъасининг 6-курс талабаси, ҳофизул-Қуръон Абдуллоҳ Усмонийнинг Ўзбекистон сафари ҳақидаги таассуротлари ҳам янгидан жойланган экан. Биз уни ҳам таржимасини ҳукмингизга ҳавола қилишни ўз бурч ва масъулиятимиз деб ҳисобладик. Ким билсин, ҳали бу таассуротлар сони ортиб бораверса, не ажаб! Бизга бу каби эътирофлар албатта, ифтихор ҳиссини бахш этиб, қалбимизни хушнуд айлайди:
Reflections of Mohammed Abdullah Usmani, grandson of Mufti Taqi Usmani and student of Darul Uloom Karachi
Assalamu alaikum
It was a great memorable trip with my Grandfather Shaikh Ul Islam Maulana Mufti Taqi Usmani Sahib to Uzbekistan. I have been traveling with him since my childhood but visiting the Islamic Historical Sites has always been cherishing for me because of his deep knowledge over Islamic History. Hence in this visit, we visited numerous Islamic Historical Sites and I personally learned a lot from him. The most cherishing moment was reciting the first Hadith of Sunan al-Tirmidhi Sharif at Imam Tirmidhi’s Grave in front of my Grandfather who taught Sunan al-Tirmidhi for over 20 years in Darul Uloom Karachi. May Allah Almighty make our trip rewarding and fruitful for both the people of Uzbekistan and for all of us.
Mohammad Abdullah Usmani
Таржима: Таржимон 2-курс талабаси Муҳаммад Али Муҳйиддин
Ассалому алайкум.
Бобом Шайху-лислом Мавлоно Тақий Усмоний Соҳиб билан бирга Ўзбекистонга бўлган саёҳатим таассуротларга бой бўлди. Мен у зот билан ёшлигимдан буён жуда кўплаб ерларга саёҳат қилганман.Аммо мен учун қадимги исломий юртларга бўлган саёҳатим (бошқа жойларга нисбатан) жуда ажойиб бўлган. Чунки у ерларда жуда кўплаб тарихий воқеаларга гувоҳ бўлганман.Биз (Ўзбекистонга сафаримиз асносида) жуда кўплаб (қадимги) исломий юртлар (Бухоро, Самарқанд, Термиз каби шаҳарлар)га саёҳат қилдик ва мен улардан жуда кўплаб нарсаларни ўргандим. Бу саёҳатимдаги энг ажойиб воқеа – бобом Карачидаги “Дорул-улум” жомиъеасида 20 йилдан буён дарс бериб келадиган «Жаме ут-Термизий»нинг илк ҳадисини Имом Термизий роҳимаҳуллоҳниг қабрлари олдида бобомдан эшитганим бўлди. Бу сафармизни бизларга ва Ўзбекистон аҳлига фойдали ва манфаатли қилишни Аллоҳдан сўраб қоламан.
Муҳаммад Абдуллоҳ Усмоний
Бу илиқ таассуротлар шубҳасиз, Шайх Тақий Усмонийнинг сайтларида ҳам эълон қилинади.Умид қиламизки, бу ажойиб фикр ва мулоҳазалар у зотнинг турли хорижий давлат минбарларидаги нутқлари ва китобларидан ҳам ўз ўрнини олади ва албатта, бугунги кундаги туризм соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар самарси ўлароқ, Юртимизнинг қадимги фахри, шон-шарафихорижий давлатлар аҳолиси ва бугунги авлоди бўлмиш ёшлари кўз ўнгига янада юксак бўлиб гавдаланак, иншааллоҳ.
“Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси мудири Б.Аъзамов
