She’riyat mulkining sultoni, sultonlar qilichla egallay olmagan hududlarni qalam bilan egallagan, turli millatlarni bir qalam bilan birlashtirgan, turkiy til naqadar boy va qiymatli ekanligini butun olamga isbotlab bergan buyuk iste’dod va kamolot sohibi Mir Alisher Navoiy o‘z davrining ilm-u maorif o‘chog‘i hisoblangan Hirot shahrida dunyoga keladi.
Otasi G‘iyosiddin Muhammad davlat ishlari bilan band bo‘lishiga qaramay, adabiyot bilan ham shug‘ullangan. Onasi ham o‘z davrining fozila va ilmli ayollaridan bo‘lgan.
Navoiy bolalik chog‘laridanoq o‘tkir zehni, ilm va kitoblarga bo‘lgan cheksiz muhabbati, kattalarga xos vazminligi tufayli o‘z tengdoshlaridan son-sanoqsiz yulduzlar ichidagi zuhro yulduzidek ajralib turgan. Bola Alisher o‘z tengdoshlari bilan kamon otib, ot minib o‘yin-kulgu qilishdan ko‘ra otasining kutubxonasidagi kitoblarni tomosha qilishni, uylarida tez-tez bo‘lib turadigan ilmiy va adabiy baxslarda qatnashib, tog‘alaridan g‘azallar tinglashni xush ko‘rar, g‘azallar va falsafiy she’rlar ma’nosini anglamasa-da, ularni ohangiga mahliyo bo‘lib, murg‘ak qalbini she’riyat nuri ila jilovlantirishni xush ko‘rar, hattoki ilmiy baxslarda Abulqosim Anvarning she’rlaridan aytib berib, majlis ahlini hayratga solardi. U yoshiga nisbatan erta maktab qatnay boshlaydi va u yerda temuriy shayxzoda Husayn Bayqaro bilan do‘stlashadi. Bu keyinchalik ikki yulduzning siyosat osmonida porlashiga va buyuk davlat barpo bo‘lishiga sabab bo’ladi.
Bir kuni yosh Navoiyning qo‘liga buyuk qomusiy olim Faririddin Attorning “Mantiq ut-tayr” asari tushib qoladi. U bu kitobga shunday mehr qo‘yadi-ki, doim uni hayoli bilan yurib, yolg‘izlikni yoqtiradigan, odamlardan yotsiraydigan bo‘lib qoladi. Bola Alisherning bunday bolalarga xos bo‘lmagan tabiati ota-onasini tashvishlantira boshlaydi. Shu sababli ular bu kitobni undan olib qo‘yishadi. Lekin bu chora foydasiz edi. Chunki Alisher allaqachon kitobni yodlab olgan edi. Shu tariqa kitob Alisherga butun umri davomida ajralmas do‘stga aylandi. Hattoki, u umri oxirida “Mantiq ut-tayr”ga javoban “Lison ut-tayr” asarini yozadi.
Alisher otasining vazifasi va ilmga bo‘lgan e’tibori tufayli o‘z davrining mashhur olim va yozuvchilari ila ko‘rishadi va ulardan turli ilmlarni o‘rganadi. U Sharofiddin ol-Yazdiy bilan ko‘rishib, uni o‘z aql-u zakovati, dadilligi bilan ajablantiradi. Tarixchi Xondamirning yozishicha, yosh Alisher Navoiyning iste’dodidan mamnun bo‘lgan mavlono Lutfiy, uning: “Orazin yopqach, ko‘zimdin sochilur har lahza yosh, Bo‘ylakim, paydo bo‘lur yulduz, nihon bo‘lg‘och quyosh” matla’li g‘azalini tinglab: “Agar muyassar bo‘lsa edi, o‘zimning o‘n-o‘n ikki ming forsiy va turkiy baytimni shu g‘azalga almashtirardim…” degan.
Alisher Navoiy o‘n besh yoshida shoir sifatida keng tanilgan. She’rlarini turkiy (Navoiy taxallusi bilan) va forsiy (Foniy taxallusi bilan) tillarida yozgan. Navoiyning bolaligi asosan ilm ummonini jabhalarda yig’ish bilan o‘tadi.
Oilasidagi bunday ajoyib ilmiy muhit, o‘sha davrda fors va turk tillari muhitining rivojlanganligi, o‘zidagi tirishqoqlik va zakovati sababli, kelajakda buyuk shoir va davlat arbobi bo‘lib yetishadi. U tufayli turkiy til naqadar boy va betakror ekanligi butun olamga isbotlanadi. Turklarning madaniy merosi bo‘lgan tili butunjahon xazinasidan o‘rin egallaydi. Siyosat maydonida esa u misli oyga nur berib turgan quyosh kabi ziyo taratadi.
203-guruh talabasi
Guljahon Aminjonova
