Кўпчилигимиз дарахтларнинг экологик фойдалари ҳақида биламиз. Улар ҳайвонларни бошпана ва озиқ-овқат билан таъминлайди, ҳавони ифлослантирувчи моддалардан тозалайди ва шаҳар муҳитида ҳароратни тартибга солади. Улар инсон ҳаёти сифати ва жамиятларимиз экологик фаровонлигида муҳим рол ўйнайди. Дарахтларнинг аҳамиятига қарши баҳслашадиганлар кам бўлади, лекин биз ҳақиқатан ҳам уларнинг тўлиқ салоҳияти ва улар тақдим этаётган хизматларнинг иқтисодий қийматини кўриб чиқдикми?
Шаҳарларни кўкаламзорлаштириш атроф-муҳит ҳолати, инсон саломатлиги ва умумий ҳаёт сифатига муҳим сармоядир.
Тадқиқотлар натижаларига кўра, дарахтлар нам об-ҳаво оқимини бошқариш, ҳаво сифатини тартибга солиш, энергия тежаш ва углеродни ажратишда муҳим рол ўйнайди. Бу тобора муҳим аҳамият касб этмоқда, чунки иқлим ўзгариши бизни минтақада ҳам об-ҳаво шароитларини ўзгартирди, баъзи ҳудудлар ҳаддан ташқари қурғоқчиликни бошдан кечирмоқда.
Ҳозирда дунёнинг ривожланган давлатларида ўтказилган тадқиқотларда аҳолининг катта қисми соғлом атроф-муҳитни сақлаш ва келажак авлодлар учун ҳаёт сифатини яхшилаш учун бугунги кунда дарахт экиш муҳим деб ҳисоблашини аниқлади.
Исломнинг дарахтларга бўлган нуқтаи назари қандай?
Исломий анъаналар бизнинг мусулмонлар сифатида атроф-муҳитни бошқариш учун масъулиятимиз ҳақида маълумотга бой. Қуръони Каримда, шунингдек, жаннатдаги ям-яшил боғлар ва дарахтларни тасвирлайдиган, уларнинг нафақат бу дунёда, балки охиратдаги аҳамиятини таъкидлайдиган кўплаб оятлар мавжуд. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)дан исломда дарахт ва ўсимликларнинг аҳамияти ҳақида бир қанча ҳадислар мавжуд.
1. Дарахт экиш хайр-еҳсон (садақа) саналади ва экувчи ундан фойда кўрган барча кишилардан дуо олади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мусулмонлар орасида биронтаси йўқки, дарахт ёки уруғ экиб, ундан қуш, одам ёки ҳайвон еса, унга садақа ҳисобланмаса”. (Бухорий ривояти)
2. Пайғамбаримиз дарахтлар билан ҳам чуқур руҳий алоқада бўлганлар:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни дарахт ёки хурмо ёнида турардилар. Шунда ансорий аёл ёки эркак деди. “Eй Аллоҳнинг Расули, сизга минбар қилайликми?” «Агар хоҳласангиз майли», деб жавоб бердилар У зот. Бас, у зотга минбар ясадилар ва жума куни бўлгач, минбарга (хутба ўқиш учун) йўл олдилар. Хурмо боладек йиғлади! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (минбардан) тушдилар ва уни қучоқладилар, у эса тинчланаётган боладек инграшда давом этди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “У ўзига яқин бўлган диний илмлардан эшитган нарсасига йиғлар эди”. (Бухорий ривояти)
3. Пайғамбар алайҳиссалом мўмин мусулмонларни тасвирлашда дарахтларни ҳам истиора(метафора) сифатида ишлатганлар:
Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик, у зотга хурмо дарахтининг янги хурмолари келтирилди. Шунда у: “Дарахтлар орасида мусулмонга ўхшаган бир дарахт бор”, дедилар. Мен бу хурмо дарахти эканлигини айтмоқчи эдим, лекин мен (уларнинг) энг кичиги бўлганим учун жим турдим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У хурмо дарахтидир», дедилар. (Бухорий ривояти)
4. Бундан ташқари, кейинги ҳаётдаги дарахтларга ҳам ижобий, ҳам салбий контекстларда бир нечта ҳаволалар мавжуд:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки: “Субҳаналлоҳил-Азим, Ва Биҳамдиҳ” деса, унга жаннатда бир хурмо дарахти экилади”, дедилар. (Имом Термизий ривояти)
Бу ҳадислардан шуни олишимиз мумкинки, дарахт экиш ва парвариш қилиш иймон амалидир. Бутун махлуқот каби улар ҳам ҳурмат қилиниши ва Аллоҳнинг оятларини ифодалаши керак.
Аллоҳ таоло “Ҳаж” сурасида: “(Eй Муҳаммад), сиз осмонлардаги ва ердаги бор жонзот, қуёш, ой, юлдузлар, тоғлар, дов-дарахтлар ва (барча) жониворлар ҳамда кўпдан-кўп инсонлар (ёлғиз) Аллоҳга сажда қилишини кўрмадингизми?” (Қуръон, 22:18). Дарахтларга алоҳида эътибор берилади, чунки Аллоҳ уларни Ўзининг мавжудлигининг кўплаб белгиларидан бири сифатида яратган. Кейинги сафар боғда бўлганингизда, бир оз тўхтаб, уларнинг гўзаллиги, ҳаёт айланишининг мураккаблиги ва бизга ва бошқа ҳайвонларга берган неъматлари ҳақида ўйланг.
Мир Араб олий мадрасаси ўқитувчиси
Рўзимуҳаммад Тўхтасинов
