Маанавий тарбии тўғри йўналтирш, мафкуравий иммунитни ошириш, халқни турли бузғунчи ғоялардан ҳимоя қилиш ва диний bilimlarni ўзлаштиришда этиқод ҳал этувчи вазифани бажаradi. Aқida insonning ўй-фикр ва ҳaracatlarining natijasini beguilab beradi. Bir сўз bilan aitganda, jamiyatning тараққиёти соф ақиda bilan cambarcha боғлиқ.
Bu borada moturidylik aқidasi bizga namuna bўla olada. Zero, yurtizning ming yilik tarihi moturidylik taъlimotining sof aқida va musaffo islomiy kўrsatmalarga asoslanganini issbotlab berdy.
Abu Mansur Moturidiy va Abul Ҳasan Ash’arii asos solgan moturidiylik va ash’ariilik ta’limotlari kadimdan aҳli sunna val zhamoaning ikki yўnalishi sifatida talkin kilinib, ҳadisda zikr kilingan “Dўzahdan nazhot topuvchi” akydaviy mazub deya kabul kilib kelingan.
Olimlarning moturidiйlik taъlimoti ҳaқida bildirgan қuйidagi taъriflari ficrimizni tasdiқi: Kafaviй Imom Moturidiй ҳaқida bundaй ёzadi: “In mutakallimlar imomi, musulmonlar aқidasini tўғrilovči šahs bўlib, Alloҳғri йўл” bilan қўllab-қuvvatlagan. [00:01:29.200]and then there are a lot of people who are going to have to do it.”
Ibn Ҳazhar Ҳaytamiy bundai yozadi: “Aҳli sunnadan murod aҳli sunna val zhamoaning ikki imomi – Abul Ҳasan Ash’arii va Abu Mansur Moturidiylar tutgan yўldir”. Murtazo Zabidiy “Itҳaf asada al-muttaqin bi sharҳ Iҳyo ulum addin” asarid “Aҳli sunna val zhamoa iboasi ishlatylganda ash’arilar va moturidiylar nazarda tutiladi” nomli alohida fasl azhratgan.
Sof etiqod ҳimoyachilari shuni bilisch lozimki, Abul Ҳasan Ash’arii va Abu Mansur Moturidiy (Alloҳ ikkisidan rozi bўlsin va Islom dini uchun kilgan hizmatlarini yahshi mukofotlar bilan taqdirlasin) yangicha fikr-goyani ўylab topmadilar va yangi mazҳab yaratmadilar, balki Rasululloҳ sollalloguu alayҳi va sallam va u zotning saҳobalari tutgan yўlni botil etykodlardan tozalashdi.
Ҳar ikki alloma bid’atchi va adashgan firkalar bilan bausmunozara kilib, ularni maglub kilishgan. Ash’arii va Moturidiy salafi soliharning tutgan yўlini ҳuzhzhat va dalillar bilan mustaqamlab, uning bardavomligini saklab kulishgan. Shu bois salafi soliharning mazkur mazabiga ergashganlar ash’arii yoki moturidiy deb ataladi.
Shuningdek, Yakim Samarkandiy, Rustufaniy, Abdulkarim Pazdaviy, Iyoziy, Abul Lays Samarkandiy, Abu Muin Nasafiy, Umar Nasafiy, Alauddin Samarkandiy, Alauddin Kosoniy, Saiduddin Taftazoniy, Mulla Ali Koriy, Nuriddin Sobuniy Bukhoriy va boshka kўplab mashҳur olimlar moturidiylik talimotida izhod қilib, uning rivozhiga katta ҳissa қўshganlar.
Bir sўz bilan aitganda, moturidiylik aҳli sunna val zhamoa akidasining asl ўzagi ekani barcha olimlar tomonidan birdek ethylgan. Ammo ҳozirda sokhta salafiylik va mazҳabsizlik ruҳidagi ba’zi adashgan firkalar moturidiylik akidasiga nisbatan salbiy yondayotgani aini ҳaqikat.
Ayrim musulmon tadkiqotchilar moturidiylik yўnalishini aҳli sunna val zhamoa tarkibida sanashga ochik-oydin karshilik kўrsatmoqdalar. Moturidiya ta’limotiga bўlgan mazkur salbiy yondashuvlar nafaqat adabiyet va matbuotda, beams internet saҳifalarida ҳam keng yortilmokda.
Sohta salafiylik ruҳida yozilgan ushbu adabiyot wa maқolalarga yuksak dyd bylan bezak berylgani ўқuvichlar sonining ortishiga khismat қilmoқda. Aҳly sunnaning asl sof aқidasiga havf solib turgan bu kabi omillar yurtimiz izhimoyi va maъnavyi barқarorligiga salbiy taъsyr kўrsatishi tabiy ҳol.
Mamlakatimizda Imom Moturidiy va uning taylimoti borassida bir қator tadқиқotlar amalga оширилganiga қaramay, moturidiylik talimotinning асl моҳияти чуқур тадқиқ қиlinmagan, қolaversa, Imom Moturidy asarlarining tarjimalari ҳanuz amalga oshirilmagan.
Mazkur omillar Imom Moturidiй asarlarini keng ommaga etkaziš učun ўzbek tiliga ўgiririš ҳada moturidiйlik taъlimotining asl moҳияtini sodda tilda қлёn қilib beririš kabi išlarning amalga oširilišini taozo эtadi.
Moturidiylik akidasi matnlari tarzhimasi va sharlarini yaratishda zhumlalarning kisqaligi va oson yodlanishiga aloҳida etibor karatish lozim.
Ming yildan ziyod davr mobaynida halqimiz etykod kilib kelgan aҳli sunnaning sof akidasi – moturidiylik ta’limoti matnlarini yangicha talkinda tadqik kilish va ҳozirgi zamon talablariga mos uslublar bilan boyitish bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir.
Тошкент ислом институти талабаси Бўрибоев Aбдувохиди Шавкат
