Америка Қўшма Штатларида Ўзбекистоннинг тарихий ва маданий меросини оммалаштириш мақсадида мамлакатимиз элчихонаси томонидан 1747-1917 йилларда Бухоро мадрасасида таҳсил олган ўрта осиёлик уламоларнинг мероси ҳақидаги инглиз тилидаги биринчи катта тадқиқот бўлган “Ислом полиматлари: Марказий Осиёдаги билимларнинг кучи ва тармоқлари” » («Polymaths of Islam: Power and Networks of Knowledge in Central Asia») китобининг тақдимоти ташкил этилди, хабар берди «Дунё» АА.
Тадбирда ислом цивилизацияси ва Марказий Осиё бўйича тадқиқотлар билан шуғулланувчи АҚШ етакчи олим ва мутахассислари иштирок этди.
Элчи Жавлон Вахабов тақдимотни очиб, мамлакатимизда Ўзбекистоннинг кўп минг йилликларга оид қадимий ва бой тарихини ўрганиш, шунингдек, жаҳон цивилизацияси ривожида олим ва илоҳиётчиларимизнинг улкан илмий, маданий ва маънавий меросини асраб-авайлаш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар ҳақида гапирди.
Ўз навбатида, китоб муаллифи, Питтсбург университети профессори Жеймс Пикетт “шаҳарнинг кенг таълим тизими томонидан тақдим этилган алоҳида интеллектуал қобилият Бухоронинг ўз сиёсий чегараларидан ташқарига чўзилган минтақалараро таълим тармоғининг маркази сифатида хизмат қилиш имконини берди”, – таъкидлади муаллиф.
Унга кўра, “Бухоро, Фарғона, Хива ва Самарқанд шаҳарлари доимо Осиёнинг энг йирик илмий марказлари бўлиб келган ва бу шаҳарларда тиббиёт, ҳуқуқ, риёзиёт ва ислом соҳасидаги энг буюк сиймолар пайдо бўлган.”Китоб муаллифи таъкидлаганидек,”Бухоро бутун минтақанинг маданият ва маърифат маркази ҳисобланиб, унда ҳар йили Марказий Осиё, Россия, Хитой, Ҳиндистон ва бошқа мамлакатларнинг юзлаб вакиллари ўша даврдаги энг илғор таълимни олиш учун келган 230 та мадраса жойлашган”.
Жеймс Пикеттга кўра, Ғарб академик доираларининг кўплаб вакиллари мадраса битирувчилари ва уламоларини фақат диний тингловчилар ёки тор ихтисосдаги кишилар сифатида ифодалашда адашадилар. Америкалик профессор таъкидлаганидек, асрлар давомида Бухоро Ҳиндистондан Туркиягача бўлган бўлажак давлат арбоблари таҳсил олган юқори малакали кадрлар тайёрлаш марказига айлана олди.
Китоб муаллифи мадраса тингловчиларининг аксарияти битирганларидаёқ турли касб-ҳунарлар бўйича ўз мансаб йўлларини давом эттирганликлари аудитория эътиборини тортди. Масалан, олимларнинг 40% га яқини судъялар, ҳуқуқий хулоса тузувчилар, мадраса инструкторлари ёки цензорлари бўлиб хизмат қилган бир пайтда фақат битирувчиларнинг 3 дан 10% и шайхлик ролини бажарган.
Питтсбург университети профессорининг сўзларига кўра, Бухоро ислом уламолари юқори савиядаги маълумоти туфайли жамиятдаги энг нуфузли кишилар қаторига кирганлар. Туркистон ҳарбий элитаси ҳам давлатни бошқариш учун шу олимларга таянарди.
Шу билан бирга, Жеймс Пикетт қўшимча қилганидек, уламинг билимга асосланган мустақил куч манбаи бўлиб, бу икки элита гуруҳи ўртасида кескинликни юзага келтирди. “Бухоро уларнинг таълим-тарбия базаси бўлиб хизмат қилган ва шу халқ шаҳарни туркий-форсий-исломий юксак маданиятнинг маданий ва диний эпицентри ҳақидаги мифологияга айлантирган”, – деб таъкидлайди муаллиф.
Олимнинг фикрича, ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида халқ таълими доимо жаҳон цивилизациясида ўзига хос тарихий роль ўйнаган. Президент Шавкат Мирзиёев томонидан бугунги кунда мамлакатда аждодларнинг қўшган ҳиссаси ҳақида билим бериш ва ўрганиш учун мавжуд янги илмий-тадқиқот институтларини кенгайтириш ва ташкил этишга қаратилаётган эътибор Ўзбекистоннинг учинчи уйғониш даври йўлидаги энг самарали воситадир, – дея таъкидлади америкалик профессор.
Дипломатик миссиямиз хабарига кўра, Жеймс Пикетт Ўзбекистонда тадқиқот лойиҳалари устида ишлашни давом эттириш ниятида, натижада америкалик профессор ХIX и аср охири ва ХХ аср бошларида Бухоро амирлигининг маъмурий ва клерикал маданияти ҳақида алоҳида китоб ёзишни режалаштирмоқда.
Олимнинг фикрича, Ўзбекистон ўша давр манзарасини қайта яратишга ва китобхонларни ўша давр муҳитига сингдиришга қодир бўлган ноёб архивларни сақлаб қола олган. Ҳатто Ҳиндистон, Туркия ва Эрон каби йирик давлатлар ҳам Бухоро амирлигида бўлгани каби давлатнинг кундалик ҳукмронлиги билан боғлиқ бундай яхши сақланиб қолган архивларга эга эмас, – дея қўшимча қилди америкалик эксперт.
Унинг фикрича, мамлакат ҳукуматининг барча соҳаларда очиқлик сиёсати Ўзбекистонга келиб, маҳаллий олимлар билан биргаликда чуқур тадқиқотлар олиб боришга тайёр бўлган жаҳон илмий жамоатчилиги учун магнитдир. “Қимматли архив материалларига киришни таъминлаш, тарихий меросни чуқур ўрганишни қўллаб-қувватлаш, маҳаллий институтларнинг инфратузилмасини такомиллаштириш, хорижий олимлар билан яқин ҳамкорлик мамлакатнинг бой тарихини глобал саҳнада аниқ кўрсатишга имкон беради”, деди Питтсбург университети вакили.
Эслатиб ўтамиз, Жеймс Пикетт Питтсбург университетининг Евросиё тарихи профессори, Ислом тарихига ихтисослашган, Принстон университети битирувчиси, 2011-2012 йилларда Ўзбекистонда тадқиқот олиб борган. У етакчи тарихий журналларда, шу жумладан, «American Historical Review» ва «International Journal of Middle East Studies» да кўплаб илмий мақолалар чоп этди.
Шунингдек, у қатор халқаро конференциялар, жумладан, Шарқнинг иқтисодий ва ижтимоий тарихи журнали нашр этилиши натижасида “Ҳужжатчиликнинг ислом маданияти” симпозиуми ташкилотчиси ҳисобланади. Жеймс Пикетт халқаро лойиҳалар доирасида ўзбекистонлик ёш олимлар билан ҳам фаол ҳамкорлик қилади.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
