Уламолари томонидан «Уммат ҳакими» номини олган Шайх Ашраф Али Таҳонавий роҳимаҳуллоҳнинг нисбатлари ота томондан Умар розияллоҳу анҳуга, она томондан эса, Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга бориб тақалади.
Ҳижрий 1280 йил 5 робиус сонийда Ҳиндистоннинг Таҳона қишлоғида таваллуд топган алломанинг тўлиқ исми Ашраф Али Тоҳонавий ибн Мунший Абдулҳақ ибн Ҳофиз Файз Али ибн Ғулом Фарид Шаҳид ибн Раҳматуллоҳ ибн Омонуллоҳ ибн Атийқуллоҳ Хатиб ибн Ҳофиз Ҳабибуллоҳ ибн Одам ибн Муҳаммад Жалол ибн Садржаҳондир.
Ҳиндистоннинг шимолида жойлашган Таҳонада кўплаб олимлар етишиб чиққан бўлиб, «Кашшофул истилоҳатул фунун» соҳиби аллома Шайх Аллома Таҳонавий, Муҳандис Шайх Муҳаммад Таҳонавий, Ҳофиз Муҳаммад Зомин Шаҳид кабилар шулар жумласидандир.
Шайх Ашраф Таҳонавий Қуръони каримни ёшлигида устози Ҳофиз Ҳусайн Али роҳимаҳуллоҳ ҳузурларида ёд олди ва болалик йилларидаёқ форс ва араб тилларини ўрганишга киришди. Ўн икки ёшига қадар саҳар пайтигача бедор бўлар, китоблар тиловати ва ибодат билан кунларини ўтказар эди. Амакисининг аёли унга кўз-қулоқ бўлиб турарди ва уни бундай ибодат қилиши машаққатдек кўриниб камайтириши кераклигини айтар эди. Лекин у ибодат ва тиловатда бардавом бўлар эди. Ёшлигини шу тарзда ўтказди. Муҳаддис Шайх Муҳаммад Таҳонавий роҳимаҳуллоҳ «бу бола мендан кейин илмда халифа бўлади» деб айган эди. Ёшлик пайтида диний илмларни шайх Фатҳ Муҳаммад ва тоғаси шайх Вожид Алий ва бошқалардан олади.
Ўша пайтда яҳудий ва насронийлар илм мажлислари ўтказишар ва унда мусулмон олимларидан таклиф қилиб, баҳс ва мунозараларга чақиришар эди. Унда яҳудий ва насронийларнинг олимлари исломнинг зиддига даллиллар келтиришиб, мусулмонларни енгишга ҳаракат қилар эди. Шайх Таҳонавий роҳимаҳуллоҳ у ерга тез-тез борар ва ўз далиллари кучлилиги боис уларни мағлуб этарди. Бу унинг айни толиби илмлик йўлидаги тиришқоқлиги самараси эди. Лекин кейинчалик жадал ва мунозара мажлисларидан узоқлашдилар. Баҳс ва жадаллар ихлос ва сидқдан узоқлаштиришини тушуниб етдилар.
Ҳижрий 1301 йил шаввол ойида Ҳижозга сафар қилдилар. Ҳаж ибодатини бажардилар. Замондошлари Шайхул Кабийр Имдадуллоҳ Таҳонавий уларга бу сафарда шериклик қилдилар. Маккадаги қироат олими Шайх Абдуллоҳ Муҳожир Маккийдан қироат ва тажвид илмларидан таҳсил олдилар. Бурҳониддин Марғинонийнинг «Ҳидоя» асарини устозлари аллома Муҳаммад Ҳасан Девбандийдан ўрганди. Зафар Аҳмад Усмоний у ҳақида «Шайх Таҳонавий мазҳабда ўртаҳоллиги ва мўътадиллиги, шунингдек, ихтилофли масалаларда кенг бағрлилиги ва кенгфикрлиги билан ажралиб турган», деганлар. Шу билан бирга Таҳонавий муомалот масалаларида муаммо бўлмаслиги учун тўртта мазҳабнинг бирортасига тўғри келса, одамлар бутунлай шариатни ташлаб кетмасликлари учун ўша мазҳаб бўйича фатво берар эдилар.
Устозлари: Шайх Набил Муҳаммад Яъқуб, Ибн Мамлук Алий Нутий. У киши Ҳиндистоннинг машхур уламоларидан бўлиб ҳижрий 1249 (милодий 1833) йилда Нанота шаҳрида дунёга келган ва шу ерда ҳижрий 1302 (милодий 1984) йилда вафот этган. Илмни оталари Шайх Мамлук Алийдан ўрганган. Шунингдек, кейинчалик Девбандда ўқиганлар. Шайх Маҳмуд Деҳбандий тариқатида етук устозлардан бўлиб, ҳижрий 1268 (милодий 1851) йилда Барийли шаҳрида дунёга келган.
Таҳонавий ўз асридаги турли илм соҳаларини мукаммал эгаллаган машҳур олим бўлиб, масалаларни аниқлашда ва далилларни чуқур ўрганишда аҳли илмлар орасида шуҳрати кенг тарқалган. Таҳонавийнинг етук илми ва маърифатидан фойдаланиш учун мусулмон ўлкаларининг турли чеккаларидан илм талабидагилар жамоа-жамоа бўлиб келар эди. Улар Таҳонавийнинг илмидан ҳайратланиб, уни қаттиқ ҳурмат қилишар эди.
Шогирдлари: Зафар Аҳмад Усмоний Таҳонавий. У киши 1310 ҳижрий йилда дунёга келган. Дастлаб Девбандда таҳсил олган. Ҳижрий 1394 йилда вафот этган. Шайх Ишоқ ибн Латиф Ҳанафий Бардавоний. У зот Бардавон шаҳрида ҳижрий 1283 йилда таваллуд топган.
Шайх Аҳмад Алий Фатҳфурий катта мударрислардан бўлиб, ҳижрий 1292 йилда Фатҳфурда дунёга келган.
Ибн Сирож яқин Ҳанафий Курсавий. У киши фиқҳ ва ҳадис илми олимларидандир. Лакнаво шаҳридаги курсий қишлоғида дунёга келган. Дастлаб ўз шахрида илм олиб, кейин Девбандга бориб ўқиган. Ҳижрий 1324 йилда Маккада вафот этган.
Буюк олим Шайх Таҳонавий бир неча йил касаллик билан бемор бўлиб ётдилар. Ражаб ойининг 17 кунида, ҳижрий 1362 санасида вафот этдилар. Аллоҳ таоло у зотдан ва аҳлларидан рози бўлсин.
“Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси
ўқитувчиси Пўлатхон Каттаев
