O‘zbekiston bayrog‘i – bu o‘tganlar xotirasi, bugunning sa’y-harakati va ertangi kunning porloq nuri bir mato uzra jam bo‘lgan mo‘jizadir. U hilpiraganda, har bir yurakda g‘urur toblanadi, Vatan tuyg‘usi uyg‘onadi.
Oʻzbekiston Respublikasi bayrog‘i – bu shunchaki mato emas. U – xalqning yuragidan chiqqan orzulari, ajdodlarining asrlar davomida asrab kelgan g‘ururi va kelajak avlodlarga qoldiradigan umidi mujassam bo‘lgan muqaddas timsoldir. Bayroq hilpiraganida, go‘yo yurt osmonining o‘zi nafasi bilan uni silab o‘tgandek bo‘ladi.
O’zbekiston Respublikasi bayrog‘i 1991-yilda qabul qilingan bo‘lsa-da, bu hudud tarix davomida ko‘plab davlatlar bayroqlari ostida yashagan. Quyida eng muhimlari haqida ma’lumot berib o’tamiz.
Turk xoqonligi davri bayroqlari (VI–VIII-asrlar)
Turk xoqonligi bayrog‘i turkiy tamg‘alar, bo‘ri boshi, ko‘k rang kabi timsollar bilan ajralib turgan. Ko‘k rang osmon va tangrini ifodalagan. Ba’zi manbalarda bayroqda oltin rangli bo‘ri boshi tushirilgani aytiladi — bu turkiylarning afsonaviy ajdodi bo‘ri (Bo’ri) timsoli bilan bog‘liq.
Somoniylar bayrog‘i (IX–X-asrlar)
Somoniylar davlati (Buxoro markazida) qora rangli bayroqdan foydalangan. Qora rang ulamolar va ilm ahliga hurmat ramzi sifatida qo‘llangan. Somoniylar davri — Movarounnahrda islom tamadduni ravnaq topgan davr bo‘lgan.
Qoraxoniylar bayroqlari (X–XII-asrlar)
Qoraxoniylar turkiy davlat bo‘lgan, ularning bayroqlari ko‘k yoki qizil rangli mato bo‘lib, ba’zan she’riyatda tilga olinadigan qora burgut, tamg‘a yoki yarim oy tasvirlari bo‘lgan. Aniq nusxasi saqlanmagan, ammo tarixiy yozuvlar timsollar haqida ma’lumot beradi.
Temuriylar davlati bayrog‘i (XIV–XV-asr)
Amir Temur va temuriylar sulolasi o‘ziga xos bayroqlardan foydalangan. Temur tomonidan qo‘llangan bayroqlarda burgut, sher, tilla rang yulduzlar tasvirlanganligi manbalarda uchraydi. Eng mashhur timsol — “uch qoziq” (tug‘)” ham Temur armiyasining belgisidir. Ba’zi tarixchilar Temurning asosiy bayrog‘i qizil fonli, uning markazida “sher va quyosh” timsoli bo‘lganini qayd etadilar.
Buxoro amirligi bayrog‘i (XVIII – 1920)
Buxoro amirligi mustahkam islomiy davlat bo‘lgan. Bayrog‘i qora matodan iborat, ba’zan arabiy “Shahodat kalimasi” yozuvi tushirilgan, yoki yarim oy va yulduz tasvirlari ham bo‘lgan. Amirlikning oxirgi bayrog‘i qora fonli, markazida oq rangli islomiy ramzlar bilan tasvirlangan.
Xiva xonligi bayrog‘i (XVI – 1920)
Xiva xonligining eng mashhur bayrog‘i: yashil yoki moviy-ko‘k rangda, markazida yarim oy va yulduz, ba’zan arab yozuvlari bilan bezatilgan bo‘lgan. XIX-asr oxiridagi mashhur varianti esa, moviy fon, oq yarim oy, besh qirrali yulduz bo’lgan.
Qo‘qon xonligi bayrog‘i (1709 – 1876)
Qo’qon xonligi bayrog’i qizil rangli mato, markazida oq yarim oy va yulduz bo‘lgan. Bu bayroq ko‘proq turkiy-islomiy ramzlar asosidagi oddiy, ammo ma’noli timsol bo‘lgan.
Turkiston Muxtoriyati bayrog‘i (1917–1918)
Qo‘qonda e’lon qilingan Turkiston Muxtoriyati bayrog‘i ko‘k fon (turkiy ramz), markazda yarim oy, uning atrofida uch yulduz bo‘lgan. Bu bayroq qisqa umr ko‘rgan bo‘lsa-da, mustaqillik uchun kurash ramziga aylangan.
Turkiston ASSR (1920–1924) bayrog‘i
Sovet hokimiyati o‘rnatilgach, Turkiston Avtonom Sovet Respublikasining bayrog‘i qizil rangda, chap yuqorida ruscha va o‘zbekcha qisqartmalar (TASSR), ba’zan bolg‘a va o‘roq tasviri bilan.
O‘zbekiston SSR bayrog‘i (1925–1991)
1925-yilgi birinchi bayroq qizil fon, yuqori qismida lotincha “O’zSSR” yozuvi bor. 1937-yilgi bayroq qizil fon, chapda bolg‘a va o‘roq, o‘zbekcha va ruscha yozuvlar bo’lgan. 1952-yildan 1991-yilgacha amal qilgan bayroq. Bu eng mashhur O‘zbekiston SSR bayrog‘i qizil fon, markazida uzunlamasiga ko‘k chiziq, ko‘k chiziqning ikki yonida oq ingichka yo‘llar, chap yuqorida bolg‘a va o‘roq hamda yulduz bo’lgan. Bu bayroq O‘zbekiston mustaqillikka qadar 40 yilga yaqin qo‘llangan.
Hozirda Davlatimiz ramzi bo’lgan O‘zbekiston bayrog‘i mamlakatimizning mustaqilligi, boy tarixi va madaniy an’analarini aks ettiruvchi kuchli milliy ramzdir. Mustaqillikka erishilganidan keyin rasman qabul qilingan bayroq o‘zbek xalqining orzu-umidlari va qadriyatlarini ifodalaydi. Uning tabiat, tarix va ma’naviyat bilan bog‘liq bo‘lgan ramziy ma’nolari bilan boy dizayni mamlakatimizning tarixi va kelajakka bo‘lgan umidlarini kun sayin eslatib turadi.
O‘zbekistonning hozirgi davlat bayrog‘i 1991-yil 18-noyabrda rasman qabul qilingan. Bu muhim voqea O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Yettinchi Favqulodda Sessiyasi davomida ro‘y berdi. Bayroqning qabul qilinishi mamlakat mustaqilligiga erishgandan keyin amalga oshirilgan dastlabki qonun chiqarish harakatlaridan biri bo‘lib, uning milliy tiklanishidagi hal qiluvchi bosqichni belgilab berdi. Bayroqning dizayni zamonaviy O‘zbekiston chegaralari ichida bir paytlar mavjud bo‘lgan tarixiy davlatlar bilan aloqalarni yaratish uchun diqqat bilan tanlangan, shu bilan yangi millatning o‘ziga xosligini chuqur va hurmatga sazovor tarixiy kontekstga asoslangan.
O‘zbekiston bayrog‘i aniq va qonuniy belgilangan dizaynga ega. U teng kenglikdagi uchta gorizontal chiziqdan iborat to‘rtburchaklarga bo‘lingan matodan tashkil topgan.
O‘lchamlari: Standart bayroqning uzunligi 250 sm, kengligi 125 sm.
Chiziqlar: Uchta chiziq teng kenglikda (har biri 40 sm) va yuqoridan pastga qarab ko‘k, oq va yashil ranglarda joylashtirilgan.
Qizil chiziqlar: Oq chiziqning yuqori va pastki qirralari bo‘ylab 2,5 sm kenglikdagi ingichka qizil chiziqlar o‘tkazilgan.
Yarim oy va yulduzlar: Ko‘k chiziqning old va orqa tomonida, bayroq nayiga yaqin joyda oq yarim oy va o‘n ikkita qirrali oq yulduzlar tasvirlangan.
O‘zbekiston bayrog‘idagi har bir element va rang chuqur ma’noga ega bo‘lib, millatning xarakteri, atrof-muhit va e’tiqodlarini aks ettiradi.
Ko‘k rang: Ko‘k chiziq abadiy osmon va hayot uchun muhim bo‘lgan suvni ifodalaydi. Ramziy jihatdan u yaxshilik, donolik, halollik, shon-shuhrat va sadoqatni bildiradi. Bu rang, shuningdek, Amir Temur bayrog‘ida ham bo‘lgan. Ko‘k rang sahar tongining ilk nurlarini eslatadi. Bu rang go‘yoki “Osmon kabi ulug‘ bo‘l, niyatlaring musaffo bo‘lsin”, deb insonning ko‘ngliga nur soladi. Ko‘k – ajdodlarimizning yuksak ruhi, turkiy xalqlar tarixining uzviy davomi, musaffo osmon ostidagi barqaror hayot ramzidir.
Oq rang: Oq chiziq tinchlik va totuvlik ramzidir. U “kunduzgi nur” va samoviy jismlar bilan uyg‘unlashadi. Oq rang, bundan tashqari, poklik, begunohlik, tozalik va ichki go‘zallikka intilishni anglatadi. Oq rang xalqning pok niyatlari kabi beg‘ubor. U yurt bo‘ylab yoyilgan tinchlikning jilosi, adolat va halollikning yorqin belgisidir. Har bir o‘zbekistonlikning yuragida sof niyat va sof kelajak borligini eslatadi. Oq rang – millatning sof orzularini yoritib turuvchi samoviy chiroqdir.
Yashil rang: Yashil chiziq tabiatning yangilanishini anglatadi. Ko‘pgina madaniyatlarda yashil rang yoshlik, umid va shodlikning timsolidir. Yashil rang hayot nafasi. U yurtning serhosil dalalari, barglarining shivirlashi, bahorning uyg‘onishi kabi ko‘ngilga quvonch bag‘ishlaydi. Bu rang O‘zbekistonning tabiatdan olgan barakasi, yangilanishi va butun dunyoga ochilgan ezgu nigohidir.
Qizil chiziqlar: Oq chiziqning chetlaridan o‘tkazilgan ikki ingichka qizil chiziq barcha tirik mavjudotlarda oqib yuradigan hayotiy kuchni ifodalaydi. Ular bizning tanalarimizda oqib yuradigan “hayotiy quvvat oqimlari” hisoblanadi. Yana bu ikki qizil chiziq – hayot tomirida urayotgan qon kabidir. Xalqning cheksiz kuchi, irodasi, Vatan yo‘lida to‘xtamasdan harakat qilishga undovchi qudrat manbaidir. Go‘yoki bu chiziqlar “Kuch birlikda, birligimizda yurtning ertasi bor”, deb quvvat bag‘ishlab turadi.
Yarim oy: Yarim oy millatning tarixiy an’analari bilan bog‘liq, shuningdek, erishilgan mustaqillik ramzidir. Yosh yarim oy sifatida u kelajakka bo‘lgan umidni ham aks ettiradi. Chap yuqori burchakdagi yarim oy – o‘zida tarixning boy xotiralarini yashirgan timsol. Bu oy yangi tong, yangi davr va mustaqil hayot yo‘lini yorituvchi ramzdir. U xalqning qalbiga “Har bir yarim oy ortida to‘lin oy bor” degan umidni soladi.
O‘n ikki yulduz: 12 yulduz chuqur ma’noga ega. Ular tarixiy an’analar va qadimgi quyosh taqvimi bilan bog‘liq. O‘n ikkilik soni, shuningdek, mintaqadagi qadimgi davlatlarda rivojlangan astronomiyaga mos keladi va o‘zbek madaniyatining qadimiyligi va yetukligi, shuningdek, baxt-saodatga bo‘lgan intilish ramzi hisoblanadi. O‘n ikki yulduz tun bag‘rida porlagan orzular kabidir. Har biri alohida bir ma’noga ega bo‘lib, millatning cheksiz imkoniyatlari, yuksak fazilatlari va buyuk kelajagining ramzidir. Bu yulduzlar O‘zbekiston osmonining doim yorug‘ va musaffo bo‘lishini tilagandek jilvalanadi.
O‘zbekiston bayrog‘i qonun bilan himoyalangan va tartibga solingan. Asosiy qonunchilik “O‘zbekiston Respublikasining Davlat Bayrog‘i to‘g‘risida”gi Qonun (1991-yil 18-noyabrdagi №407-XII-sonli Qonun) hisoblanadi. Ushbu qonun bayroqning dizayni, uning rasmiy maqomi va foydalanish qoidalarini belgilaydi.
Bugungi kunda bayroq butun O‘zbekiston bo‘ylab barcha davlat muassasalari va ta’lim maskanlari ustidan baland ko‘tarilgan. Xalqaro miqyosda u Birlashgan Millatlar Tashkiloti shtab-kvartirasi va chet eldagi diplomatik vakolatxonalarda hilpirab turadi. Mamlakatimizning suvereniteti va global hamjamiyatdagi o‘rnini ifodalaydi. Milliy bayramlar, xalqaro sport musobaqalari va madaniy tadbirlar davomida bayroq vatanning yorqin timsoli va o‘zbek xalqi uchun g‘urur manbai hisoblanadi.
O‘zbekiston bayrog‘i oddiy mato bo‘lagi emas. Unda o‘tmishimiz va porloq kelajakka bo‘lgan umid mujassam qilingan. Bu bayroq ostida ulg‘ayish – sharaf, uni yuksak tutish – burch, uni asrash esa, har bir o‘zbekistonlikning qalbidan joy olgan oliy fazilatdir.
303-guruh talabasi
Najimatdinova Bibiaysha
