Куни кеча Тошкент давлат юридик университетининг Ихтисослаштирилган филиалида Президентимиз томонидан илгари сурилган бешта муҳим ташаббус ижроси доирасида Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти ректори Уйғун Ғафуровнинг “Жамият тараққиётининг асоси – маърифатдир” мавзусида талаба-ёшлар билан учрашуви бўлиб ўтди. Учрашувда ёшларимизни миллий ва диний қадриятлар руҳида тарбиялаш, маънавий иммунитетини кучайтириш, халқимизга азал-азалдан хос бўлган маърифатпарварлик, бағрикенглик, ўзаро ҳурмат, меҳр-мурувват, бунёдкорлик каби эзгу фазилатлар ҳамда ислом ва жаҳон цивилизациясига бебаҳо ҳисса қўшган аждодларимизнинг бой маданий меросини чуқур ўрганиш асосида халқимиз онгу тафаккурини шакллантириш юзасидан фикрлар билдирилди. Суҳбат давомида талабалар ўзларини қизиқтирган саволларга батафсил жавоблар олдилар. Эслатиб ўтамиз, Тошкент давлат юридик университетининг Ихтисослаштирилган филиали Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 7 февралдаги “Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва жамоат хавфсизлигини таъминлаш соҳасида кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ–4166-сон қарори билан ташкил этилган. 368

144

Жорий йилда мамлакатимизда ёшларнинг интеллектуал ва ижодий салоҳиятини намоён қилиш, уларнинг фуқаролик жавобгарлигини ва олиб борилаётган ислоҳотларга дахлдорлик ҳиссини ошириш борасида бир қатор амалий ишлар амалга оширилмоқда. 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси ҳамда Дин ишлари бўйича қўмита ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан тасдиқланган “Диний соҳада ёшларга оид давлат сиёсатини амалга ошириш юзасидан чора-тадбирлар дастури”га мувофиқ жиноятчиликка қарши курашиш ва ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш борасидаги фаолиятни мувофиқлаштириш, экстремизм, терроризм ва уюшган жиноятчиликнинг бошқа шаклларига қарши курашиш бўйича ташкилий-амалий чораларни кучайтириш, аҳолининг ҳуқуқий маданияти ва онгини юксалтириш, бу борада давлат тузилмаларининг фуқаролик жамияти институтлари, оммавий ахборот воситалари билан ўзаро самарали ҳамкорлигини ташкил этиш билан боғлиқ аниқ вазифалар белгиланган. Шунга асосан, Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Тошкент шаҳар Ички ишлар Бош бошқармаси билан ҳамкорликда жорий йилнинг 17 декабрь куни Тошкент ислом институти 1-курс талабалари учун “Ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликнинг барвақт олдини олиш” мавзусида маънавий-маърифий тадбир бўлиб ўтди. Тадбирда Тошкент шаҳар Ички ишлар Бош бошқармаси Терроризм ва экстремизмга қарши курашиш бошқармаси масъул ходими, подполковник Абдувоҳид Шукуров ўзининг сермазмун маърузаси билан иштирок этди. А.Шукуров мамлакатимизда амалга оширилаётган ислоҳотлар асосан келажак баркамол авлодни тарбиялашга қаратилаётгани, қолаверса, ёшларнинг илм-маърифат ва маънавий-ахлоқий мезонини юксалтириш, талаба-ёшлар ўртасида турли ҳуқуқбузарлик, жиноятчиликни олдини олиш, ижтимоий тармоқ ва Интернет жаҳон ахборот тизимидан тўғри мақсадларда фойдаланиш давлат сиёсатининг устувор вазифаларидан бири эканлигини таъкидлаб ўтди. Шунингдек,  2019 йилнинг энг муҳим сиёсий воқеаси ─ Қонунчилик палатаси, халқ депутатлари вилоят, туман-шаҳар кенгашларига сайловлар тартиби ҳамда бундай  сиёсий жараёнларда талабаларнинг ҳам фаол бўлишлиги таъкидлаб ўтилди. Талабаларнинг бундай муҳим сиёсий жараёнда доимий яшаш манзилида туриб иштирок этишлари учун қишки таътил 20 декабридан бошланаётганлиги ҳамда таътил мобайнида талабалар учун керакли тавсия ва маслахатлар айтиб ўтилди. Тадбир сўнгида маънавият, маърифат ва иқтидорли ёшлар билан ишлаш бўлими бошлиғи А.Олимов мазмунли ва қизиқарли суҳбат учун институт жамоаси номидан миннатдорчилик билдириб ўтди. Маънавият, маърифат ва иқтидорли ёшлар билан ишлаш бўлими бошлиғи А.Олимов   212

Исломдан олдинги тузумларда, жумладан, Арабистон яриморолидаги жоҳилият даврида ёш болалар ва аёллар мерос олиш ҳақидан маҳрум эдилар. Жоҳилият давридаги араблар ҳукмида, меросга фақат қурол олиб, душманга қарши уруша оладиган, яъни, вояга етган эр кишилар ҳақли эди, холос. Қолганлар, жумладан, ёш болалар ва аёллар бунга лойиқ эмасди. Ислом меросни эркак бўлсин, аёл бўлсин, катта бўлсин, кичик бўлсин, қариндошлик ҳақи, деб эълон қилди. Улар меросни қариндошлик мартабаларига қараб, шариат ҳукми бўйича, кимга қанча кўрсатилган бўлса, ўшанчадан бўлиб олишади. Бу ҳол оилани ва қариндош-уруғчилик ришталарини мустаҳкамлашнинг бир йўлидир. Чунки қариндошлар, Ислом ҳукмига кўра,  бир-бирларига қийин ҳолатларда ҳам ёрдам беришга мажбурлар. Мисол учун, бир одам бошқасини хато билан, билмасдан ўлдириб қўйса, хун тўлайди. Ўзиниг моли хунга етмаса, ота тарафдан бўлган қариндошлардан ҳам олинади. Шунга ўхшаш бошқа ҳолатлар ҳам бор. Шу эътибордан қариндошлар мерос олиши айни адолатдир. Фарзандлар эса, ўша ота ёки она сабабидан дунёга келганлар. Фарзандларни боқиш, тарбия қилиш ота-онанинг бурчидир. Мабодо улар вафот этсалар, болалари мерос олиши зарурийдир. Қуйидаги Нисо сураси 7-оятига кўра эркаклар билан бир қаторда аёллар ҳам ота-оналар ва қариндошлар қолдирган меросдан насиба оладилар. “Ота-оналар ва қариндошлар колдирган нарсада эркакларнинг насибаси бор. Ота-оналар ва қариндошлар колдирган нарсада аёлларнинг насибаси бор” (Нисо сураси, 7-ояти). Ибн Мардавайҳ Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилишича Умму Каҳҳа исмли саҳобия аёл Пайғамбаримиз соллаллоху алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: “Эй Аллоҳнинг Расули, менинг саккизта қизим бор, оталари ўлиб қолди. Уларнинг ҳеч нарсалари йўқ. Оталарининг қариндошлари меросни қизларимга беришмаяпти”, деганида, Аллоҳ таоло юқоридаги ояти каримани нозимл қилган. Мана шу ҳадиснинг ўзи ҳам бу ҳукм қанчалик адолатли эканини кўрсатиб турибди. “У оз бўлсин ёки кўп бўлсин – фарз қилинган насибадир”.  Эр ва хотин бир-биридан мерос олиш учун алоҳида оят нозил қилинган. “Сизларга хотинларингиз колдирган нарсанинг – агар уларнинг боласи бўлмаса – ярми тегади. Агар боласи бўлса, сизга улар колдирган нарсанинг тўртдан бири тегади. Улар қилган васиятни ёки қарзларни адо этгандан сўнг. Аёллар сиз колдирган нарсанинг – агар болангиз бўлмаса – тўртдан бири тегади. Агар болангиз бўлса, уларга сиз қолдирган нарсанинг саккиздан бири тегади. Сиз қилган васият ёки қарзингизни адо этгандан сўнг” (Нисо сураси, 12-оят).  Ушбу ояти каримадаги мерос тақсими инсон ақлини лол қолдирадиган даражада аниқлик билан келган. МЕРОС ОЛАДИГАН ЭРКАКЛАР МЕРОС ОЛАДИГАН АЁЛЛАР Ўғил Қиз Ота Ўғилнинг қизи Ота-она бир туғишган ака-ука ёки ота бир ё она бир ака-ука Она Ота-она бир туғишган ака-уканинг ўғли Момо. (отанинг ёки онанинг онаси) Ота бир ака-уканинг ўғли Ота-она бир опа- сингил ёки ота бир ё она бир опа-сингил Ота-она бир ёки ота бир амаки Хотин Ота-она бир амакининг ўғли Озод қилган хўжайин хотин Ота бир амакининг ўғли Эр Қулликдан озод қилган хожаси Ўғил Ота Ота-она бир туғишган ака-ука ёки ота бир ё она бир ака-ука   Аймуҳаммедов Зиёуддин 240

Кўчиб келган уйлари маҳалладаги бир бой қурган каттакон уйнинг соясида қолган, хом ғишт ва лойдан қурилган иккита хонадан иборат эди. Қўшни уйнинг баландлигидан уларнинг уйига қуёш ҳам, ёруғлик ҳам тушмас эди. Ҳовлининг бир четидан эни икки қарич, чуқурлиги бир бармоқчалик келадиган кир сувли бир ариқ оқиб ўтар эди. Ариқ Солиҳиядаги Туро деган жойдан бу ергача узоқ йўлдан одамларнинг барча «хайр-эҳсон»ларини оқизиб келар эди. Чироқлари эса учинчи навли керосин лампа бўлиб, у ҳам дам ёритса, дам қорайиб қолар эди. Уйнинг шифти бироз лой аралаштирилган тахтадан бўлиб, устида мушук юрса, ғичирлаб титрар, бир қатра ёмғир ёғса, хонани сувга бўктирар эди. Кенгчиликда ўсган, кўзаларда сут ичиб юрган болакайлар ёнма-ён қилиб ёзилган тўртта тўшак устида ётишар эди. Тўшакнинг тагида на ётоқ, на гилам бор эди. Уларнинг онаси ҳам худди сенга ўхшар эди, унча-мунча она кўтара олмайдиган машаққатни зиммасига олиб, болаларини деворларни қоплаган тахта кана-ю, хонани тўлдирган чивинлар галасидан, шифтдан томадиган сувдан ҳимоя қилиб, кечаларини бедор ўтказар, кўз ёшлари билан эса қалбидаги ёнғинга барҳам беришга ҳаракат қилар эди. Бу она зор-зор йиғлаб, аввал ўтган бахтиёр ва фаровон кунларни эслар, ҳозирги аҳволи ҳақида тафаккур қилар, эрининг уйини тўлдириб юрган, у вафот этгач эса, унинг фарзандларидан воз кечиб юборган бой-бадавлат қариндошларни эслар эди. Бундай қариндошларнинг айримлари уларнинг бой қўшниларини ҳайит билан табриклаш учун келиб, уларга эса парво ҳам қилмай, ҳатто эшикларини ҳам қоқмай кетган эди. Хуллас, бу онага ўша пайтда Мисрда яшайдиган биргина укасидан бошқа ҳеч ким ёрдам бермади. Аммо уканинг ҳам шароити оғир бўлиб, имкон топганда бироз пул юборар эди, холос. Ҳа, синглим, ҳолат тахминан шундай ёки ундан ҳам баттарроқ эди. Шунга қарамай, катта ўғил ҳам, укалари ҳам ўқишга, илм олишга жиддий бел боғлашди. Шаҳар атрофини инқилобчилар эгаллаган, марказ эса французлар қўлида эди. Болалар ҳар куни Тавба жомеъ масжидининг қаршисидаги уруш истеҳкомлари оралаб ўтиб, ўлим билан юзма-юз келиб, мактабга қатнашар эди. Хуллас, она ҳам, болалар ҳам сабр қилишди, Аллоҳга ва Унинг фазлига ишонишди. Натижада Аллоҳ ҳам уларга ёрдам берди, кўп яхшиликларга муваффақ қилди. Синглим, бу фарзандларнинг келажаги қандай бўлганини айтиб берайми? Иккинчи ўғил маҳкамада қози, ҳам адиб, ҳам шоир бўлиб етишди. Учинчиси эса университетда профессор, математика фанлари доктори деган унвонга Сурияда биринчи бўлиб эришган етук мутахассис бўлди. Тўртинчиси ҳам даъватчи, ҳам адиб, ҳам мударрис бўлди. Тўнғич ўғилнинг учта укаси ҳам илмли, ўқимишли, етук инсон бўлиб етишди. Аммо унинг ўзи ҳақида бирон нарса дея олмайман. Чунки менинг у ҳақдаги гувоҳлигим қабул қилинмайди. У туну кун мен билан, мендан асло ажралмайди. Ҳар сафар ойнага қараганимда уни кўраман. Унинг исми ҳам меники билан бир хил. Мен бу воқеани сенга тасалли бўлсин, кўнглингга хотиржамлик берсин деб? кийим ҳам, егулик ҳам топа олмаётган бу фарзандларингни ҳали бойларнинг фарзандлари ҳавас қиладиган келажак кутаётганига ишонишинг учун айтдим. Фарзандларингга айтадиган гапим шу: чиройли кийимингиз, янги китобингиз ёки пулингиз бўлмаса, асло тушкунликка тушманг, хижолат бўлманг. Чунки аксар етук инсонлар камбағал одамларнинг фарзандларидан етишиб чиққан. Ушбу сатрларни ёзаётган камина бу борада намуна бўлишга ярайдиган етук инсонлардан бўлмаса-да, у ҳам ўрта мактабга отасининг эски чопонини кесиб, онаси тикиб берган жулдур кийимда қатнаган, ҳуқуқ институтининг шартнома пулини тўлай олмай қолганда баъзи соҳиби эҳсонлар ёрдам берган оддий бир одам...