Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан жорий йилнинг 11-декабрь кунидан бошлаб Андижон вилоятида фаолият кўрсатиб келаётган масжид имом-хатиблари ва отинойилари учун олти кунлик малака ошириш ўқувлари бошланди, деб хабар берди ЎМИнинг Андижон вилоят вакиллиги. Малака ошириш ўқувларига қатнашаётган 1-давра тингловчиларига Андижон қурилиш ва транспорт коллежида дарслар ташкил қилинди. Малака ошириш ўқувларида Ўзбекистон халқаро ислом академияси Магистратура бўлими бошлиғи М.Муҳаммадсиддиқов, Ўзбекистон халқаро ислом академияси ходими Б.Аҳмедов, Ўзбекистон халқаро ислом академияси докторанти А.Исматуллаев, Андижон давлат университети катта ўқитувчиси З.Хаитматов, “Саййид Муҳйиддин маҳдум” ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчилари С.Сайдаралиев ва Н.Тўрабоевлар дарс беришлари учун жалб қилинди. Малака ошириш ўқувлари Дин ишлари бўйича қўмита томонидан ишлаб чиқилган махсус режа ва ўқув дастур асосида ташкил қилинаётган бўлиб, ҳар куни тингловчилар учун 5 жуфтлик (пара)дан дарслар ўтказилмоқда. Малака оширишнинг дастлабки кунида тингловчилар учун маърузачилар томонидан “Ҳаракатлар стратегияси ва диний-маърифий соҳада олиб борилаётган ислоҳотлар мазмун моҳияти”, “Замонавий мусулмон жамияти ва ислом омили”, “Марказий Осиёда ёзилган тафсирлар ва уларнинг қўлёзма нусхалари”, “Жамоат намозининг бузулишига сабаб бўладиган қироатдаги хатолар” ва ўтилган дарслар муҳокамаси каби мавзулар илмий асосланган ҳолда кенг ёритилиб берилмоқда. Диний-маърифий соҳа ходимлари учун ташкил қилинган малака ошириш ўқувларининг даслабки кунида дарсларни Андижон вилояти ҳокими ўринбосари С.Тошбоев, ЎМИнинг Андижон вилояти вакили, вилоят бош имом-хатиби Н.Холиқназаровлар очиб бердилар ва тингловчиларга ўзларининг самимий тилакларини билдириб ўтдилар. 267

Аллоҳ таоло Ўзининг муборак каломида шундай деб марҳамат қилади: “(Эй, Муҳаммад!) Биз Сизни (бутун) оламларга раҳмат қилиб юборганмиз”  (Анбиё, 107-оят) дея марҳамат қилиб Ўз раҳмати ила биз умматларга  шафоатчи бўлгувчи Зотни мадҳ этган Аллоҳ таолога туганмас ҳамду сано. Ўзларини севиш иймондан эканини айтиб, болаликдан барчани ўз файзлари билан нурафшон этган саййидимиз Ҳабибимиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга саловат ва саломларимиз бўлсин. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг таваллудлари ва насаби шарифлари ажиб тарихнинг бошланиши эди албатта. Даставвал бу муборак Зотни дунёга келишига сабабчи бўлган икки саодатли инсонга тўхталмоқ лозимдир. Улар Расулуллоҳга ота-она бўлиш учун Аллоҳ томонидан танлаб олинган, замонасининг бебаҳолари ҳазрати Абдуллоҳ ва Омина эдилар. Абдуллоҳ Қурайшнинг обрўли хонадонидан бўлган Абдулмуттолибнинг тарбиядаги тенгсиз, паҳлавон ўғилларидан эди. У отасининг маслаҳати билан Қурайшнинг Бану Зуҳра жамоаси саййиди Ваҳбнинг қизи Оминага уйланадилар. У келажакда оламларга раҳмат қилиб юбориладиган сўнгги пайғамбарнинг ота-оналари бўлдилар. Абдуллоҳ тарбияли, ҳушхулқ, юзидаги ўзига хос нур эгаси ҳамда гўзал суратдаги инсон эдилар. Аллоҳ таоло Оминага мана шу Абдуллоҳдан бўлган муборак ҳомилани ато этди. Лекин Абдуллоҳ завжалари ҳали ҳомиладор пайтларида Шомга сафарга чиқади ва сафар чоғида вафот этади. Шундай қилиб, она қорнида эканликларида отасиз етим бўлиб қоладилар. Омина эса вужудидаги бу маъсум гўдакни авайлаб асрайди. Аллоҳ таолонинг марҳамати билан Омина ҳомила даврида бошқалардай қийинчиликлар кўрмади. Ундаги бошқача бир енгиллик Оминанинг боласига меҳрини ва унинг келажагидан умидларини орттирди. Ниҳоят сарвари коинот, ислом умматининг буюк устози Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дунёга келдилар. 571-йил, 19-23 апрел кунларининг бири, ҳижрий ҳисобда ҳижратдан 53 йил аввал, фил йилида, Робиъул аввалнинг 8, 9, 10, 12 кунларининг бирида, Душанба куни тонгда таваллуд топганлар. Омина ҳамда боболари Абдулмуттолиб Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам туғилишларидан олдин туш кўришган эди. Шу тушларига биноан улар чақалоққа “Муҳаммад” деб исм қўйишади. Бу исмни қўйиш араблар ичида урф бўлмагани учун одамлар Абдулмуттолибнинг бу исмни қўйганига ҳайрон кўзи билан қарашарди. “Ҳазрат саййиди олам ҳақларида шоирлари Ҳассон ибн Собит розияллоҳу анҳу дебдурлар: “Аллоҳ таоло ўз Расулини мартабаларин баландликларин билдурмак учун Ўз номидин ул жанобға ном чиқаруб берди. Кўрунглар Худо Маҳмуддир ва Расули Муҳаммаддурлар”. “Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: Менинг бешта исмим бор. Мен Муҳаммадман. Мен Аҳмадман. Мен Моҳийман, Аллоҳ мен ила куфрни маҳв этур. Мен Ҳоширман, Аллоҳ менинг қадамим олдига одамларни ҳашр этур. Мен Оқибман”, дедилар”. Бу исмларнинг ичида энг машҳурлари Муҳаммад ва Аҳмаддир. Ҳабибимиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг насаби шарифлари қуйидагича берилади. Абдулмуттолибдан Аднонгача бўлган боболари ҳақида маълумотлар бисёр. Уламолар бу қисмдаги боболари сони 21 та экани ҳақидаги маълумотни саҳиҳ ҳамда муттафақун алайҳ деб иттифоқ қилишган. Ушбу далиллардан бири Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисдир: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг насабларига келсак, у зот- Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ибн Абдуллоҳ ибн Абдулмуттолиб ибн Ҳошим ибн Абдуманоф ибн Қусай ибн Килоб ибн Мурра ибн Каъб ибн Луъай ибн Ғолиб ибн Феҳр ибн Молик ибн ан-Назр ибн  Кинона  ибн  Хузайма ибн Мудрика ибн Иляс ибн Музар ибн Низаар ибн Маъдд ибн Аднон”. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари ҳам бу шажарани айтганлар. Абдуманофнинг болалари ҳажга келганларга шароб ва таом бериш билан шуғулланишар эдилар. Каъбанинг калити, байроқ ва “Дорун-надва” эса амакилари Абдуддорнинг фарзандларига тегишли эди. Абдуманофнинг Ҳошим исмли ўғиллари араблар ичида обрўли кишилардан бўлганлар. Ҳошим Расулуллоҳга бобо бўлганлар. Улардан кейин ўғиллари Абдулмуттолиб оталаридан кейин уларнинг ишларини давом эттирганлар. “Таҳфизул Қуръон” кафедраси ўқитувчиси Зафар Маҳмудов 303

10 декабрь куни Париж шаҳрида Халқаро мусулмонлар форуми ўз ишини бошлади, дея хабар бермоқда ЎМИ Матбуот хизмати. Нуфузли тадбир Қуръони карим тиловати билан бошланди. Ушбу халқаро анжуманнинг бош мавзуси Ислом дини ва глобаллашув муаммоларига бағишланган бўлиб, сўзга чиққан нотиқлар томонидан ҳозирги глобаллашув жараёнлари турли минтақаларга ўзининг ижобий ва салбий таъсирини кўрсатиб келаётгани, мана шундай мураккаб даврда юзага келаётган муаммо ва таҳдидларга биргаликда курашиш зарурлигини алоҳида қайд этдилар. Халқаро форум ишида Россия мусулмонлари диний идораси раиси Равил Гайнутдин, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов, Қозоғистон мусулмонлари идораси раиси, бош муфтий Серикбой ҳожи Ораз, Қирғизистон муфтийси Махсатбек Токтамушев ҳамда бир қатор давлат ва дин арбоблари маъруза билан иштирок этдилар. Анжуман доирасида оммавий ахборот воситалари вакиллари томонидан Халқаро мусулмонлар форумининг мазмун-моҳияти юзасидан берилган саволларга диний етакчилар томонидан батафсил жавоблар берилди. 434

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “Умматимдан биттасини ўзимга дўст танласайдим, Абу Бакрни танлардим”, деган мадҳига муяссар бўлган зот Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳудир. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу Асҳоби Киромнинг энг устун шахсиятларидан бири эди. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу ҳам ота, ҳам она тарафидан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан узоқ қариндошдир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан 2 ёки 3 ёш кичикдир. Мусулмон бўлмасдан олдин исми Абдул Узза ёки Абдул Каъба эди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга иймон этгандан сўнгра исмини “Абдуллоҳ” деб ўзгартирди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафот этган куни ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу халифа сайланди. У зотни хилофати (халифалиги) 2 йил 3 ой ва 10 кун давом этди. У зот 63 ёшида, ҳижратнинг 13 йилида, милодий 634 йилда вафот этди. Васияти бўйича жасадини хоними Салмо ювди. Жаноза намозини Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу ўқиди. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи вассалламнинг қабри ёнига, “Ҳужраи-саодат”га дафн этилди. Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу – “кечаси туриб, намоз ўқиганларнинг отаси”, деган номга мушарраф бўлганлар. Бу исмни у зотга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам берганлар. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу кечанинг иккинчи ярмида ўрнидан туриб, тонггача намоз ўқирди. У зот жаннат билан муждаланган 10 та саҳобанинг бири, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қайнотаси, ҳазрати Ойшанинг дадаси эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳуни жуда яхши кўрарди. У зот: “Аллоҳ таолонинг жаҳаннамдан озод этган кишисини кўрмоқни орзу қилганлар Абу Бакрга боқсин”, – дер эди. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу илк мусулмон бўлган ҳур эркак сифатига соҳибдир. Хотинлардан илк мусулмон Ҳазрати Хадича, қуллардан Зайд бин Ҳориса, болалардан Ҳазрати Алидир. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу мусулмон бўлмасдан аввал ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг дўсти эди, катта тужжор эди. Мусулмон бўлгандан сўнг бутун молини ислом йўлида сарфлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзининг пайғамбарлигини билдириб, мусулмон бўлишга чақирганда Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу ҳеч тараддуд этмасдан исломиятни қабул қилди. Шундан кейин у зот ўзининг яқин дўстлари бўлган Усмон бин Аффон, Талха  бин  Убайдуллоҳ, Зубайр бин Аввом, Абдурраҳмон бин Авф, Абу Саъд бин Ваққос, Абу Убайда бин Жарроҳ каби юксак ахлоқли шахсиятларни ҳам исломиятга даъват этди ва улар ҳам мусулмон бўлдилар. Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу ва унинг дўстлари исломни Макка халқи орасида ёйиш учун жуда кўп машаққат, азоб чекдилар, мушрикларнинг қийноқларига дучор бўлдилар. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам нима айтса, ҳеч иккиланмасдан қабул этар ва унга ишонарди. Меърож кечасида ҳам шундай бўлди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг меърожга юксалгани ҳақида Каъба мушриклари масхараомуз ғийбатлар тарқата бошлаганларида, улар бу ҳақда ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳунинг фикрини ҳам сўрадилар. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу: – Агар буни айтган у (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бўлса, бу тўғридир, деди. Мушриклар: – “Абу Бакрни Муҳаммад сеҳрлабди”, дея фисқ-фасод қила бошладилар. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу мусулмонлар тарафидан Макка фатҳ этилганда, ўз отаси Абу Қуҳофани Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурига олиб келди ва Абу Қуҳофа исломни қабул этди. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу ҳижратнинг 10-йилида (милодий 632), Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафот этган куни Асҳoби киромлар тарафидан халифаликка сайланди. Ҳазрати Абу Бакр сиддиқ розияллоҳу анҳу душанба куни халифа ўлароқ сайланди, сешанба куни масжиди шарифда мусулмонларга шундай хитоб этди: “Эй мусулмонлар! Сизга халифа сайландим, амир бўлдим. Ҳолбуки, мен сизларнинг энг яхшингиз эмасман. Агар мен яхшилик қилсам, менга ёрдам этингиз. Агар ёмон иш қилсам, менга тўғри йўлни кўрсатинглар. Тўғрилик – омонатдир. Ёлғончилик – хиёнатдир. Сизнинг заифингиз мен учун энг қийматлидир. Унинг ҳаққини ҳимоя этаман. Сизнинг ичингизда ўз кучига ишонганлар заифдир. Мен ундан бошқасининг ҳаққини олиб бераман. Ҳеч бирингиз Аллоҳ учун жидду-жаҳдни тарк этманг. Тарк этганлар залил бўлур. Мен Аллоҳга ва Расулига итоат этганим муддат ичида сиз ҳам менга итоат этинг. Агар мен Аллоҳ ва унинг Расулига осий бўлиб, тўғри йўлдан чиқсам, сизнинг менга итоат этишингиз лозим эмас. Энди оёққа туринг, намоз ўқийлик. Аллоҳ барчангизга яхшилик ато этсин!”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафот этганини эшитиб, баъзи инсонлар ва қабилалар исломдан чиқа бошладилар. Яман ва бошқа ўлкалардан ислом...

Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳи Ҳамадон шаҳрида 440 ҳижрий санада туғилганлар. У зотнинг тўлиқ исмлари Абу Яъқуб Юсуф ибн Ҳусайн ибн Айюб Ҳамадонийдир. Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳи тасаввуфнинг йирик намояндаси, буюк олим эди. Боғдодда Абу Исҳоқ Шерозийдан таҳсил олган. Исфаҳон, Самарқанд, Бухорода илмларини оширганлар. Тасаввуфни Абу Али Формадий, Абдуллоҳ Жувайний ва Ҳасан Симнонийлардан оладилар. Замонасининг буюк алломалари Абдул Қодир Гилоний, Ғаззолий, Ҳамидуддин Мултонийлар билан мулоқатда бўлганлар. 30 маротаба Ҳаж зиёратига борганлар. Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳи Бухорода узоқ муддат яшаб, Аҳмад Яссавий ва Абдул Қодир Ғиждувоний ва бошқа машойихларга устозлик қилганлар ва кейинчалик Хожагон Нақшбандийя тариқатининг айрим қоидаларини ишлаб чиққанлар. Хожа Абдуллоҳ Барроқий Хоразмий, Хожа Ҳасан Андоқий Бухорий, Аҳмад Яссавий, Абдул Холиқ Ғиждувоний Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳидан сўнг унинг халифалари сифатида муридларнинг тарбияси билан шуғулланганлар. “Рутбатул ҳаёт” (“Ҳаёт мезони”), “Кашф”, “Рисола дар одоби тариқат”, “Рисола дар ахлоқ ва муножот” каби асарлар ёзганлар. “Ҳаёт мезони” рисоласи ўзбек тилида нашр қилинган (Тошкент, 2003). Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳи 18 ёшларида Ҳамадондан Бағдодга келадилар. У ерда Абу Жаъфар ибн Маслама, Абдус Сомад ибн Маьмун, Ибнул Муҳтадий биллаҳ, Хатиб Абу Бакр, Ибн Ҳизормард, Ибн Нуқуд, Абу Ҳаттоб Муҳаммад ибн Иброҳим Тобарий, Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Фазл Форсий ва бошқа бир неча уламолардан илм олганлар. Юсуф Ҳамадоний раҳматиллоҳи алайҳи силсила омонатини Абу Али Фармоний раҳматуллоҳи алайҳдан олганлар. Абу Саъд Самъоний айтадилар: “У зот тақводор, парҳезкор, ибодатгўй, илмига амал қилувчи, ҳол ва мақомлар соҳиби эди. Унинг карвонсаройида Аллоҳ таолога яқинлик ҳосил қилиш учун дунё ишларидан узилган муридлар яшаганлар”. 506 йили боғдодга келадилар. Кейинчалик Марвда яшаганлар. Сўнг Ҳиротга  сафар қилганлар. У ерда бир неча йил яшаганлар. Шундан сўнг Марвга қайтадилар. Сўнг яна Ҳиротга иккинчи бор сафар қиладилар. Йўлда кетаётиб “Бағшур” яқинига етганларида вафот этадилар. Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳ ўз суҳбатларида машойиҳларнинг ҳикматли сўларини ҳам кўп ишлатар эдилар. У кишининг ҳимматлари олий эди. Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳ Ҳирот билан Марвнинг орасида бориб келиб турар ва ваъзу насиҳатда давом этар эдилар. У кишидан истифода этганлардан беш одам буюк шайҳ ва тариқат намояндалари бўлиб етишдилар. Улар: Хожи Убайдуллоҳ Баркий, Хожа Ҳасан Антокий, Хожа Аҳмад Яссавий, Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний ва Хожа Ҳаким Санўийлардир. Ҳазрати Хожа Баҳоуддин Нақшбанднинг бош халифалари Муҳаммад Порсо ҳазратлари ўзларининг “Фаслул Хитоб” номли китобларида Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳининг ҳар бири бир китобга тенг келадиган ҳикматли сўзларидан бир қисмини тўплаганлар. Ҳижрий 535 санада Марвда вафот этганлар. Хоки Бомиёндан Марв шаҳрига олиб келиниб, қайта дафн этилганлар. Абдул Холиқ Ғиждувоний, Фаридуддин Атттор, Абдур Раҳмон Жомий, Алишер Навоий асарларида Юсуф Ҳамадоний раҳматуллоҳи алайҳи ҳақида маълумотлар учратиш мумкин. Тошкент ислом институти битирувчиси, Мир араб ўрта махус ислом билим юрти мударриси Абдусамад Тожиддинов 441