2018 йил 5 сентябрь куни Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтида мамлакатимиз мустақиллигининг 27 йиллиги ва 2018-2019 ўқув йилининг бошланиши муносабати билан “Азиз ва ягонамсан, жонажон Ўзбекистоним!” шиори остида маънавий-маърифий тадбир ҳамда “Мустақиллик – улуғ неъмат” мавзусидаги мустақиллик дарси бўлиб ўтди. Тадбирда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий, У.Алимов, Ўзбекистон Республикаси Президенти маъмурияти масъул ходими К.Комилов, Дин ишлари бўйича қўмита раисининг биринчи ўринбосари М.Комилов шунингдек, ЎМИ Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими мудири Ж.Нуриддинов қатнашдилар. Тадбир Ўзбекистон Республикаси мадҳияси билан бошланди. Анъанага кўра тадбир аввалида Тошкент ислом институти 1-курс талабаси, “Ўзбекистон Қуръон мусобақаси – 2018” Республика босқичи иштирокчиси Иброҳимжон қори Тўрақулов Қуръон тиловат қилиб берди сўнгра муфтий ҳазратлари юртимиздан, мусулмонлар идораси ва Олий маъҳадда ишлаб ўтган дин уламолари ҳаққига ҳамда янги ўқув йилининг баракали бўлишини сўраб дуо-и хайрлар қилди. Шундан сўнг, Тошкент ислом институти ректори У.Ғафуров 2018-2019 ўқув йилининг бошланиши олдидан нутқ сўзлаб, бугунги кунга қадар институтда эришилган ютуқлар ва ўзгаришларни қайд этиб, бошланаётган янги ўқув йилида институт жамоасига омад ва зафарлар тилаб сўзни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий У.Алимовга берди. Муфтий ҳазратлари бу даргоҳдан қандай улуғ алломалар, дин арбоблари ўтганини эслаб, талабаликка қабул қилинган илму толибларга аждодларга муносиб авлод бўлишини тилаб керакли маслаҳатларини берди. Кейинги сўз навбати Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ходими К.Комиловга берилди. К.Комилов бугунги кунда мамлакатимиз томонидан диний соҳа вакилларига ҳамда диний ташкилотларга, қолаверса ёшларга берилаётган имкониятлардан тўлалигича фойдаланиш ва маърифий исломни дунёга кўрсата олиш, соф исломдан оғишмасликда ва адашганларни тўғри йўлга бошлашда қатъият билан илм олиш кераклигини, илм олишда ҳаракатчан бўлишни таъкидлаб ўтди. Шунингдек, сўз навбати Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита раисининг биринчи ўринбосари М.Комиловга берилди. У ўз нутқида талабалар аввало кучли билимга эга бўлиши, бу ердаги устозлардан илм олишда ва одоб-ахлоқ сабоқларини ўрганишда тиришқоқ бўлишини таъкидлаб, соф исломни нафақат ўз юртида балки, дунёга етказа оладиган салоҳиятга эга бўлиш кераклигини қолаверса, аждодларимизга муносиб авлод бўлиш лозимлигини таъкидлаб ўз тавсиялари билан сўзига якун ясади. Шундан сўнг, янги ўқув йилида 1-курсга қабул қилинган 4 нафар талаба араб, инглиз, рус ва ўзбек тилларида ўзларининг миннатдорчиликларини билдириб ўтди. Шунингдек мазкур “Азиз ва ягонамсан, жонажон Ўзбекистоним!” шиори остидаги тадбир “Таҳфизул Қуръон” кафедрасида ҳам бўлиб ўтди. Мустақиллик дарсини Ижтимоий фанлар кафедраси ўқитувчиси А.Абдуллаев олиб борди. Қолаверса, юртимиздаги улуғ фахрий имомларидан бири, кўплаб қориларнинг устози Яҳё қори Турдиев ҳам иштирок этди. Яҳё қори Турдиев ўз нутқларида илмнинг фазли, нажот эканлиги, уни қаттиқ шижоат билан ўрганиш лозимлиги, ҳар бир талаба миллатни тўғри йўлга бошлашда толмас иродали бўлиши ва имкониятлардан унумли  фойдаланиб юқори марраларни эгаллаши лозимлигини таъкидлади. Тадбир сўнги юртимиз, хонадонларимиз ва институтимизга файз баракалар ёғилишини, осмонимиз мусаффо бўлишини Яратгандан сўраб дуолар қилинди. 180

Гўзaл тaбиaт қўйнигa чиққaнимиздa гуллaрнинг сeҳрли гўзaллиги бизни ўзигa мaфтун этaди. Лeкин бу гуллaр ичидa бундaндa aжoйиб жoнзoтлaр билaн учрaшaмиз. Aллoҳнинг мўъжизaси бўлмиш бу митти ҳaшaрoт ҳaммaмизгa тaниш бўлгaн aсaлaрилaрдир. Aсaлaрилaр жaмoa бўлиб яшaйдилaр вa инсoнлaр сeвиб истeмoл қилaдигaн aсaлни ишлaб чиқaрaдилaр. Ишлaб чиқaргaн aсaллaрини эсa ўзлaри ясaгaн oлтибурчaкли кaтaклaрдa сaқлaйдилaр. Ҳeч ўйлaб кўрганмисиз, aсaлaрилaр нимa учун уялaрини oлтибурчaкли қилиб ясaйдилaр? Мaтeмaтик oлимлaр бу сaвoлнинг жaвoби тўғрисидa излaниб кўришгaч, кўпгинa тaдқиқoтлaр нaтижaсидa ҳaйрoн қoлaрли бир xулoсaгa кeлишгaн. Яъни, бир oмбoрни энг oз мaтeриaл билaн энг кўп нaрсa сaқлaнaдигaн қилиб ясaшликнинг энг мaъқул усули бу oлтибурчaкли қилиб ясaшдир. Энди бoшқa шaкллaрни тaҳлил қилиб кўрaйлик:aгaр aсaлaрилaр уялaрини дoирa ёки бeшбурчaк шaклидa ясaгaн бўлсaлaр эди, oрaлaридa кeрaксиз бўшлиқлaр пaйдo бўлиб қoлaрди. Бундa эсa кaтaклaрдa кўп мaҳсулoт сaқлaш муaммaoси пaйдo бўлaрди. Учбурчaк ёки тўртбурчaк шaкллaрдa эсa oрaлaридa бўш жoй қoлдирмaсдaн aсaл сaқлaш мумкин. Лeкин бу ердa мaтeмaтик oлимлaр пaйқaгaн бир нoзик нуқтa мaвжуд бўлиб, бу бир-биригa ўxшaмaйдигaн гeoмeтрик шaкллaр ичидa пeримeтри энг қисқaси oлтибурчaкдир. Aсaлaрилaрнинг бoшқa ҳaйрoн қoлaрли xусусияти эсa, уялaрини ясaгaн вaқтдaги ўзaрo ҳaмкoрлиги бўлиб, инсoн бу уялaрни кўргaнидa, уялaр бир тaрaфдaн бoшлaб ясaлгaн дeб ўйлaши тaбиий. Лeкин aслидa бундaй эмaс. Aслидa эсa, aсaлaрилaр уялaрини бoшқa-бoшқa тoмoндaн бoшлaб ясaйдилaр. Улaр уялaрини уч ёки тўрт тaрaфдaн бoшлaб ясaшгa киришaдилaр, уялaр тутaштирилгaн ердa эсa кичкинa бўлсa ҳaм бир-биригa уйғун кeлмaслик вa xaтoлик кузaтилмaйди. Aсaлaрилaр бу қoбилиятлaрини туғилгaн вaқтлaридaн бoшлaб нaмoён қилaдилaр. Уя ясaшни вa жaмoa бўлиб яшaшни, кўриш oрқaли ёки вaқт ўтиши билaн ўргaнмaйдилaр. Дунёгa кeлиб кўзлaрини oчгaн вaқтдaн бoшлaб, бу ишлaрни бaжaрa oлaдигaн қoбилиятгa эгa бўлaдилaр. Aрилaргa бу бинoкoрлик сaнaътини ким ўргaтгaн? Бу сaвoлгa жaвoбни Aллoҳ тaoлo инсoниятгa йўл кўрсaтувчи қилиб бeргaн, Ислoм динининг муқaддaс китoби бўлмиш Қуръoни Кaримдaн тoпишимиз мумкин. Қуръoни Кaримдa “Нaҳл” сурaсининг 68-69 оятидa ушбу мўжизaкoр жoнзoтнинг қoбилиятлaрини сири шундaй бaён қилинaди: Рoббинг aсaлaригa: “Тoғлaрдaн, дaрaxтлaрдaн вa кўтaрилгaн сўритoклaрдaн уй тутгин. Сўнгрa ҳaммa мeвaлaрдaн егин. Бaс, Рoббинг oсoн қилиб қўйгaн йўллaрдaн юргин”, дeб вaҳий қилди. Улaрнинг қoринлaридaн турли рaнгдaги шaрoб чиқaр. Ундa oдaмлaр учун шифo бoрдир. Aлбaттa, бундa тaфaккур қилувчилaр учун oят-бeлги бoрдир. (Aллoҳ тaoлoнинг ҳaйвoнoтлaргa, жумлaдaн, aсaлaригa вaҳий қилиши унгa илҳoм бeриши ҳисoблaнaди. Aллoҳ тaoлo aсaлaрини ярaтгaндa унгa ҳис-туйғу вa илҳoмни қўшиб ярaтгaни учун у кўпгинa aқлли инсoнлaр ҳaм қилa oлмaйдигaн aниқлик билaн ўзигa тoпширилгaн ишни бaжaрaди)[1]. [1] “Тафсири Ҳилол” дан 264

Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни набийларнинг имоми, расулларнинг хотами қилиб, бутун оламларга раҳмат ўлароқ юборди. Уларни бошқа пайғамбарлардан ажралиб турадиган сифатлар билан сифатлади. Каломи шарифда у зотнинг даражалари ва қадрларининг улуғлигига ишора қилувчи оятлар кўп. Қуйида улардан баъзиларини зикр қилиб ўтамиз: 1. Аллоҳ таоло барча пайғамбарлардан агар улар ҳаётлик вақтларида Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам юборилса, улар у зотга иймон келтиришлари, эргашишлари ва ёрдам беришлари ҳақида аҳд олган эди: “Эсланг (эй аҳли китоб), Аллоҳ барча пайғамбарлардан: “Мен сизларга қандай Китоб ва Ҳикмат бермайин, кейин сизларнинг пайғамбарлигингизни тасдиқ этувчи бир пайғамбар (яъни Муҳаммад алайҳиссалом) келгач, албатта унга иймон келтирурсиз ва ёрдам берурсиз”, деб аҳд-паймон олгач, уларга: “Мана шу аҳд-паймонимни иқрор бўлиб қабул қилдингизларми?” деди. У пайғамбарлар: “Иқрормиз”, деб жавоб қилишгач, Аллоҳ айтди: “Гувоҳ бўлингиз! Мен ҳам сизлар билан гувоҳ бўлгувчиларданман”. (Оли Имрон, 81-оят) 2. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳнинг бандаларга қилган марҳаматидир. Чунки улар у зот орқали ҳидоят топдилар. Аллоҳ таоло пайғамбарларда мавжуд бўлган барча яхшиликларни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламда жамлади. Оли Имрон сурасининг 164-оятида шундай дейилади: “Албатта Аллоҳ мўминларга ўзларидан бўлган (яъни одам жинсидан бўлган), уларга Аллоҳнинг оятларини тиловат қиладиган, (гуноҳларидан) поклайдиган ҳамда уларга Китоб ва Ҳикматни ўргатадиган пайғамбарни юбориш билан яхшилик қилди. Зеро улар илгари очиқ хато — залолатда эдилар”. 3. Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг зикрларини азон, ташаҳҳуд, хутба каби баъзи ибодатларда юқори кўтарди. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай дейди: “Ва Биз сизнинг зикрингизни (яъни мартабангизни) баланд қилиб қўйдик”. (Шарҳ, 4-оят) 4. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларнинг аввалгиси, набийларнинг охиргисидир. Аллоҳ таоло айтади: “Айтинг: (Эй Муҳаммад): “Албатта, намозим, ибодатларим, ҳаёту мамотим бутун оламларнинг Парвардигори бўлмиш Аллоҳ учундир”. (Анъом,162-оят) “Муҳаммад сизлардан бирон кишининг отаси эмасдир, балки у Аллоҳнинг пайғамбари ва пайғамбарларнинг сўнггисидир. Аллоҳ барча нарсани билгувчи бўлган зотдир”. (Аҳзоб, 40-оят) Ибн Касир роҳимаҳуллоҳ бу борада айтадиларки, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин набий йўқлигига бу оят далилдир. У зотдан сўнг набий йўқми, демак улардан кейин ҳеч қандай расул ҳам бўлмайди. 5. Аллоҳ таоло кўп оятларда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат қилишни Ўзига итоат қилиш билан бирга келтирди: “Айтинг: “Аллоҳ ва пайғамбарга итоат қилингиз!” Агар юз ўгирсалар, бас, албатта Аллоҳ (бундай) динсизларни севмас”. (Оли Имрон, 32-оят) “Кимки пайғамбарга итоат этса, демак, Аллоҳга итоат этибди. Кимки юз ўгирса (бунинг сизга зарари йўқдир)”. (Нисо, 80-оят) 6. Расул алайҳиссаломга эргашиш Аллоҳнинг муҳаббатига сабаб бўлади. Аллоҳ таоло айтади: “Айтинг (эй Муҳаммад): “Агар Аллоҳни севсангиз, менга эргашинглар. Шунда Аллоҳ сизларни севади ва гуноҳларингизни мағфират қилади. Аллоҳ (гуноҳларни) мағфират қилгувчи, меҳрибондир”. (Оли Имрон, 31-оят) 7. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматлар орасида бўлишлари улар учун ҳалокатдан омонликдир. Бу ҳақда Анфол сурасининг 33-оятида Аллоҳ таоло шундай дейди: “Модомики, сиз уларнинг ораларида экансиз, Аллоҳ уларни ҳаргиз азобламас ва улар мағфират сўраб турган ҳолларида ҳам Аллоҳ уларни азоблагувчи эмасдир!” 8. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пайғамбарликлари фақат бир қавмгагина хос эмас, балки бутун инсоният учун умумийдир. Аллоҳ таоло дейди: “Оламлар (инсонлар ва жинлар)га огоҳлантирувчи бўлиши учун Ўз бандаси (Муҳаммад)га Фурқон (Қуръон)ни нозил этган зот баракотли (буюк)дир”. (Фурқон,1-оят) 9. Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аввалги-ю кейинги барча гуноҳларини мағфират қилди. Фатҳ сурасининг 1-3-оятларида шундай дейилади: “(Эй Муҳаммад), токи Аллоҳ сизнинг гуноҳингиздан илгари ўтган ва кейин кел(ади)ган нарсалар (барча гунохларингиз)ни мағфират қилиши учун ва сизга Ўз неъматини комил қилиб бериб, сизни Тўғри йўлга ҳидоят қилиши учун ҳамда Аллоҳ сизга қудратли Ёрдам бериши учун дарҳақиқат Биз сизга очиқ-равшан фатҳ-ғалаба ато этдик”. 10. Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга бошқа пайғамбарлар каби исми билан хитоб қилмади, балки у зотнинг набийлик ва расуллик сифатлари билан хитоб қилди. 11. Аллоҳ Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари билан қасам ичди. Бу эса у зотдан бошқа пайғамбарларда бўлмаган:...

Ушбу ҳадис ислом динининг асоси бўлиб кўп ҳукмлар унга қараб амалга ошади. Буни уламолар фикридан ҳам билиб олиш мумкин. Абу Довуд шундай деганлар: “Бу ҳадис исломнинг ярмидир. Чунки диннинг ташқи кўриниши амал, ботини эса ниятдир”. Имом Аҳмад ва Шофеий: “Бу ҳадисга илмнинг учдан бири киради. Бунинг сабаби шуки, банданинг амали қалби, тили ва аъзолари билан бўлади. Ният эса уч қисмдан бири бўлган қалб билан бўлади”. Шунинг учун олимлар асарларини у билан бошлашни маъқул кўрадилар. Бухорий бу ҳадисни “Саҳиҳ”ларининг биринчиси қилдилар. Нававий ўзларининг уч китоблари: “Риёз ус-Солиҳийн”, “Ал-азкор”, “Арбаийн”ни у билан бошлаганлар. Бундай бошланишнинг фойдаси толиби илмга илм талаб қилиш ва хайрли амал қилмоқликда ниятни Аллоҳ таоло учун тўғрилашга танбеҳдир. Унинг муҳимлигининг сабаби: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни хитоб қилганлари, ҳудди Бухорийда ривоят қилинганидек, сўнгра уни Умар розияллоҳу анҳу хитоб қилганлари. Абу Убайд айтдилар: “Ҳадисларда бунданда жамловчироқ, бойроқ, фойдаси кўпроғи йўқдир”. Ҳадисдан олинадиган ҳукмлар: 1. Ниятнинг шартлиги. Уламолар мўмин мукаллафлар томонидан бажарилган амаллар ниятсиз шаръан эътиборли бўлмаслигига ва савоб берилмаслигига иттифоқ қилганлар. Намоз, рўза ва ҳаж каби фарз қилинган ибодатлар ниятсиз дуруст бўлмайди. Аммо ҳанафий мазҳабида ғусл, таҳорат каби амаллар тўлиқ бўлиши ва савоб ҳосил бўлиши учун ният шартдир. Шофеий ва бошқалар эса ниятсиз бу амаллар тўғри бўлмайди. 2. Ниятнинг вақти ва ўрни. Ниятнинг вақти ибодатнинг аввалидир. Худди намоздаги такбири таҳрима, ҳаждаги эҳром каби. Аммо рўзада бомдод вақтининг киришини кузатиш машаққатли бўлгани учун ниятни эртароқ қилиш кифоя қилади. Ниятнинг ўрни қалбдир. Уни талаффуз қилиш шарт эмас. Лекин тилнинг ҳам иштироки яхшидир. Ниятда мақсадни тайин қилиб, бошқаларидан ажратиш шартдир. Намозни ният қилиш етарли эмас, балки пешин ёки аср намози деб тайин қилиш керак. 3. Агар солиҳ амални ният қилган одамни вафот, касаллик ёки шунга ўхшаш нарса шу амални бажаришдан тўсса, у бу учун савоб олади. Байзавий айтадилар: “Амаллар ниятсиз тўлиқ бўлмайди. Чунки амалсиз ниятга савоб берилади, ниятсиз амал эса зоедир. Амалдаги ният ҳудди жасаддаги руҳ кабидир. Жасадга руҳсиз ҳаёт йўқ, руҳга эса жасадга боғланмасдан бу дунёда зоҳир бўлиш йўқ. 4. Ҳадис бизни токи охиратда савоб ва ажр, дунёда эса тавфиқ ва ютуқ ҳосил қилгунимизча ибодат ва амалдаги ихлосга бошлайди. 5. Ҳар бир фойдали ва хайрли амал ният, ихлос ҳамда Аллоҳнинг розилигини исташ билан ибодатга айланади. 163

“Ёки улар Аллоҳ Ўз фазлидан берган неъматлари учун одамларга ҳасад қилишадими?!” (Нисо,54)​ “Мўъминда ҳасад ва иймон жаъм бўлмайди.” (Байҳақий ривояти) “Уч тоифа кишиларнинг дуоси қабул бўлмайди: қочоқ қулнинг, осий фарзанднинг, ҳасадгўйнинг.” (Абу Лайс ас – Самарқандий) Аллоҳ таоло инсонни икки мураккаб унсур – руҳ ва жисмдан яратди. Унга турли хулқ – атвор, шакл-шамойилни ризқ қилиб берди. Пок фитратда туғилган гўдак шу икки асоснинг тарбия этилишига муҳтождир. Ўтган салафларимиз энг аввало рухий тарбияга эътибор қилганлар. Чунки бу дунёда ҳам, охиратда ҳам жисмнинг роҳатда бўлиши учун, аввало ана шу рухнинг тозалиги катта аҳамиятга эгадир. Маънавий дунёнинг хазиналаридан бўлган олий сифатлар билан бирга, инсонинг таназзулига сабаб бўлувчи ёмонлик, ёлғон, ғийбат, адоват каби разил хулқлар дунё яратилгандан бери Одам фарзандлари орасида яшаб, ҳар бир жараёнда ўз таъсирини кўрсатиб келмоқда. Шу иллатлар қаторида ўз ўрнига эга бўлган, кўплаб ёмон ишларнинг онабошиларидан бири – ҳасаддир. Ҳасадга берилган таърифлар ичида энг мукаммалларидан бири бу таърифдир: “Ҳасад – бандага Аллоҳ томонидан берилган неъматнинг зойил бўлишини исташ, ҳатто йўқотишга ҳаракат қилишдир”. Ҳасад – бу яширин рақобатдир. Рақобат бўлганда ҳам зарари умумий, натижаси надомат билан тугайдиган хили. Ҳасад иблис алайҳиллаънадан бошланиб, инсоният орасида кўпайди. Бу иллат аввало, ўзи жой олган инсон танасини заҳарлаб, кейин зарарларини у орқали атрофга тарқатади. Натижада, турли ижтимоий парокандалик вужудга келади. Аллоҳ таоло ҳасаддан, ҳасадчидан узоқ юриш, уларнинг ёмонлигидан паноҳ сўрашга буюриб: “Ва ҳасад қилган ҳасадчининг ёмонлигидан (паноҳ сўрайман) деб айт“ дея марҳамат қилди. Қуръони карим қайтараётган, айтилиши осон, оқибати азобли бўлган бу сўз бора – бора мустаҳкам ришталарнинг узилиши, бақувват таналарнинг йиқилиши, интизомли давлатларнинг тарқаб кетишига сабаб бўлади. Ҳасад инсоннинг ҳам, замон ва маконнинг ҳам фарқига бормайди. Чунки у нодонликнинг аломатидир. У бор жойда ақл анча сиқилади, баъзан аразлаб кетиб қолиши ҳам мумкин. Агар ҳасаднинг кўзлари кўр, қулоқлари кар бўлмаганида, агар ақлни ўзига дўст тутганида Абдулатиф падаркушга айланармиди? Қобил ва Юсуф алайҳиссаломнинг биродарлари ўз жигарларининг жонига қасд қилармидилар?! У ақл четга сурилган, нодонлик бутун жисмни ишғол этиб, жилов шайтонир – ражимнинг қўлида бошқарилаётган, кўзлар фақат битта мақсадга қаратилиб, қулоқлар ҳар қандай қувватли қайтариқни эшитишдан ожиз бўлган ҳолатда майдонга тушган эди ўшанда. Ана шундоқ вазиятларда ҳасад ўз вазифасини тўкис адо этади: У номига монанд, инсондан ақл ва тафаккур неъматларини арчиб, шилиб олади. Ақли бўлмаган киши эса, оқиллар қилиши лозим бўлган амаллардан четлатилади. Булар шунчаки ёзилиб, қоғозда қолиб кетадиган баландпарвоз гаплар эмас, бу Одам болалари ўйлаб, танасига сингдириши лозим бўлган амалга чақириқдир. Биз, бир ота – онанинг фарзандлари нима учун ўзаро муносабатларимизни Аллоҳ буюрган тартиботлар асосида эмас, шайтон алайхиллаънанинг қабиҳ хулқи, Отамизга қилган адоватининг ҳосилалари устида бино қилишимиз керак? Иблиснинг измида, унинг буйруқларига кўниб яшаш, Қиёматда дунё аҳлининг олдида музтар бўлиб туришу, жаҳаннамга ўтин бўлишга арзийдими?! Ҳасад ақлни чеклаб қўйиши фанда ҳам ўз тасдиғини топган масаладир. Днепропетровский университети тадқиқодчиси Эллина Владимировнанинг аниқлашича, ҳасад – чекланишдир. Бу ҳолатда инсон фақат битта мақсад учун ҳаракат қилади. Мотивациянинг бу тарзда чекланиши эса фикр доирасининг торайишига олиб келади. Оқибатда шахс шаклланиши бузилиб, ақлий жараён сусаяди[1]. Психолог Питер Куттер ўзининг “Ҳиссиётлар психоанализи”да аниқлашича, ҳасад натижасида қон томирлари торайиб, одам оқаради, артериал босим ошади. Кўрдингизми, Одам Ато ва унинг болаларининг азалий душмани иблис алайхиллаъна шу ерда ҳам ўз душманлигини билдириб ўтди. “Шайтон қон томирларидадир“, у ана шу жойдан туриб, инсоннинг соғлиғига ҳам таъсир этади. Бу хиссий жунбушга келиш босқичи – алам ҳисси, ўз ҳолатидан норозилик, ғазабланиш ёки изтироб, тўлиқсизлик, тақдирнинг адолатсизлиги деган хисни вужудга келтиради[2]. Тақдирдан норозилик эса… Ислом олимлари ҳасадни келтириб чиқарувчи 6 омилнинг бири деб, мақсадга эришолмасликдан қўрқишни ҳам кўрсатиб, уни кундошлар ўртасидаги муносабатга қиёслайдилар. Чунки улар бир инсонинг эътиборини қозониш учун ҳар қандай ишни амалга ошира оладилар. Ҳасад инсонни занг темирни емиргани каби емиради. Бундаги зангдан...