Аллоҳ таоло инсонни яратиб унга кўплаб неъматлар қаторида билмаганларини органиш, атроф-муҳитни англаш каби туйгуларни ҳам инъом қилган. Бу борада Аллоҳ таоло Қуръони каримда “….биладиганлар билан билмайдигилар баробар болурми..” (Зумар сураси 9-оят) деб марҳамат қилган. Бундан кўриниб турипдики, Аллоҳ таоло ҳар бир бандасини илм олишга, уни англашга ундаяпди.
Тинчлик ва тараққиёт учун Бутунжаҳон фан куни – бу илм-фаннинг жамиятдаги муҳим ролини ифода қиладиган халқаро кун ва ҳар йили 10-ноябрда нишонланади. Шунингдек, у кенг жамоатчиликни пайдо бўлаётган илмий муаммолар бўйича мунозараларга жалб қилиш зарурлигини таъкидлайди. Бутунжаҳон фан куни Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича ташкилоти (UNESCO) томонидан 2001 йилда эълон қилинган ва биринчи марта 2002 йилда нишонланган.
Илм-фанни жамият билан янада яқинроқ боғлаш орқали Бутунжаҳон фан куни фуқароларнинг илм-фандаги ўзгаришлардан хабардор бўлишни таъминлашга қаратилган. Шунингдек, у биз уй деб атайдиган сайёра ҳақидаги тушунчамизни кенгайтириш ва жамиятимизни янада барқарор қилишда олимларнинг ролини оширишни кўзда тутади.
Бутун дунё бўйлаб шахслар ва муассасалар ушбу кунда, жумладан, ҳукумат амалдорлари, талабалар, оммавий ахборот воситалари ва мактаб ўқувчилари учун тадбирлар ташкилаштириш тафсия этилади. Тинчлик ва тараққиёт учун Бутунжаҳон фан куни бутун дунё бўйлаб илм-фан учун кўплаб аниқ лойиҳалар, дастурлар ва уларни молиялаштиришга имкон берди. Шунингдек, у можаролар бўлган ҳудудларда яшовчи олимлар ўртасидаги ҳамкорликни ривожлантиришга ёрдам берди.
Фаннинг одамларнинг кундалик ва ижтимоий ҳаётига таъсири, жумладан, ахлоқий характерга эга бўлиши, илмий саводхонликни самарали демократик жараёнларнинг зарурий шартига айлантиради. 1999 йил июл ойида Будапештда (Венгрия) бўлиб ўтган, UNESCOнинг Фан бўйича Халқаро кенгаш (ҳозирги Халқаро илмий кенгаш ) ҳамкорлигида ташкил этилган Бутунжаҳон фан конференциясида кўплаб делегатлар жамиятнинг илм-фан ҳақида хабардорлигини оширишни қўллаб-қувватладилар. Эфиопия ва Малави делегatsiялари Британия Фанни ривожлантириш ассотсиатсияси билан биргаликда Бутунжаҳон фан куни ёки Бутунжаҳон фан ҳафталигини ташкил этишни таклиф қилишди.
Кейинчалик, Бутунжаҳон фан конференцияси делегатлари томонидан қабул қилинган “Илм-фан кун тартиби – Ҳаракатлар асоси” деб номланган ҳаракатлар режасида кенг кўламли илмий саводхонлик ва маданиятни ривожлантириш бўйича халқаро дастур ишлаб чиқилиши кўзда тутилган. UNESCOнинг йилига икки марта йиғиладиган Ижроия кенгаши бу чақириқларга жавоб бериб, ўзининг 160-сессиясида (Париж, 1999 йил октабр) “Тинчлик ва тараққиёт учун фан куни”да техник-иқтисодий асослаш ишларини олиб боришни тавсия қилди.
Техник-иқтисодий асос манфаатдор томонлар билан кенг кўламли маслаҳатлашувни ўз ичига олди ва UNESCO Ижроия кенгаши томонидан 2000 йил октабр ойида 162-сессиясида маъқулланди ва Бош конферентсиясининг 31-сессиясида бир овоздан маъқулланди (Париж, 2001 йил октабр-ноябр). Бош конферентсия ҳар икки йилда бир марта ЮНЕСКОга аъзо барча давлатларни йиғилиб, келгуси икки йиллик учун дастур ва бюджетни қабул қилади. Бош конферентсия томонидан ҳар йили 10-ноябрни “Тинчлик ва тараққиёт учун Бутунжаҳон фан куни” деб эълон қилиш ҳамда аъзо давлатлар, ҳукуматлараро ва нодавлат ташкилотлар, университетлар, илмий муассасалар, илмий жамиятлар, касбий бирлашмаларни рағбатлантириш тўғрисида қарор қабул қилинди. Бутунжаҳон фан конферентсиясидан кейинги барча ҳамкорлар 2002 йил ноябр ойида Тинчлик ва тараққиёт учун биринчи Жаҳон фан кунига тайёргарлик кўриш ва нишонлашда иштирок этишга таклиф қилинди.
Маълумот учун, ушбу сананинг 2022 йилги мавзуси “Basic Sciences for Sustainable Development – Мустаҳкам ривожланиш учун бошланғич билимлар” деб номланган.
ТИИ “Тиллар” кафедраси
катта ўқитувчиси Дилшод Насиров
