Тўлиқ исми шарифи Марвон ибн Ҳакам ибн Абил Ос Ибн Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдиманоф Абу Абдилмалик Қурайший Умавий.
Улуғ тобиъийнлардан бўлмиш Марвон ибн Ҳакамнинг куняси Абулқосим, Абулҳакам бўлиб, 623 йили Макка шаҳрида туғилган. Имом Заҳабий “Сияр”ида уни Абдуллоҳ Ибн Зубайрдан тўрт ой кичик бўлган деган. Маълумки, мусулмонлар Мадинага кўчиб келганда илк туғилган чақалоқ Абдуллоҳ эди.
Марвон Умар ибн Хаттоб, Усмон ибн Аффон, Али ибн Аби Толиб ва Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳумдан ҳадис ривоят қилган.
Саҳл ибн Саъд, Саъид ибн Мусайяб, Али ибн Ҳусайн, Урва ибн Зубайр, Абу Бакр ибн Абдирраҳмон ва Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ, Мужоҳид ибн Жабр ва унинг ўғли Абдул Малик у зотдан ҳадис ривоят қилганлар.
Марвон амакиваччаси халифа Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳунинг котиби бўлиб, муҳр унда турган. Мовия ибн Аби Суфён розияллоҳу анҳу томонидан у Мадинага бир неча марта ҳоким этиб тайинланган.
Марвоннинг отаси Ҳакам ибн Абил Ос Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам томонидан Тоифга сургун қилинган эди, кейин амакиси халифа Усмон розияллоҳу анҳу томонидан у Мадинага қайтарилди.
Марвон ибн Ҳакам 684-685 йиллари, Муовия ибн Абу Суфён – 661-680, Язид ибн Муовия – 680-683, Муовия II ибн Язид – 683-684дан кейин уммавийларнинг тўртинчи халифаси бўлди, ундан сўнг Абдулмалик ибн Марвон – 685-705 мусулмонларга раҳбарлик қилди.
Марвон ибн Ҳакам Умавийларнинг 8-халифаси Умар ибн Абдулазизнинг бобоси ҳисобланиб, кетма-кет келган тўртта халифанинг аждоди бўлгани учун тарихда “халифалар отаси” номи билан машҳур.
Язиднинг ўғли вафот этганида Марвон келиб Умавийлар ва бошқаларни бирлаштирди, Даҳҳокул Фиҳрийга қарши жанг қилди ва уни ўлдирди, Дамашқни эгаллаб, халифаликка даъво қилди.
684 йили Марвон Мисрга қўшин тайёрлашни буюрди. Ўғли Абдулазиз ва унинг дўсти Мусо ибн Нусайр бошчилигидаги қўшин Мисрга йўл олади, қўшин ортидан Марвоннинг ўзи ҳам Мисрга етиб борди. Абдулазизни волий, Мусо ибн Нусайрни вазир тайинлаб Марвон Мисрни тарк этди.
Марвон ибн Ҳакам жасур, шижоатли, зукко, қизил юзли, паст бўйли, калта сочли, ингичка бўйинли, боши катта ва узун соқолли одам эди. Унга хойта ботил, яъни нимжон ип, деб лақаб қўйишган эди.
Имом Шофеъий айтадилар: “Жамал-Туя куни мағлуб бўлган, яраланган Марвоннинг ҳолати ҳақида Али розияллоу анҳу сўраб, мен Марвонга ҳамдардман, у Қурайш ёшлари саййидидир, деди.
Қобийса ибн Жобир айтади: “Мен Муовияга, халифаликка ўзингдан кейин кимни кўрасан?, дедим.
Муовия баъзи кишиларнинг номларини айтиб, сўнг деди: “Аммо, Марвон қори ва Аллоҳнинг чегараларида турувчи кучли фақиҳдир”.
Абу Муррадан ривоят қилинади: “Марвон Мадина волийси бўлганда, бирор жойга сафар қилса, ўз ўрнига Абу Ҳурайрани қўйиб кетар эди.
Абу Ҳурайра оғир касал бўлиб қолганларида у кишини кўргани Марвон ибн Ҳакам келди. Марвон Абу Ҳурайрага:
“Аллоҳ сизга шифо берсин”, деганларида, Абу Ҳурайра:
“Аллоҳим, Сенга йўлиқишимни севдим, Сен ҳам Сенга йўлиқишимни сев”, дедилар.
Марвон ибн Ҳакам Абу Ҳурайранинг ҳузурларидан чиқиб, бозорнинг ўртасига етмасларидан Абу Ҳурайранинг жонлари узилди.
Марвон ибн Ҳакам ҳижрий 65 йили Рамазоннинг бошида, милодий 685 йил апрель ойида вабодан вафот этди.
Манба: Имом Заҳабийнинг “Сияр аълам ван нубало” асари
ТИИ Ҳадис ва ислом тарихи фанлари
кафедраси катта ўқитувчиси Пўлатхон Каттаев
