Zahiriddin Muhammad Bobur (1483–1530) – buyuk shoir, davlat arbobi va ilm-ma’rifat homiysi sifatida islomiy madaniyat va adabiyot rivojiga katta hissa qo‘shgan tarixiy shaxslardan biridir. U nafaqat Movarounnahr va Hindistonda o‘z saltanatini barpo etgan, balki o‘zining ijodi bilan ham islomiy qadriyatlarni aks ettirgan. Uning adabiy merosi Qur’on va hadis ta’limotlariga asoslangan bo‘lib, tasavvuf, axloqiy tarbiya, taqvo va ilohiy muhabbat singari mavzularni qamrab olgan.
Boburning diniy qarashlari uning shaxsiy hayoti va davlat siyosatida muhim o‘rin egallagan. U shaxsiy hayotida taqvodor inson bo‘lib, Qur’on oyatlari va hadislarni yod olgan. “Boburnoma” asarida ham diniy tushunchalar, qadar va tavakkulga oid fikrlar ko‘plab uchraydi. Bobur islomiy axloq normalariga qat’iy rioya qilgan va o‘z askarlari hamda yaqinlariga ham buni targ‘ib qilgan.
Bobur turkiy va forsiy tillarda yozgan she’rlarida ham islomiy mavzularni keng yoritgan. Uning g‘azallari va ruboiylarida tavhid (yagona Allohga e’tiqod), taqvo, tavakkul, dunyoning foniyligi va oxirat haqidagi o‘ylar aks etgan.
Boburning ko‘plab she’rlarida Alloh taologa bo‘lgan muhabbat tasvirlanadi. U tasavvufiy ruhda yozilgan g‘azallarida inson qalbi va Xoliq Zotga bo‘lgan qurb haqida fikr yuritadi. Masalan:
Ne bois ersa vasl yolida hijron, sabr qildim,
Tavakkul aylabon anga yetmakka umidim bor.
Bu misralarda Bobur sabrlilik va tavakkul orqali Allohga yaqinlashish g‘oyasini ilgari suradi.
Dunyoviy hayotning o‘tkinchiligi islomning asosiy tushunchalaridan biridir. Bobur ham dunyoning vaqtinchalik ekanligi va insonning abadiy hayot uchun tayyorgarlik ko‘rishi kerakligini o‘z she’rlarida eslatadi. Masalan:
Jahon anduhidin bo‘lsa g‘amgin,
Ko‘ngul solma anga, bo‘l sabr qilmish.
Ushbu baytda Bobur sabr va taqvo inson hayotining asosiy yo‘lboshchisi bo‘lishi lozimligini ta’kidlaydi.
Bobur shoir sifatida adolat va axloqiy poklikni ulug‘lagan. Uning she’rlarida zolim hukmdorlarga tanqid, xalq manfaatini himoya qilish va islomiy axloq normalariga rioya qilish haqida so‘z boradi. U shoh bo‘lishiga qaramay, kibr va manmanlikdan uzoq bo‘lishga chaqirgan.
Uning eng mashxur asarlaridan bo’lgan “Boburnoma” faqat tarixiy va biografik asar bo‘lib qolmay, balki islomiy qarashlar bilan boyitilgan falsafiy meros hamdir. Unda Bobur Qur’on oyatlari, payg‘ambarlar hayoti va islomiy qadriyatlarni tez-tez eslatib o‘tadi.
Bobur o‘z hayotida duch kelgan sinovlarni Allohning irodasi deb qabul qilgan. Masalan, u taxtdan tushib, uzoq yillar sarson bo‘lganda ham sabr va tavakkul bilan harakat qilgan. “Boburnoma”da bu holat quyidagicha tasvirlanadi:
“Alloh ne desa o‘sha bo‘lur, banda faqat tavakkul qilur.”
“Boburnoma”da axloqiy fazilatlar, sabr, rostgo‘ylik, adolat va sadoqat kabi islomiy qadriyatlar ulug‘langan. Bobur o‘zining harbiy yurishlari davomida ham islomiy axloq qoidalariga rioya qilishga harakat qilgan.
Zahiriddin Muhammad Boburning adabiy va tarixiy merosi islomiy jihatdan boy va mazmunlidir. U shaxsiy hayotida ham, davlat boshqaruvida ham islomiy qadriyatlarni ustuvor deb bilgan. Uning she’riyatida tavhid, taqvo, dunyoning foniyligi va adolat singari mavzular yetakchi o‘rinni egallagan. “Boburnoma” esa islomiy tafakkurning muhim manbalaridan biri bo‘lib, Boburning e’tiqodi va dunyoqarashini aks ettiradi.
Bugungi kunda Boburning islomiy merosi nafaqat tarixiy ahamiyatga ega, balki yosh avlod uchun ham ma’naviy o‘git bo‘lib xizmat qiladi. Uning ijodi islomiy adabiyotning ajralmas qismi bo‘lib, Qur’on va hadis ta’limotlari bilan uyg‘unlashgan holda, bugungi kun o‘quvchisini ham tarbiyalashda davom etmoqda.
303- guruh talabasi Qodirova Mehrinoz
