Islom dini o‘zining ilk kunlaridan boshlab ilmga, bilim olish va uni boshqalarga yetkazishga alohida e’tibor bergan. Bu jihat Qur’oni karimda va Rasululloh alayhissalomning hadisi shariflarida aniq namoyon bo‘lgan. Bu boradagi eng asosiy manbalardan biri Imom Buxoriy (rahimahulloh)ning “Sahih” to‘plamidir. Ushbu sahih hadislar to‘plami islom ilmlarining ko‘p tarmoqlarida asosiy dalil bo‘lib xizmat qiladi. Ayniqsa, “Kitab ul-Ilm” – ya’ni “Ilm kitobi” – bilimning qadri, uni o‘rganish va tarqatishdagi odoblar, niyat va ahamiyatini yoritib beruvchi eng muhim boblardan biridir.
Imom Buxoriy (810–870 milodiy; 194–256 hijriy) musulmon olamidagi eng yirik muhaddislardan biridir. U yoshligidan hadis ilmini chuqur o‘rganib, minglab roviylardan ilm olgan. Uning “al-Jomi‘ as-Sahih” asari faqat sahih (ishonchli) hadislarni jamlagani bilan ajralib turadi. Asarning ilk boblaridan biri sifatida “Kitab ul-Ilm”ni keltirishi Imom Buxoriy uchun ilmning naqadar ustuvor mavqeʼda ekanidan dalolat beradi. “Kitab ul-Ilm”da koʻplab boblar mavjud bo‘lib, har biri ilmning bir jihatini yoritishga qaratilgan. Bu boblarda quyidagi mavzular yoritiladi:
– Ilmning fazli va unga bo‘lgan targ‘ib
– Ilmni o‘rganish niyati
– Ilmni yozib borishning ahamiyati
– Ayollarning ilm o‘rganish huquqi
– Bolalar va yoshlarning ilmga jalb qilinishi
– Ilmni yashirishning gunohi
– Amal qilinmaydigan ilmning xavfi
– Ilmni boshqalarga yetkazish va unga amal qilish
Bu boblar orqali Imom Buxoriy ilmni faqat nazariy bilim emas, balki hayot tarziga aylanishi kerak bo‘lgan amaliy qadriyat sifatida taqdim etadi.
Imom Buxoriy “Ilm kitobi”da ilm olishda niyatning to‘g‘riligiga alohida e’tibor beradi. Ilm faqatgina dunyo manfaati yoki mansab uchun emas, balki Alloh rizoligi uchun bo‘lishi kerak. Bu jihat hadislar orqali keng yoritiladi, masalan: “Kimki ilmi bilan Allohning roziligini istasa…” mazmunidagi hadislar orqali ilmga bo‘lgan iymoniy yondashuv mustahkamlanadi.
“Ilm kitobi”da ilmning asl qiymati – unga amal qilishda ekani ta’kidlanadi. Ilm egasining uni boshqalarga yetkazishi, o‘rgatishi va nasihat qilishi bu ilmlarning barakali bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Hadisda aytilganidek: “Sizlardan eng yaxshilaringiz – Qur’onni o‘rganib, boshqalarga o‘rgatganlaringizdir.” (Imom Buxoriy rivoyati)
Imom Buxoriy keltirgan hadislar ichida foydali ilm uchun duo qilish va foydasiz ilmning zarari haqida ogohlantiruvchi dalillar ko‘p. Rasululloh alayhissalomning: “Allohim, foyda bermaydigan ilm, qo‘rqmaydigan qalbdan panoh so‘rayman” degan duolari ilmning qaysi turi biz uchun qimmatli ekani haqida chuqur tafakkurga chorlaydi. Islom tarixida ayollar ilmda faollik ko‘rsatganlar. O’isha (r.a.) kabi muhaddisalar Imom Buxoriy keltirgan hadislar orqali yodga olinadi. “Ilm kitobi”da bolalarning ilmga jalb qilinishi yoshligidan targ‘ib etiladi. Bu islomda ilm olish umumiy, jins va yoshdan qat’iy nazar, barcha uchun farz ekani haqidagi tasavvurni mustahkamlaydi.
Imom Buxoriyning “Kitab ul-Ilm” bobini o‘rganish orqali biz nafaqat ilmning fazilatlarini, balki uni qanday niyat bilan o‘rganish, qanday amal qilish va boshqalarga qanday yetkazish lozimligini ham o‘rganamiz. Bugungi kunda, ilmning ko‘paygan davrida, “foydali ilm”ga intilish, uni hayotimizga tadbiq etish va jamiyatga yetkazish har bir musulmonning zimmasidagi ulkan mas’uliyatdir. “Kitab ul-Ilm” bizga bu borada aniq yo‘l-yo‘riq va ilhom beradi.
Nurpeys KORABAYEV,
TII 401-guruh talabasi
