Zamonaviy dunyoda texnologiyaning rivojlanishi insonlar o‘rtasidagi aloqa vositalarini kengaytirdi, shu bilan birga shaxsiy hayot daxlsizligi, sir saqlash, va axloqiy mas’uliyat tushunchalariga ham jiddiy tahdid solmoqda. Ayniqsa, josuslik – ya’ni birovning yashirin sirlarini izlash va fosh qilish kabi illatlar turli zamonaviy ko‘rinishlarda jamiyatga singib bormoqda. Islom dini bu kabi illatlarga qat’iy qarshi turadi va musulmonlarni hushyorlikka, adolatga va birodarlikka chaqiradi.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا ۚ…
“Ey mo‘minlar! Ko‘p gumonlardan saqlaninglar. Zero, ba’zi gumonlar gunohdir. Josuslik ham qilmanglar, bir-biringizni g‘iybat ham qilmanglar…” (Hujurot surasi, 12-oyat)
Tafsir al-Qurtubiy:
“Josuslik – birovning aybini izlab, uni ochish niyatida kuzatishdir. Bu illat qalblarni ifloslaydi, og‘izlardan g‘iybatni chiqaradi va odamlar orasiga adovat soladi”.
Tafsir Ibn Kasir:
“Yomon gumon qilish ko‘pincha josuslikka olib boradi. Bu esa o‘z navbatida boshqa gunohlarni tug‘diradi. Islom bunday zanjirli illatlarni erta bosqichda yo‘qotishni buyuradi”.
Rasululloh ﷺ dedilar: “Kim musulmon birodarining sirini izlab kuzatsa, Alloh uning aybini fosh qiladi”. (Abu Dovud, 4880)
Rasululloh ﷺ aytdilar: “Kim bir odamning sirini saqlasa, Alloh uni jannatda saqlaydi”. (Imom Ahmad)
Bugungi kunda josuslik faqat uy orqasidan kuzatish yoki eshitishga urinish bilan cheklanmaydi. U turli raqamli shakllarda jamiyatga kirib kelgan:
1. Mobil telefon va ijtimoiy tarmoqlar orqali kuzatish
Birovning telefonini ruxsatsiz ko‘rish.
Chatlarini o‘qish, qo‘ng‘iroqlarini tekshirish.
“Kim bilan gaplashyapti?”, “Qayerda yuribdi?” deb internet orqali izlash.
2. Kiberjosuslik va xakerlik
Parollarni buzib, birovning sahifasiga kirish.
Maxfiy hujjatlarni olish va ulardan zararli maqsadda foydalanish.
3. Shaxsiy kameralar yoki mikrofonlar orqali yashirin kuzatish
Uy ichiga maxfiy kamera o‘rnatish.
Raqobatchining ofisini eshitib turuvchi vositalar bilan josuslik qilish.
4. Mahalliy darajadagi “josuslik”
Mahalla, ishxona yoki oila ichida kim nima qilyapti deb sirlarni izlash.
“Surishtiruvchilar” sifatida o‘zini muttaham ko‘rsatish.
Josuslikning kengayishi jamiyatda quyidagi ijtimoiy muammolarga olib keladi:
Ishonchsizlik – Odamlar bir-biriga ishonmay qoladi, do‘stlik va oila rishtalari uziladi.
Adovat va fitna – Sirlar ochilishi ko‘plab mojarolarga, hatto jinoyatlarga olib keladi.
Erkinlikni yo‘qotish – Har kim o‘zini kuzatilyapti, deb yashaydi. Bu esa ruhiy bosim tug‘diradi.
Axloqiy inqiroz – Shaxsiy hayotga aralashish odatiy holga aylanadi. Bu esa axloqiy inqirozni keltirib chiqaradi.
Islomdagi yechimlar:
Husnuz-zon (yaxshi gumon qilish): Hadis: “Yaxshi gumon qilish – eng go‘zal ibodatdir”. (Abu Dovud)
Sir saqlash madaniyati: Hadis: “Majlisdagi gap – sirdir”. (Abu Dovud)
G‘iybat va tuhmatdan saqlanish: Hujurot surasidagi oyat bunga qat’iy man qilish bilan javob beradi.
Tavba qilishga chaqirish: Oyat oxirida Allohning tavbalarni qabul qilishi eslatiladi. Bu esa insonlarni yana yaxshi tomonga qaytishga undaydi.
Josuslik – islomiy jamiyat tamoyillariga ziddir. U nafaqat shaxsiy gunoh, balki ommaviy axloqiy buzulishga sabab bo‘ladigan illatdir. Qur’on, hadis va ulamolar ta’kidlaganidek bu illatga qarshi kurashish har bir musulmonning vazifasidir. Bugungi zamonda texnologiyalar taraqqiyoti bilan josuslikning shakli o‘zgargan bo‘lsa-da, uning zararli mohiyati o‘zgarmagan. Shunday ekan, har birimiz o‘zimizni va farzandlarimizni bu illatdan asrashga harakat qilishimiz lozim.
Anvar XUJAXANOV,
TII 405-guruh talabasi
