Namozda qiroat qilish — namozning rukunlaridan biri hisoblanadi. Bu amal imom uchun ham, yolg‘iz o‘qiyotgan kishi uchun ham muhimdir. Biroq muqtadiy, ya’ni imomga ergashgan odam uchun bu hukm qanday bo‘ladi? U qiroat qiladimi yoki imomning qiroati unga yetarlimi? Ushbu maqolada Hanafiy mazhabiga tayangan holda ushbu masala tahlil qilinadi.
Hanafiy mazhab ulamolari muqtadiyning qiroat o‘qimasligini afzal deb bilganlar. Bu qarash Qur’oni karim oyatlari va sahih hadislar asosida bayon etilgan. Jumladan, Alloh taolo marhamat qiladi:
وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
“Qur’on tilovat qilinayotganida unga quloq tutinglar va jim turinglar, shoyadki rahm qilinsangiz.” (A’rof surasi, 204-oyat)
Bu oyat tafsirida Imom Abu Hanifa rahimahulloh muqtadiy uchun qiroat qilish emas, balki tinglash vojib degan xulosaga kelgan. Shu sababli, Hanafiy mazhabda muqtadiy imom baland ovozda o‘qiyotganida, sukut saqlashi, jim turishi lozim bo‘ladi.
Hadislarda ham bu masalaga ochiq-oydin ishoralar bor. Jumladan, Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar:
إِنَّمَا جُعِلَ الإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ، فَإِذَا كَبَّرَ فَكَبِّرُوا، وَإِذَا قَرَأَ فَأَنْصِتُوا…
“Imomga ergashish uchun tayin qilingan. U takbir aytsa, sizlar ham aytinglar, u qiroat qilsa, sukut qilinglar…” (Imom Muslim rivoyati)
Bu hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ochiq aytganlar: “Imom qiroat qilsa, jim turinglar.” Hanafiy ulamolari aynan shu dalilga tayangan holda, muqtadiyning qiroat qilmasligini afzal, ba’zan esa vojib deb ta’kidlaganlar.
Shuningdek, Imom Muhammad va Imom Abu Yusuf rahimahumallohlardan ham muqtadiy imom bilan birga Fotiha yoki boshqa suralarni o‘qimaydi degan fatvolar mavjud. Ularning ta’kidicha, imomning qiroati jamoa uchun kifoya qiladi. Bu xulosa quyidagi hadislarga asoslangan:
مَنْ كَانَ لَهُ إِمَامٌ فَقِرَاءَةُ الإِمَامِ لَهُ قِرَاءَةٌ
“Kimning imomi bo‘lsa, imomning qiroati unga ham qiroat bo‘ladi.” (Bayhaqiy, Sunan al-Kubro)
Bu hadis sanad jihatdan ba’zi zaifliklarga ega bo‘lsa-da, u Hanafiy mazhabda dalil sifatida ishlatiladi, chunki u yuqoridagi oyat va sahih hadislar ma’nosiga mos tushadi.
Hanafiy fiqhda faqat sir (yashirin) qiroat qilinadigan namozlarda — ya’ni peshin va asrda — muqtadiy istasa, ichida Fotiha surasini o‘qishi mumkin. Biroq bu sunnat yoki vojib emas, balki muboh amaldir. Qolaversa, muqtadiy qiroat qilish bilan imomning qiroatiga to‘sqinlik qilmasligi lozim, ayniqsa bomdod, shom va xufton namozlarining baland ovozda o‘qiladigan rakatlarida.
Xulosa qilib aytganda, Hanafiy mazhabda muqtadiy imom ortida qiroat qilmaydi. Bu qarash Qur’oni karim oyatlari, sahih hadislar va salaf ulamolarining amaliyotiga asoslangan. Imomning qiroati jamoa uchun kifoya qilishi — bir jamoatchilik ruhi va birlik ramzidir.
Toshkent islom instituti talabasi
Bahodir IBROHIMOV
