1. Қуръони Каримнинг таржимаси.
Ислом уламолари Қуръонни бир араб қабиласи тилидан иккинчи бир араб қабиласи тилига— шевасига таржима қилишни ман этганлар. Бунинг сабаби қуйидагичадир. Қуръон таржимаси икки хил бўлади.
Биринчиси — сўзма-сўз таржима, яъни Каломни бир тилдан иккинчи тилга, назм ва тартибини, асл маънонинг сақланишини риоя қилган ҳолда ўтириш.
Қуръоннинг сўзма-сўз таржимаси ҳам икки усулда бажарилади. Биринчи усул — “таржима билмисл” яъни, “аслига ўхшаш таржима” дейилади. Бунда, оятларнинг ҳар бир сўзи муқобилига бошқа луғат сўзлари қўйилади, оятларнинг ва ундаги сўзларнинг назм ва тартиби ўзгармайди. Ҳатто асл матндан сезилиб турган балоғат ва фасоҳат ҳам ўзгармагандек туюлади. (Бундай таржимага Олтинхон Тўра (ватандошимиз Маҳмуд Тарозий) таржимасини мисол қилишимиз мумкин)
Лекин бу Aллоҳнинг каломига нисбатан мумкин эмасдир. Чунки, Қуръоннинг нозил бўлиши икки сабабдандир.
Биринчиси, Қуръон Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ҳақ пайғамбар эканликларини тасдиқ этувчи аломат бўлиб, биринчи мўжизадир. Бутун инсонлар ва жинлар бирлашганда ҳам унинг битта сурасига ўхшаш сурани келтиришга ожиздирлар. Қуръони Карим ғайбдан хабар бериш, ўзгармас шариат аҳкомларини баён қилиш сингари инсоннинг қўлидан келмайдиган мўжизавий хусусиятга эга бўлиш билан бирга, унинг ҳар бир оятида мақомга мос шундай балоғатлар мавжудки, бу хусусиятлар араб тилидан бошқа тилга ўтганда ўз-ўзидан йўқолади.
Иккинчиси, Қуръон одамларни дунёда ҳам, охиратда ҳам манфаатли бўлган амалларга ҳидоят қилади. Бунинг учун Қуръони Каримнинг аҳкомларидан истинбот қилиш ва ундан йўл-йўриқ олиб, амал қилиш лозим бўлади. Қуръоннинг баъзи оятларидан ҳамма ҳам тушуниб фойдаланиши мумкин. Бу оятларни сўз-масўз таржима қилиш ҳам мумкин. Aммо, Қуръонда шундай оятлар борки, унинг маъноларини мужтаҳид олимларгина тушуниши ва фойдаланиши мумкин. Бу мураккаб маъноли оятларнинг таржимаси айни Қуръон ояти бўлолмайди. “Aслига ўхшаш” таржима баъзи оятларнинг маъносини беролса ҳам, мураккаб маъноли оятларнинг маъносини очиб беролмайди. Демакки, оятнинг илоҳийлик хусусияти йўқолади.
Хулоса қилиб айтганда, Қуръоннинг сўзма-сўз таржимаси унинг муқаддас аслияти ўрнини босолмайди.
Иккинчи усул — “таржима биғайрил мисл”, яъни, “аслига ўхшамаган таржима” дейилади. Бунда таржимон Қуръон назмига эътибор қилмаган қолда, тоқати етганча оятлар мазмунини бошқа тилга ўгириб беради. Бундай таржима башар сўзида мумкин бўлса ҳам, Aллоҳнинг Каломида мумкин эмас, чунки, Aллоҳ Каломининг назми бузилади ва ҳурмати кетиб қолади.
Қуръоннинг маънавий таржимаси
Юқорида айтиб ўтилганидек, Қуръоннинг маънавий таржимаси унинг оятларини бошқа тилда шарҳлаб, маъноларини баён қилиб беришдир. Бундай таржимада оятларнинг тартиби ва мурод бўлган маъноларининг мукаммаллиги шарт қилинмайди. Сўзма-сўз таржима билан маънавий таржиманинг фарқини қуйидаги оятнинг мисолида кўришимиз мумкин:
وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا
Ушбу ояти каримани агар сўзма-сўз таржима қилинса, Aллоҳ ирода қилган маъно чиқмайди. Aксинча, “Қўлингни бўйнингга боғлаб қўйма ва уни жуда узун қилиб чўзма” деган ноаниқ ва кулгили маъно ҳосил бўлади. Aгар маънавий таржима қилинса, “Хайру эҳсонда ҳаддан ортиқ зиқналик қилма ва исрофгарчиликка ҳам йўл қўйма” деган ҳаммага тушунарли маъно келиб чиқади.( Aл-Исро, 29)
Ислом уламолари, кимки аҳли тафсир (муфассир) бўлса, яъни, Қуръони Каримни тафсир қилиш учун зарур бўлган илмлар соҳиби бўлса, тафсир қилиши мумкин эканлигига иттифоқ қилганлар. Мана шу иттифоқ қилинган муфассирлар қаторига Қуръонни бошқа тилга маънавий таржима қилувчилар ҳам дохилдирлар. Чунки, тафсир қилувчилар ҳам, маънавий таржима қилувчилар ҳам оятларнинг тартибини бузмасдан, бирор калиманинг ўрнини ўзгартирмасдан Aллоҳнинг муродини инсонларга етказадилар.
Тошкент ислом институти 404-гуруҳ талабаси
Шарофиддинов Илёсбек
