“Эъробул Қуръон” борасида кўплаб китоблар таълиф этилган. Бунга Муҳйиддин Дарвешнинг “Қуръон эъроби ва изоҳи”, Имом Даъоснинг “Қуръон эъроби”, Имом Наҳҳоснинг “Қуръон эъроби” каби китобларни мисол қилсак бўлади.
إعراب القرآن وبيانه
Муҳйиддин Дарвешнинг “Қуръон эъроби ва изоҳи” китоби
Муҳйиддин ибн Аҳмад Мустафо Дарвеш Сурияда туғилган ва шу ерда вафот этган. Бошланғич таълимни Ҳамасдаги мадрасада олади. Ёшлигидан Қуръон илмларига қизиқди ва 10 ёшида қори бўлди. Қорилиги сабабли Дамашқдаги Қорилар олий мактабига ўқишга кирди. 1932 йил Маориф вазирлиги рухсати билан Ҳамасдаги Тажҳизия мадрасада мударрислик қилиб, “Араб адабиёти” фанидан дарс берди.
1963 йил Ал-Ҳамайил адабий журналини нашрэттирди. Бу Суриядаги илк адабий журнал ҳисобланади. 1968 йили журналда “Ал-Имрон” рукнини жорий қилди. У бир қатор газета важурналларга муҳаррир бўлган. Маданий соҳа ваижтимоий фанлар ривожи бўйича Олийкенгашнинг аъзоси эди.
Муҳйиддин Дарвеш “Қуръон эъроби ва изоҳи”,“Девони жин” каби китобларининг муаллифидир.
Муҳйиддин Дарвеш 1982 йилда Дамашқдавафот этди.
Муҳйиддин Дарвешнинг “Қуръон эъроби ваизоҳи” китобидаги оятлар ва калималарнинг эъроби бўйича мисоллар:
أعوذ بالله من الشيطان الرجيم
اللغة:
(أعوذ): أعتصم وأمتنع (الشيطان): إمّا أن يكون على وزن فعلان من شاط يشيط بقلب ابن آدم أي مال به وأهلكه، وإمّا أن يكون على وزن فيعال من شطن أي بعد كأنه بعد عن الخير أو بعد غوره في الشّر.
(الرجيم): فعيل بمعنى مفعول والمرجوم في اللّغة:
المطرود الملعون أو فعيل بمعنى فاعل أي يرجم غيره بالإغواء والتضليل وإلقاء النفس في المتالف.
“أعوذ: шайтондан паноҳ сўрашда Аллоҳга суянаман ва ҳимояланаман. Шайтон араб тилидаги феълан вазнидан олинган шата, яшийту феълидан иштиқоқ қилинган. Инсонболасини ўзига мойил қилади ва ҳароб қилади, деган маънони англатади. Ёки файъал вазнидан иштиқоқ қилинган. Шатуна феълидан олинган, маъноси яхшиликдан узоқлашди”.
الرجيم: Қувилган, лаънатланган деган маънонианглатади.
الإعراب:
(أعوذ) فعل مضارع مرفوع وهو فعل معتل أجوف لأن عين الفعل واو والأصل أعوذ على وزن أفعل فاستثقلت الضمة على الواو فنقلت الى العين فصارت أعوذ وهذه علّة ما كان من هذا الباب وفاعله ضمير مستتر فيه وجوبا تقديره: أنا. (بالله): جار ومجرور متعلقان بأعوذ (من الشيطان) جار ومجرور متعلقان بأعوذ أيضا ومن لابتداء الغاية كما أن إلى لمنتهى الغاية فإذا قلت: لزيد من الحائط إلى الحائط فقد بيّنت به طرفي ماله، وإذا قال الرجل: لزيد عليّ من واحد الى عشرة فجائز أن يكون عليه ثمانية إذا أخرجت الحدّين وجائز أن يكون عليه عشرة إذا ادخلت الحدّين معا، وجائز أن يكون عليه تسعة إذا أدخلت حدّا وأخرجت حدّا. (الرجيم) نعت حقيقي للشيطان وجملة الاستعاذة ابتدائية لا محل لها من الإعراب.
أعوذ феъли келаси замон феъли бўлиб, эъроби рафъ, аъйн баробари вов биланиллатланган феълдир. Аслида аъвазу бўлган,афъалу вазнига кўра. Вовга оғир бўлганлигиучун замма вовдан олиб ташланди ва аънгакўчирилди. Натижада أعوذ ҳосил бўлди.
Имом Даъоснинг “Қуръон эъроби” китоби
Имом Даъоснинг “Қуръон эъроби” китоби“Эъробул Қуръон” китобаларидан фарқи, бошқа китоблар тафсир, балоғат ва луғат каби илмларга суянган бўлса, бу китобда эса фақатгина Қуръоннинг эъробини ўзгагина киришиб, шу илм доирасида маълумот берилган. Ўқувчилар осон фойдаланиши учун бу китобда муфтасар иборалар қўлланилган. “Қуръон эъроби” китобида матнга эъробларни қўйилмаган, чунки эъробсиз ўқиш учун ўқувчи бошланғич маълумотга эга савияда бўлиши лозим бўлади.
Оятларни шарҳ қилишда бир луғатнинг 3-4 та маъноси бўлса, ўшаларнинг ичидан энг енгили танланган.
Ноқис феъллар, ҳуруфул мушаббаҳаларни исми ёки хабарини ўзини бериш билан кифояланган.
Жар ва мажрур калималар баъзи ўринларда ҳазф қилинган. Исми ишора, исми мувсулаларнинг эъробдаги ўринлари ўқувчига билдириш учун уларга ишоралар берилган. Тушунарли бўлиши учун гоҳида замири муттасил эъробларининг ўринларини билдириб кетдик.
“Қуръон эъроби” китобининг 1-қисми эъроббоби деб номланган бўлиб, қолган қисмлари,жузларида маълумотлар ихчамлаштирилган.
Имом Даъоснинг “Қуръон эъроби”даги оятлар ва калималарнинг эъроби бўйича мисол:
الحَمْدُ الثناء على الجميل بالقول. «الرب» المالك والسيد وقد يراد به المصلح والمربي. «العالَمِينَ» جمع عالم بفتح اللام ويراد به جميع الكائنات. «يَوْمِ الدِّينِ» يوم الجزاء. «الصِّراطَ» الطريق. وهو يذكر ويؤنث والتذكير أكثر.
الحَمْدُ مبتدأ مرفوع. «لِلَّهِ» لفظ الجلالة مجرور باللام ومتعلقان بخبر محذوف تقديره الحمد واجب.
«رَبِّ» صفة لله، أو بدل منه. «العالَمِينَ» مضاف إليه مجرور بالياء لأنه ملحق بجمع المذكر السالم.
«الرَّحْمنِ، الرَّحِيمِ» صفتان لله. «مالِكِ» صفة ثالثة. «يَوْمِ» مضاف إليه. «الدِّينِ» مضاف إليه ثان.
«Алҳамду» калимаси гўзал зот бўлган Аллоҳсубҳанаҳу ва таолога айтиладиган энг яхшисанодир.
«Роб» калимаси эса, Подшоҳ, соҳиб деганмаъноларни билдиради. Бу ўринда ислоҳ қилувчи, тарбиякунанда деган маъно ирода қилингандир.
«Аламийн» ломни фатҳа билан маъноси оламникўплиги ундан бутун коинот ирода қилинган.
«Явмуддийн» дин куни дегани бу қиёматкунидир, яъни жазо ёки мукофот бериладиган кун.
Сирот бу йўл сирот калимаси муаннас қилибҳам ишлатилган, лекин аксар ҳолатларда музаккарсийғада келган.
«Алҳамду» мубтадодур эъроби раъф ҳолатда.
«Лиллаҳи» лафзи жалола, яъни Аллоҳ лафзилом билан мажрур қилингандир, бундамутаъаллиқи тақдиридаги ҳамд айтиш вожибдир,деган жумлага қайтади.
“Робб” калимаси Аллоҳнинг сифати ёки Аллоҳлафзидан бадал бўлади.
“Аламийн” калимаси Робб калимасига музофунилайҳидур, “я” билан жар қилингандир.
ТИИ Модуль таълим шакли
талабаси Маъмуржон Юсупов
