Шамсуддин Муҳаммад ибн Абдуллоҳ ибн Аҳмад Темиртоший Ғаззий Ҳанафий[1]. 939-ҳижрий, 1532-милодий санада Хоразмнинг Темиртош қишлоғида туғилган. Баъзи бир ривоятларда Фаластиннинг Ғазо вилояти Темиртош қишлоғида туғилган деб келади. У кишига ушбу қишлоқ нисбат берилади. Яъни Темиртоший[2].
У киши илмни талаб қилишни жуда эрта бошлаган. Илм талабида Қоҳирага тўрт марта сафар қилган. Охиргиси 998 ҳижрий санада бўлган. Ундан кейин Ҳалабга келган. Сўнгра ўз она шаҳрига қайтган. Ўз асрида ҳанафий олимларининг етакчиси бўлган ва у кишига тенг келадиган олим топилмаган.[3]
Муҳиббий айтади: Хатиб Темиртоший ўз давридаги катта олимларнинг бир нечтасининг шогирди бўлган[4]. Муҳаммад ибн Машриқий Ғаззий, Ибн Нужайм, Аминуддин ибн6 Абдулъол ва Али ибн Ҳиноий каби.
Муҳиббий Хатиб Темиртошийнинг шогирдлари деб қуйидагиларни зикр қилади: Солиҳ, Маҳфуз, Темиртошийнинг икки ўғли, Аҳмад, Муҳаммад ибн Аммор, Бурҳон Фитяний, Абдулғаффор Ажмий, Шамсуддин Қобуний
Муҳаммад Темиртошийнинг ёзган асар, китоб ва рисолалари: “Аҳкамуд дуруз вал арфоз”[5], “Аҳкомул қироати холқал имом”[6], “Ал-Аҳкомул муталлиқоти билқузоти вал ҳукком”[7], “Иъонатул ҳақир фи шарҳи Зодил фақир”[8], “Баёну аҳкомил қироати халфал имом”[9], “Баёну живозил истибона фил хутба”[10], “Ат-Тажвиз”[11], “Туҳфатул ақрон”[12], “Ат-Тасаввуф”[13], “Ат-Тансис алал адад”[14], “Танвирул абсор ва Жомеъул биҳор”[15], “Ҳошияту алад дурар вал ғурар”[16], “Духулул ҳимом”[17], “Шарҳул авомил фин наҳв”[18], “Шарҳул қатр”[19], “Ал-Фатово”[20], “Ал-Фароиз”[21] ва шу каби бошқа кўплаб асарлар ёзган.
Хатиб Темиртоший ҳижрий 1004 санада вафот этган. Баъзи тарихчилар ўша йили ражаб ойининг охирида вафот этган, дейишади.
Тошкент ислом институти талабаси
Гадаев Фурқат
[1] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 18.
[2] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 18.
[3] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 18.
[4] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 18.
[5] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[6] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[7] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[8] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[9] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[10] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[11] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[12] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[13] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[14] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[15] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 20.
[16] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 21.
[17] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 21.
[18] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 21.
[19] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 21.
[20] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 21.
[21] Муҳаммадамин Муҳуббий. Хулосатул асар. – Миср. Ал-Матбаъатул ваҳбия, 1867. Ж. 4. Б. 21.
