Arab tili va balog’at fanini o‘rganish insonning bilim darajasini oshirish, madaniy boylikka ega bo‘lish va ruhiy hamda intellektual o‘sishiga xizmat qiluvchi asosiy vositalardan biridir. Bu ikki soha nafaqat Islom dinining mohiyatini anglashda, balki inson tafakkurini kengaytirishda, muloqot qobiliyatini rivojlantirishda va dunyoqarashni boyitishda muhim o‘rin tutadi. Quyida ularning ahamiyati va o’zlashtirishdagi zamonaviy metodikasi va uslublari haqida kengroq ma’lumot keltiramiz:
Arab tili va balog’at fanini o‘rganishning muhim ahamiyatlaridan:
Diniy ahamiyati – Qur’onni asl tilida tushunish: chunki, Qur’on arab tilida nozil qilingan. Bu haqida Alloh taolo:
إِنَّا أَنزلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ
“Biz uni arabiy Qur’on etib nozil qildik. Shoyadki aql ishlatsangiz”, deb marhamatr qilgan[1]. “Yusuf” surasi 2-oyat.
Uning mazmuni va uslubidagi chuqur ma’nolarni faqat asl tilda tushunish mumkin. Tarjimalar orqali bu nozikliklar va baloğat yetarlicha aks ettirilmasligi mumkin. Arab tilini bilish Qur’on oyatlarining ilohiy hikmatlarini chuqurroq o‘zlashtirish imkonini beradi.
Balog’atning ahamiyati esa, Qur’onning i’jozini (mukammalligini) anglash:
Qur’on baloğatining mo‘jizaviyligi musulmonlar uchun ilohiy hikmatni anglashning kalitidir. Qur’onning she’riy ritmi, tugal ifodasi va ma’nodagi chuqurlikni tushunish uchun baloğatni o‘rganish zarur.
Hadislar uslubini anglash: Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam hadislarida qo‘llangan qisqa, lekin mazmunan chuqur iboralarni tushunish va ularni o‘z hayotiga tatbiq etish baloğat ilmi yordamida amalga oshiriladi.
Hadis ilmini o‘rganish: Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallamning hadislarini to‘liq tushunish va ulardan hayotiy xulosa chiqarish arab tilidagi asosiy bilimlarni talab qiladi.
Fiqh va aqoidni anglash: Islomiy ilm-fan (fiqh, aqoid, tafsir) ning ko‘pchiligi arab tilida shakllangan bo‘lib, bu bilimlarni chuqur o‘zlashtirish uchun tilni yaxshi bilish zarur.
Madaniy va global ahamiyati
Arab dunyosiga kirish: Bugungi kunda arab tili dunyo bo‘ylab qariyb 300 milliondan ortiq inson tomonidan so‘zlashiladigan asosiy tillardan biridir. Uni o‘rganish arab mamlakatlarida turmush tarzini, madaniyatni va urf-odatlarni tushunish uchun eshik ochadi.
Tilning go‘zalligi: Arab tilining o‘ziga xosligi uning keng lug‘at boyligi va grammatik murakkabligidadir. Bu tilni o‘rganish nafaqat bilimni, balki estetik dunyoqarashni ham boyitadi.
Intellektual (nazariy, aqliy) va amaliy foydalari:
- Tafakkurni rivojlantirish: Arab tilining grammatikasi va baloğati murakkabligi sababli uni o‘rganish miyaning analitik fikrlash qobiliyatlarini kuchaytiradi.
- So‘z boyligini oshirish: Arab tilining boy lug‘ati va iboralari boshqa tillarni o‘rganishda asos bo‘la oladi.
- Karyera imkoniyatlari: Arab tilini bilish xalqaro munosabatlar, savdo, tarjimonlik, ilmiy tadqiqotlar va turizm sohalarida keng imkoniyatlar yaratadi.
- Diplomatik aloqalar: Arab dunyosi bugungi kunda xalqaro siyosatda muhim o‘rin tutadi. Bu tilni bilish muloqotni osonlashtiradi.
Xo’sh! Bunday imkoniyatlarga bugungi kunda qanday metodika va uslublar yordamida erishish mumkin? Keling quyida shu haqida so’z yuritaylik.
Arab tili va balogʻat fanini o‘rganish uchun zamonaviy metod va uslublar yordamida samaradorligini oshirish mumkin.
- Texnologiyadan foydalanish:
Interaktiv ilovalar va platformalar:
Ma’lumki, dars jarayonida o‘quvchilar hamda o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida o‘zaro munosabatlar yuqori darajada bo‘lsa, o‘qitish va ta’lim olish interaktiv hisoblanadi. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, interfaol o‘qitish usullari, agar ular to‘g‘ri taqdim etilgan bo‘lsa, ta’lim jarayonini faollashtiradigan eng muvaffaqiyatli pedagogik texnologiyalardan biridir[2].
Bundan tashqari Duolingo, Memrise, Rosetta Stone kabi ilovalar arab tilini o‘rganishda foydalidir. Shuningdek, baloğatni chuqur tushunishga yordam beradigan maxsus veb-saytlar va ilovalar mavjud.
Onlayn darslar: Zoom, Google Meet orqali arab tilini va baloğatni o‘rgatuvchi kurslar katta auditoriyaga ega.
Sun’iy intellekt yordamida mashq qilish: ChatGPT kabi AI yordamida arab tilida yozish va gapirishni mashq qilish mumkin.
- Kommunikativ yondashuv:
Suhbat klublari: Arab tilini o‘rganish uchun mahalliy yoki onlayn suhbat klublariga qatnashish. Bu tinglash va gapirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Til almashinuvi: Arab tilida gaplashadiganlar bilan muloqot qilish va o‘zaro tajriba almashish.
- Vizual (ko’rinish, grafika) va eshitish vositalaridan foydalanish:
Audiokitob va podkastlar: Arab tilidagi audiokitoblar va darsliklar baloğatdagi talaffuzni va ritmikani tushunishga yordam beradi.
Filmlar va seriallar: Arab tilidagi subtitrli filmlar va seriallarni tomosha qilish leksik boylikni oshiradi.
Diagrammalar va xaritalar: Grammatika qoidalari, baloğat usullari uchun vizual vositalardan foydalanish ularni yodlashni osonlashtiradi.
- Integratsiyalashgan (turli fanlarni yoki mavzularni yagona o’quv jarayonida birlashtirish) ta’lim usullari:
Matn tahlili: Baloğatni o‘zlashtirish uchun mashhur arab adiblari va shoirlarining asarlarini tahlil qilish. Masalan, Al-Mutanabbiy yoki Al-Jurjoniy asarlarini o‘rganish.
Kontekstual yondashuv: So‘z va iboralarni muayyan kontekstda qo‘llash orqali tushunishni chuqurlashtirish.
O’yin uslublari: Qoidalarga asoslangan interaktiv o‘yinlar tilni o‘rganishni qiziqarli qiladi.
- Differensial yondashuv:
Har bir talabaning qobiliyatini inobatga olib, ularning individual ehtiyojlariga mos dars rejalari tuzish. Bu zamonaviy o‘qituvchining asosiy yondashuvidir.
- Muammoli o‘qitish metodlari:
Talabalarni tahlilga, muhokamaga va mustaqil fikrlashga undaydigan vazifalar berish.
Mavjud arab tilidagi baloğat qoidalarini real hayotdagi matnlar bilan bog‘lash.
- O‘yinlashtirish (Gamification)
Arab tilidagi lug‘at boyligini oshirish uchun ilovalardagi o‘yinlar.
Balog‘at qoidalarini o‘zlashtirishda savol-javob o‘yinlari va qiziqarli topshiriqlardan foydalanish.
- Refleksiya va o‘z-o‘zini baholash:
Talabalar o‘z natijalarini baholab, qayerda xato qilayotganliklarini tahlil qilishlari uchun zamonaviy test platformalaridan foydalanish.
Ishlab chiqilgan videodarslarni takroran ko‘rib, o‘z bilimlarini mustahkamlash.
- Jamoaviy va hamkorlikka asoslangan o‘qitish:
Jamoaviy loyihalar orqali biror mavzuni o‘rganish. Masalan, baloğat qoidalariga doir o‘z izlanishlarini taqdim etish.
- Motivatsiya va muhit yaratish:
Tilni o‘rganishni rag‘batlantiruvchi muhit yaratish, masalan, arabcha dekoratsiya yoki madaniyat bilan bog‘liq mashg‘ulotlar.
Arab dunyosining boy madaniyati va tarixini o‘rganish orqali talabalarni til o‘rganishga ilhomlantirish.
Ushbu uslublar orqali arab tili va baloğatni o‘rganishni yanada qiziqarli va samarali qilish mumkin. Bu yondashuvlar nafaqat talabaning o‘zlashtirish darajasini oshiradi, balki ularni fan bilan qiziqtirishga ham yordam beradi.
Usullarning ko‘pligi va xilma-xilligi, bir tomondan, o‘qituvchining mustaqil tanlov qilishiga yo‘l ochsa, ikkinchi tomondan, unga ko‘plab qo‘shimcha majburiyatlarni yuklaydi[3].
Xulosa
Arab tili va baloğat fanini o‘rganish insonga dunyoqarashni kengaytirish, madaniyat va ilmiy merosni o‘zlashtirish hamda yuqori intellektual qobiliyatga ega bo‘lish imkonini beradi. Bu tillar va fanlar nafaqat diniy bilimlarni oshiradi, balki insonni barkamol shaxs sifatida rivojlantiradi. Arab tilini va baloğatfanini o‘rganish orqali nafaqat o‘zini, balki atrofdagi dunyoni ham yaxshiroq tushunish mumkin.
Zoirjon JURABOYEV,
TII 405-guruh talabasi
[1] Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf, “Tafsiri hilol”, “Hilol nashr”- Toshkent, 3-juz.
[2] https://cyberleninka.ru/article/n/arab-tilida-nutq-mahoratini-rivojlantirish-xususida-ayrim-fikr-mulohazalar
[3] https://www.researchgate.net/publication/359855750_Arab_tilini_o’qitish_metodikasi
