Mutakallim va mufassir Imom Abu Mansur Moturidiy o‘zining chuqur ilmi va aqidaviy qarashlari bilan dunyoga mashhur bo‘lgan. Uning eng yirik asarlaridan biri “Ta’vilotul Qur’on” bo‘lib, bu tafsir asari Islom dini rivojida katta ahamiyatga ega. Ayniqsa asarining mazmuni va uslubi hozirgi zamonda ham kitobat yo’nalishida namunadir.
Imom Moturidiy Qur’on tafsirida nafaqat naqliy, balki aqliy yondashuvga ham katta e’tibor bergan. U Qur’on oyatlarini sharhlashda, ularning ichki ma’nosini ochib berishda aql va tafakkurga tayanishni muhim deb bilgan. Bu uslub Moturidiylik ta’limotining asosiy jihatlaridan biridir.
Ushbu asarda Imom Moturidiy Qur’on oyatlarini izohlashda mazhablarning qarashlarini taqqoslab, ularga ilmiy javob bergan. Ayniqsa, Mu’taziliylar va boshqa guruhlarning fikrlariga tanqidiy tahlil bilan yondashib, sunniy aqidani himoya qilgan.
“Ta’vilotul Qur’on”da lafziy (so‘zma-so‘z) va ma’naviy tafsir usuli birgalikda qo‘llanilgan. Moturidiy Qur’on oyatlarining tashqi ko‘rinishidan tashqari, ularning chuqur ma’nosini ham ochib bergan.
Imom Moturidiy ushbu asarda Allohning sifatlari, taqdir va inson ixtiyori masalasini mufassal yoritib bergan. U Qur’on oyatlariga tayanib, insonning erkinligi bilan Allohning ilmi o‘rtasidagi uyg‘unlikni tushuntirgan.
Bugungi kunda “Ta’vilotul Qur’on” asari nafaqat tafsir ilmi, balki aqidaviy tadqiqotlar uchun ham muhim manba hisoblanadi. Hozirgi zamonda Qur’onning noto‘g‘ri talqin qilinishi va ekstremistik guruhlar tomonidan o‘z mafkuralariga moslashtirilishi kuzatilmoqda. Moturidiy tafsiri esa Qur’onni chuqur ilmiy asosda tushunishga chaqiradi. Shuningdek, ilm-fan taraqqiy etgan davrda diniy matnlarni faqatgina naqliy asosda emas, balki aqliy-tahliliy uslub bilan tushunish zarur. “Ta’vilotul Qur’on” bunday yondashuvni targ‘ib qilgan asarlardan biridir.
“Ta’vilotul Qur’on” bugungi islom olimlari va tadqiqotchilari uchun Qur’onni keng qamrovli tushunish va uning ma’nolarini izohlashda muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda.
Imom Moturidiy tomonidan yozilgan “Ta’vilotul Qur’on” asari tafsir ilmining bebaho meroslaridan biridir. Bu asar Qur’on oyatlarini aqliy va tafakkuriy uslubda sharhlash bilan boshqa tafsirlardan farqlanadi. Hozirgi kunda ham ushbu asar dinni chuqur tushunish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish va ekstremizmga qarshi kurashda muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan, “Ta’vilotul Qur’on”ni o‘rganish va undan xulosa chiqarish bugungi musulmonlar uchun dolzarb vazifalardan biridir.
Yoshlar bilan ishlash, ma’naviyat va ma’rifat
bo‘limi boshlig‘i B.PARPIYEV
