Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Сурхондарё вилоятига ташриф буюрди. Давлатимиз раҳбари амалий сафарини, анъанага кўра, Ҳаким Термизий мақбараси зиёратидан бошлади. Халқимизга тинчлик-фаровонлик тилаб дуо қилинди. Уламолар билан суҳбатда мамлакатимиз тарихи, алломаларимизнинг бой маънавий меросини ёш авлодга етказиш, уларни миллий ва умумбашарий қадриятлар руҳида тарбиялаш ҳақида сўз юритилди. Жамиятимизда меҳр-оқибат муҳитини мустаҳкамлаш, билиб-билмай адашганларни авф этиб, тўғри йўлга қайтариш, ҳаётда ўз ўрнини топишига кўмаклашиш, маънавий-маърифий ишларни кучайтириш бўйича кўрсатмалар берилди. Манба: prezident.uz 397

15 октябрь куни Мисрдаги Бутундунё фатво ҳайъати томонидан ташкил этилган “Фиқҳий ихтилофларнинг маданий бошқаруви” номли халқаро анжуман Миср муфтийси Шавқий Иброҳим Алломнинг кириш сўзи билан бошланди. Унда бутун дунёдан борган фатво бўйича олиму уламолар қаторида Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво бўлими мудири Хомиджон Ишматбеков ҳам иштирок этмоқда, хабар берди ЎМИ Матбуот хизмати. Анжуманда Миср Араб Республикаси Адлия вазири Ҳусам Абдурраҳим, Иордания Ҳошимийлар мамлакати бош муфтийси Муҳаммад ал-Холайила, Фаластин давлати қозилар қозиси Маҳмуд Сидқий ал-Ҳаббош, Жазоир Ислом Олий Мажлиси раиси Буабдуллоҳ Буғуломуллоҳ, Ироқ сунний вақф девони раиси Абдуллатиф ал-Ҳамим, Сенегал давлати президенти маслаҳатчиси Мансур Ниёс кабилар ҳам нутқ сўзлади. Ал-Азҳар мажмуаси шайхи Аҳмад Муҳаммад Тоййиб беморлиги учун иштирок эта олмади. Унинг номидан табрик сўзини Исломий тадқиқотлар академияси бош котиби доктор Назир Иёд ўқиб берди. Куннинг иккинчи ярмида анжуман ўз ишини шўъба мажлисларида давом эттириб, биринчи шўъба мажлиси мавзуси “Фиқҳий ихтилофларнинг маданий бошқаруви назарияси” деб номланди. Унда ал-Азҳар уламолари кенгаши аъзоси Али Жума, Ливан давлати Муфтийси Абдуллатиф Дарён, Абу Даби шаҳридаги Тоба муассасаси раиси ал-Ҳабиб Али ал-Жаъфарий, Ливан академиясининг исломий фанлар кафедраси устози Ризвон ас-Саййид, Миср фатво идорасининг фатволар бўйича котиби Маждий Муҳаммад Ошур ва бошқалар нутқ сўзлади. Шунингдек, Бутундунё фатво ҳайъатлари ва идоралари бош котибияти Олий ҳайъатининг мажлиси ҳам бўлиб ўтди. Унда мазҳаблар ўртасидаги ихтилофий масалалар мусулмонларни ўртасида зиддият чиқишига сабаб бўлмаслиги кераклиги балки, мусулмонларнинг муаммоларини ечишда ёрдамчи бўлиши, уларнинг бирлашиши ва ўзаро ҳурматларини ошишига хизмат қилиши лозим экани айтиб ўтилди. Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам “Умматимнинг ихтилофи Аллоҳнинг раҳматидир” деган ҳадислари эслаб ўтилди. Айни пайтда турли хилдаги экстремистик кайфиятдаги гуруҳлар ихтилофли масалалардан мусулмонларнинг ўртасини бузишда фойдаланмоқдалар. Шунинг учун чиқариладиган фатволарни ўзаро келишган ҳолда чиқаришга эришиш лозимлиги айтиб ўтилди. Анжуман иши давом этмоқда. 528

Инсон муайян ҳудуд – чегара ичида. Унинг ҳар қандай имкониятлари чекланган. Ҳудуди бор. Фақат хоҳишлари бундан мустасно. Унга берилган эрк эгасини залолат ботқоғига ботиради. Хоҳишлари қулига айланган инсон ҳар қанча дунё бўлсин – тўймайди, ҳар нега эришмасин – қониқмайди. Бир сўз билан айтганда, шукрни унутади. Бир эшитганим бор, терс луғат яратган олимни ҳаддан зиёд мақташганида: “Кўринг, мен ҳали сиз билмаган ишга-да қодирман”, – дея ўзини баланд минорадан пастга улоқтириб, вафот этган экан. У бу иши билан уча олишни даъво қилган… У-ку олим эди. Энди бу воқеани жоҳил, илмсиз инсонлар даражасида тасаввур қилиб кўринг. Зеро, душман ўлжасини мақтайди, йўқ фазилатларини бўрттиради. Шунга кўра, одамлар истакларини жиловлашлари лозимлиги маълум бўлади. Акс ҳолда, шайтоннинг ҳолига тушиш мумкин. Маънавият башариятга шунинг учун керак. Чунки МАЪНАВИЯТ – меъёр, ўлчовли одоб, фойдали илм, инсоний ақл, эзгу мақсад. МАЪНАВИЯТ – ўтмишдан сабоқ, бугуннинг – қўлга киритилганларнинг шукронаси, келажак учун кўприк. МАЪНАВИЯТ – узлуксиз тарбия, оилавий хотиржамлик, беғубор болалар кулгуси. МАЪНАВИЯТ – тўкис кексалик (ундан айро жамиятларда ёши улуғлар геронтофобиядан азият чекишмоқда), қариндошлар, қўшнилар аҳиллиги, оқибати… МАЪНАВИЯТ – боболар дуоси, момолар ҳаёси, оналар алласи. Шу ўринда “алла”нинг бир талқини “Аллоҳ” бўлиб, унинг мазмуни Яратгандан боласига сўраладиган илтижо, дуо экани эътиборга олинса, МАЪНАВИЯТ Аллоҳ ва бандаси ўртасидаги ришта ҳамлиги маълум бўлади. Уни инкор қилиш эса… Ўйлаб кўраверинг. Маънавиятнинг яшаб қолиши учун муҳит керак. Шарт-шароит, парвариш даркор. Меҳр лозим. Зеро, ташқи таъсир уни емириши ёки аксинча, мустаҳкамлаши тасдиқланган. Кейинги пайтларда маънавиятни инкор қилиш, шунинг баробарида одамларга мутлақ эркинлик бериш тарғиб этилмоқда. Ҳатто миллий қўшиқчиларимиздан айримлари “кимда кимнинг кўнгли бўлса, қўяверинг ўйнасин!” дея бошқаларга бу пайтда “ухлайвериш”ни маслаҳат бермоқда. Яна бир “жонкуяр” ижтимоий тармоқ орқали одамлар истаган ичимлигини хоҳлаган вақтида ичиши, тунни ҳам бедор ўтказиб, уни мазмунли қилиши мақсадида тунги клубларга “озодлик” бериш талаби билан чиқмоқда. Гўёки дунё шу тахлит равнақ топган! Булар орасида машина бошқара олмаган ҳайдовчи учун ҳам, таълим ва соғлиқни сақлаш тизими фаолияти сифатининг пастлиги учун ҳам, қурилмаётган бинолар ва ҳатто таъмирталаб йўллар учун ҳам маънавиятни айбловчилар топилади. Уларнинг наздида, бир миллатли жамият ўлимга маҳкум. (?) Маълумки, Ўзбекистон аҳолисининг аксариятини ўзбеклар ташкил қилади. Демак, бу билан юртимиз муқаррар ўлимга маҳкум қилинмоқда. Шу сабаб қуйида шу мавзудаги айрим қарашларга шахсий ёндашув келтирилади: Авваламбор, улар масхараомуз тилга олаётган маънавиятчилар бўлмаганида айрим жамиятлардаги сингари машинани бошқараётган экстремист тўп-тўп одамлар устига қасддан бостириб кирар ва у бахтсиз тасодиф ҳисобланмас ёки мактабларда ҳар куни отишмалар содир бўлиб, бизнинг маънавиятчилар “жаннатнинг райҳонлари” дея улуғлагувчи норасида болалар бошқа дўстларини ўлдирган бўлар эди… Маънавияти оқсаётган жамиятларда одам ўғирлаш, зўрлаш каби жиноятлар оддий ҳолга айланаётгани сир эмас. Иккинчидан, жиноятчилик борлиги ҳақ. У бўлган, бўлади ҳам. Ислом тарихида “асри саодат” (бахтли юз йиллик) номи билан кирган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида ҳам жиноятлар оз бўлса-да содир этилган. Чунки ўша даврда ҳам маънавиятдан узоқ кимсалар бўлган. Масала уларнинг сабабларида. Оддийгина таклиф этилаётган мутлақ эркинликдан иборат ечим жиноятларга барҳам бериш эмас, уларнинг янгича суръат билан авж олишига сабаб бўлишини англашмаяпти чоғи! Жамиятни фақат қурол, турли асбоб-ускуналар, замонавий техника билангина тинч сақлаб бўлмайди (бунга Европанинг қатор мамлакатлари, қолаверса, Америка Қўшма Штатлари мисол). Ўзларини “бурнидан узоқни кўра олувчи” журналист сифатида билувчи баъзи...

Давлатимиз раҳбари томонидан 2019 йилнинг 19 март куни ўтказилган йиғилишда бешта энг муҳим ташаббусни илгари сурган эди. Мазкур ташаббуснинг тўртинчи бандида мамлакатимиз ёшларини кенг тафаккурли, билимли ва баркамол қилиб тарбиялаш, маънавиятини юксалтириш, аҳоли, айниқса ёшлар ўртасида китобхонликни кенг тарғиб қилиш бўйича долзарб вазифалар белгиланган эди. Мазкур ташаббусга асосан ҳамда октябрь ойи Тошкент ислом институтида “Қуръон ва тафсир” ойлиги муносабати билан, Ахборот-ресурс маркази ва “Таҳфизул-Қуръон” кафедраси ҳамкорликда жорий йилнинг 16 октябрь куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратларининг қаламига мансуб “ТАФСИРИ ИРФОН” Қуръони карим маноларининг ўзбекча таржима ва тафсири китобининг тақдимоти бўлиб ўтди. Тадбирда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий маслаҳатчиси Абдулҳаким қори Матқулов, “Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими” мудири Салоҳиддин Шерхонов, Тошкент ислом институти ректори Уйғун Ғафуров, проректор Жаҳонгир Мелиқўзиев, матбуот котиби Аброр Мухтор Алий, “Таҳфизул-Қуръон” кафедраси мудири Жаҳонгир қори Неъматов, ўқитувчилар Яҳё қори Абдураҳмонов, Исломхон қори Убайдуллаев, “Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси ўқитувчиси Абдулазим Сайидаҳмедов, ЎМИ кутубхона мудири Камолиддин Маҳкамов, ТИИ АРМ мудири Ўткир Собиров ва 3-курс талабалари иштирок этди. Тақдимот Қуръони карим тиловати ва хайрли дуолар билан бошланди. Тақдимотда сўзга чиққанлар, “Тафсири Ирфон” китобининг бугунги воқеаликка мос, халқчил, барча учун тушунарли, соддадиллик, юксак илмий маҳорат билан баён этилганлигини таъкидлаб ўтдилар. Муаллиф томонидан замонавий ҳаётда дуч келиши мумкин бўлган муаммоли масалаларга ечимларни оддий ва содда усулда, таъсирчан етказишга ҳаракат қилинганлиги таъкидлаб ўтилди. Мазкур китоб тафсир илми бобида келгусида илм аҳлининг йўриқномаси бўлиши билан бирга ҳалқимиз, хусусан ёшларимиз ўртасида уларни баркамол авлод бўлиб шакилланишида муҳим аҳамият касб этади. Дарҳақиқат, тафсир илмига оид китоблар жуда ҳам кўп. Ҳар замон, макон, халқ, миллат, элат, мазҳаб ва йўналишнинг ўз тафсири бор. Бутун дунёнинг, айниқса, мусулмон оламининг Қуръони каримга бўлган чексиз қизиқиши уламоларни доимо уни ўрганишга, унинг тафсирини ёзишга чорлаб келган. Қадимдаёқ тафсирлар ва муфассирлар ҳақида алоҳида катта-катта китоблар битилган. Бинобарин, “Тафсир” сўзи луғатда “баён қилиш”, “очиб бериш” ва “равшан қилиш” маъноларини англатади. Аммо уламолар истилоҳида қуйидагича таърифланади: “Тафсир – инсон қудрати етгунча Қуръони каримдаги Аллоҳнинг муродини ўрганадиган илмдир”. Бу улуғ илм Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида юзага келган. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, қадимдан Мовароуннаҳрда “Итқон”, “Тафсири Нўъмоний”, “Тафсири Тибён”, “Тафсири Мавлоно Чархий” каби маҳаллий тилларда таълиф қилинган кўплаб тафсирлар мавжуд. Улар тожик, ўзбек, татар ва бошқа тилларда ёзилган. Бугунги кунда мазкур машҳур тафсир китоблариларнинг мамлакатимиз кутубхона ва музейларида, Ўзбекистон мусулмонлари идораси қошидаги кутубхонада ҳам мавжуддир. Бу китоблардан бугун уламоларимиз ва талабаларимиз илм йўлида кенг фойдаланмоқда. Тафсир илмининг мақсади талабаларимизга жамият ва инсон маънавий ҳаётининг муҳим ва асосий қисми бўлган Қуръон ва унинг таълимоти, тафсир илми тарихи тўғрисида илмий-назарий тушунчалар бериш, уларни диний бағрикенглик руҳида тарбиялаш, тафсир ва унинг турлари, таълимоти, йўналиши хақида тўғри илмий хулосалар чиқара оладиган дунёқарашни шакллантириш. Тафсир илми, унинг ва мазмун-моҳиятини талабалар онгига етказиш уларни соғлом тафаккур ва эзгулик ғоялари билан тарбиялашдан иборатдир. Шунга асосан бугун аҳли илм китобхонлар ўртасида кенг миқиёсда тақдимоти бўлиб ўтаётган “Тафсири Ирфон” китоби халқимиз хусусан ёшларимиз, илми толибларимиз учун дастури амал бўлиб хизмат қилишига ишонамиз. Тадбир сўнгида Аллоҳ таолодан муфтий ҳазратларининг илм йўлида қилган энг улуғ эзгу ишларинининг савобидан у киши томонидан ўтган аждодларининг руҳониятларига етказишини сўраб дуои хайрлар қилинди. Аллоҳ у...

Агар тарихга назар ташлайдиган бўлсак, саодат асрида ва унга яқин даврларда Аллоҳ таолони барча айбу-нуқсонлардан поклаб ёд этилганига, У зотнинг сифатлари истеъмол қилинганидан ортиқ баҳс қилинмаганига гувоҳ бўламиз. Аммо кейинчалик пайдо бўлган карромия ва мушаббиҳа каби фирқалар Аллоҳ таолонинг сифатлари ҳақида турли бузуқ даъволарни кўтариб чиқишган. Уларнинг бузуқ даъволаридан бири Аллоҳ таолога макон нисбатини бериш бўлган. Шундан кейингина Аллоҳ таолонинг маконлардан пок экани ҳақида чуқур баҳс қилишга эҳтиёж туғилган. Мазкур фирқаларнинг даъволарига аҳли сунна вал жамоа уламолари Қуръон ва суннат асосида кескин раддиялар берганлар. Ушбу масала бўйича Аҳли сунна ва адашган фирқалар орасидаги  фарқлар қуйидагича бўлган: Карромия ва Мушаббиҳа фирқалари: Аллоҳ таоло махсус маконда яъни Аршда, дейишган. Нажжория фирқаси: Аллоҳ таоло барча маконда, дейишган. Муътазилийлар: Аллоҳ таоло барча маконда, лекин зоти эмас, балки илми барча маконда, дейишган. Аҳли сунна вал жамоа: Аллоҳ таоло бирор маконда ўрин олишдан пок, дейишган. Машҳур ватандошимиз Умар Насафий роҳматуллоҳи алайҳ “Ақоид” номли асарларида бу ҳақида қуйидагича ёзганлар: و لا يتمكن فى مكان У зот бирор бир маконда ўрин олмайди. Яъни бирор макондан ўрин олиш бошқа маконга нисбатан узоқда бўлиш ҳисобланади. Бир-биридан узоқ яқин масофада бўлиш эса жисмларнинг хусусиятлардир. Ўнг, чап, тепа, паст, олди, орқа томонларнинг бирортаси Аллоҳ таолони ўз ичига қамраб ололмайди. Чунки борлиқдаги барча нарсаларни, олти тарафларни ҳам, Аллоҳ таоло йўқдан бор қилган. Йўқдан бор қилинган нарсалар эса уларни яратган Зотни ўз ичларига ололмайди. Аллоҳ таоло бундай нуқсонли хусусиятлардан покдир. Демак Аҳли сунна ва мазкур адашган фирқалар орасидаги асосий фарқ, “Аллоҳ таоло макондан пок”, деб эътиқод қилиш лозимлигида бўлган. Шунга кўра, агар мазкур фирқаларнинг гаплари таъвил қилиш имкони бўлмайдиган даражада очиқ-ойдин айтилса, масалан, “Аллоҳ осмонда жойлашган”, ё “Арш устига ўрнашган” дейилса, Аллоҳ таолога нуқсонни нисбат бериш деб қаралган. Нуқсонни нисбат бериш эса билиттифоқ куфр саналган. Аммо кейинчалик аҳли суннага нисбат берилганлар ичидан ҳам, “Аллоҳ таоло макон олмасдан осмонда”, дейдиганлар пайдо бўлган. Энди бу тоифа билан олдиндан “Аллоҳ таоло бирор тарафда бўлишдан пок” деб эътиқод қилиб келган аҳли сунна жумҳури орасидаги фарқ янада нозиклашган: Аҳли сунна жумҳури: зоҳиран юқорига далолат қиладиган оят ва ҳадислар муташобиҳдир, улардан Аллоҳ таолонинг осмонда эканини билдириш ирода қилинган деб жазм қилинмайди, балки нима ирода қилинганини Аллоҳ ва Расулига ҳавола қилинади, дейишган. “Аллоҳ осмонда” дейдиганлар: “Қуръон, суннат ва саҳобаларнинг сўзлари Аллоҳ таолонинг буюклигига мос равишда осмонда эканига ҳужжатдир, дейишган. Аҳли сунна жумҳури: “Аллоҳ таолони бирор тарафда дейиш У зотга нуқсонли сифатни нисбат бериш бўлади”, дейишган. “Аллоҳ осмонда” дейдиганлар: Аллоҳ таолони макон олмасдан осмонда дейиш, нуқсонли сифатни нисбат бериш ҳисобланмайди, дейишган. Бу тоифанинг келтирган далил ҳужжатларига аҳли сунна жумҳури бирма-бир батафсил  жавобларини берганлар. Уларнинг айримлари қуйидагилардир: “Аллоҳ таоло макон олмасдан осмонда” дейдиганларнинг далили: إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ Унга хуш каломлар юксалур.[1] Яъни, хуш каломларнинг Унга кўтарилиши, У зотнинг юқорида эканига далолат қилади. Аҳли сунна жумҳурининг жавоби: Ушбу оятда Аллоҳ таолонинг таолонинг самода, ё юқорида эканига далил йўқ, балки хуш каломларнинг қабул қилинишига далил бор. Чунки юксалиш каломлар тўғрисида ҳақиқий маънода ишлатилмайди, балки жисмларда ҳақиқий маънода ишлатилади. “Аллоҳ таоло макон олмасдан осмонда” дейдиганларнинг далили: إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ Мен сени вафот эттирувчи ва Ўзимга кўтарувчиман.[2] Яъни, Аллоҳ таоло Ийсо алайҳиссаломни Ўзига кўтарувчи эканини...