Salmon Forsiy roziyallohu anhu Allohning musulmon bandalari butun yer yuzida bashariyat tarixida misli ko`rilmagan adolat nizomini o`rnatib, yashnatib yurganligining guvohi bo`ldi! O`shanday nizom o`rnatilishiga o`zining salmoqli hissasini ham qo`shdi! U zotning o`sha salmoqli hissalaridan biri Xandaq g’azotida bo`ldi.
Bu voqea hijratning beshinchi yilida bo`lib o`tgan edi. O`shanda Madina atrofida yashovchi yahudiylar boshchilaridan bir nechtasi Makka mushriklari oldiga borib, ularni Allohning Payg’ambari hamda musulmonlarga qarshi gij-gijlagan, Makka atrofidagi boshqa qabilalarni ham bu ishga da`vat etishgan, o`zlari ham bu yangi dinni tag-tomiri bilan sug’urib tashlashda qo`l qovushtirib turmasligi, bahodirlarcha jangga kirib ko`mak berishlarini aytib maqtanishgan, va`dalar qilishgan edi. Endigina oyoqqa turib kelayotgan Islomga qarshi qilingan bu mudhish til biriktiruv rejasi quyidagicha amalga oshirilishi kerak edi. Quraysh va G’atafon qabilasining askarlari Madinaga tashqaridan hujum boshlaganda Banu Qurayza ichkaridan – musulmonlar ortidan oyoqqa turar, natijada musulmonlar ikki tomondan zarba yeb, tegirmonning ikki toshi bug’doyni qanday yanchib tashlasa, musulmonlar shunday yanchilishi, ularga barham berilishi kerak edi. Musulmonlar Islomga qarshi qilingan bu fitnadan hali bexabar holda yahudiylar bilan qo`shnichilik rishtalari ila bog’lanib, ulardan biror yomonlik sodir bo`lishini xayollariga keltirmay yashamoqda edilar. Bir kuni o`sha vaqtdagi eng zo`r, eng kuchli qurollar ila jihozlangan minglab askarlardan iborat qo`shin Madina tomon otlanayotganini eshitib qoldilar. Musulmonlar to`satdan kelayotgan bu qo`shindan juda sarosimaga tushib, ularni ancha vahima egallab olgan edi. Qur`oni karimda ularning o`sha vaqtdagi holati haqida shunday deyilgan:
“O`shanda ular sizlarning yuqori tomoningizdan ham, sizlardan quyuroq tomondan ham (bostirib) kelgan edilar. O`shanda ko`zlar tinib, yuraklar bo`g’izlarga tiqilib qolgan va sizlar Alloh haqida (turli) gumonlar qila boshlagan edinglar[1]”.
Abu Sufyon va Uyayna ibn Hishom boshchiligidagi yigirma to`rt ming jangchi Muhammad sallallohu alayhi va sallamga, diniga va ashoblariga barham berish maqsadida Madinaga yaqinlashayotgan edi. Bu qo`shin Qurayshning o`zidangina iborat emasdi. Balki Islomni o`ziga xatar ko`rgan har bir qabila va jamoalar Quraysh bilan birga edi. U Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning barcha g’animlari – shaxslar, jamoalar va qabilalarning oxirgi va hal qiluvchi urinishi edi.
Musulmonlar o`zlarini juda qiyin holatda ko`rishdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ashoblarini maslahat uchun yig’dilar. Tabiiyki, mudofaa va urushning muhokamasiga yig’ildilar, lekin qanday mudofaa?! Shunda uzun bo`yli, sersoch, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga cheksiz muhabbat va ehtirom ko`rsatadigan bir kishi oldinga chiqdi.
Salmon Forsiy roziyallohu anhu oldinga chiqib, baland tepalik uzra Madinaga sinchkov nazar tashladi. Shahar atrofidan tog’-toshlar bilan o`ralgan, biroq, g’anim osonlik bilan himoyani yorib o`tishi mumkin bo`lgan keng va uzun bo`shliq – tekislik ham bor edi. Salmon Forsiy roziyallohu anhuning vatani Fors bo`lgani sababli, ko`pgina jang vositalari va urush firiblari, hiylalaridan xabardor edi. U Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga arablar urushlarda oldin ko`rmagan taklifni aytib:“Yo Rasululloh, biz Fors yerida agar dushman askari ko`pchilik bo`lib, ularning otliq askarlari hujumidan qo`rqadigan bo`lsak, askarimiz aylanasiga ot o`tolmaydigan o`ra qazirdi va bu bilan dushman hujumidan saqlanar edik” , – dedilar. Taklif Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga ma`qul kelib, tezda bu ishga kirishishdi.
Musulmonlar agar bu g’azotda xandaq qazishmaganida, Alloh biladi, boshlaridan ne ko`rguliklarni o`tkazishardi. Quraysh xandaqni ko`rib, kutilmagan bunday hiyladan esankirab qoldi. Qo`shinlari Madinaga yorib kirishdan ojiz qolib, chodirlarida bir oy qolib ketishdi. Hatto, bir kecha Alloh ularga juda kuchli shamolni yuborib, chodirlarini yer bilan yakson qildi va o`zlarini par kabi to`zg’itib tashladi. Abu Sufyon noumid, ezilgan va tinkasi qurigan holda qo`shinga kelgan joyiga qarab jo`nashni buyurib, qichqirdi.
Xandaq qazishda Salmon Forsiy roziyallohu anhu g’ayrat ko`rsatayotgan musulmonlar safidan joy oldi. Rasululloh sollallahu alayhi vasallam ham muborak qo`llariga cho`qmor olib, ular bilan barobar ter to`kdilar. Salmon Forsiy roziyallohu anhu sheriklari bilan ishlayotgan joyda uning cho`qmori metin, sinmas toshga urildi. U zuvalasi pishiq, beli baquvvat kishi edi. Kuchli qo`llari bilan har zarba urganida xarsangtoshni maydalab tashlar, uning parchalari atrofga sochilar edi. Biroq bu toshning oldida u ojiz qoldi. Yonidagilar bilan birgalashib ham harakat qilib ko`rishdi, ammo mashaqqatlari ziyoda bo`ldi, xolos. Salmon Forsiy roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga borib, bu siljimas, qaysar xarsangga behuda kuch sarflamaslik uchun chuqurning yo`nalishini o`zgartirishga izn so`radi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o`sha joy va toshni o`z ko`zlari bilan ko`rish uchun Salmon Forsiy roziyallohu anhu bilan birga bordilar. Uni ko`rgach, cho`qmor keltirishni buyurdilar va ashoblaridan tosh parchalari otiladigan joydan bir oz uzoqroq turishni so`radilar. “Bismillah” deb cho`qmor tutgan ikki muborak qo`llarini azmu quvvat bilan yuqori ko`tarib, xarsangga zarba berdilar. Bir vaqt u darz ketib, yoriqlaridan ko`zni qamashtiradigan alanga taraldi. Buni ko`rgan Salmon Forsiy roziyallohu anhu: “Alanga Madina atrofini yoritib yuborgan edi”, – degan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam takbir aytgan holda qichqirdilar: “Allohu akbar! Menga Forsning kalitlari berildi. Yorug’likdan Hiyra qasrlari, Kisro (Xisrav) mamlakatlari ko`rindi. Albatta, ummatim ulardan g`olib keladi!” Uchinchi zarba urganlarida xarsang o`zining taslim bo`lganini ko`rsatdi va kuchli va yorqin ziyosi bilan nur taratdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va u kishi bilan birga musulmonlar quvonchdan takbir aytishdi. Payg’ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ularga bir kuni kelib Suriya va San’o osmonida Allohning bayrog’i hilpiraydigan boshqa mamlakatlar qasrlarini ko`rganlarini xabarini berdilar. Musulmonlar komil iymon bilan qichqirishdi: “Bu narsa bizga Alloh va Rasulining bergan va’dasi. Alloh va Rasuli rost so`zlaydi!”. Salmon Forsiy roziyallohu anhu xandaq qazishda maslahat sohibi bo`ldi. Payg’ambar sollallohu alayhi vasallamdan yordam so`ragan paytida esa ba’zi g`ayb, kelajak sirlarini ochib tashlagan xarsang sohibi bo`ldi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning yonlarida nurni ko`ruvchi, bashoratlarini eshitib turuvchi baxtli zotlardan bo`ldi. Umr vafo qilib, bashoratlarni ta’sirchan haqiqat va hayotiy voqe’lik o`laroq ko`rdi. Xususan, Fors va Rum mamlakatlarini, San’o, Suriya, Misr va Iroq qasrlari shular jumlasidandir.
Toshkent islom instituti
302-guruh talabasi
Axmadillo G’ofurjonov
[1]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Tafsiri Hilol. Hilol nashr. –Toshkent. 2016.
