Aprel oyining O‘zbek tili va xorijiy tillar fan oyligi deb e’lon qilinishi munosabati bilan, tilshunoslik, adabiyot va madaniyat masalalariga e’tibor yanada kuchaymoqda. Ushbu oylik doirasida milliy adabiyotimiz va tilimiz rivojiga ulkan hissa qo‘shgan mutafakkirlarni eslash, ularning ilmiy-ma’naviy merosini chuqur o‘rganish ayni muddaodir. Shu munosabat bilan, institutimizda taniqli tilshunos olim, filologiya fanlari doktori, professor Nurboy Jabborov ishtirokida “Alisher Navoiy va milliy til rivoji” mavzusida davra suhbati tashkil etildi. Tadbirda Alisher Navoiyning o‘zbek adabiy tilining shakllanishi va takomiliga qo‘shgan beqiyos hissasi, uning ilmiy-nazariy qarashlari, til siyosatidagi pozitsiyasi hamda hozirgi zamon tilshunosligi bilan bog‘liqlik jihatlari muhokama qilindi. Alisher Navoiy va til siyosati Alisher Navoiy nafaqat buyuk shoir va mutafakkir, balki o‘zbek tilining asoschilaridan biridir. U “turkiy tilda ham baland adabiyot yaratish mumkin” degan g‘oyani hayoti va ijodi bilan isbotlagan. Navoiyning “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarida forsiy va turkiy tillarni taqqoslash orqali turkiy tilning imkoniyatlarini, so‘z boyligini, ifoda nozikliklarini ochib berganligi — o‘zbek tili tarixida tub burilish yasagan. Adabiy til me’yorlarini belgilagan shaxs Navoiy turkiy tilda ijod qilgan holda uni adabiy til darajasiga ko‘tardi, tilning fonetik, leksik va grammatik imkoniyatlarini yuksak badiiy saviyada namoyon etdi. Aynan Navoiy tilida fonetik silliqlik, leksik boylik, uslubiy rang-baranglik va qonuniy grammatik tuzilish uyg‘unlashgan. Bu esa undan keyingi avlodlar uchun tayyor me’yoriy asos bo‘lib xizmat qildi. Navoiy tiliga tayanuvchi yangi avlod Bugungi o‘zbek tili o‘z ildizlarini aynan Navoiy tilidan olgan. U yaratgan adabiy til, uning badiiy-estetik mezonlari, so‘z tanlashdagi didi va nazokatini o‘rganish — hozirgi tilshunoslik, tarjima, madaniyatshunoslik fanlari uchun ham dolzarbdir. Davra suhbatida professor Nurboy Jabborov tomonidan Alisher Navoiyning til me’yorlari, u qo‘llagan sintaktik modellar, so‘z birikmalari va badiiy ifoda vositalari haqida chuqur ilmiy mulohazalar bildirdi. TII Matbuot xizmati 264
O‘quv seminarida Toshkent islom instituti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi mudiri A.Egamov, “Qur’on ilmlari” kafedrasi mudiri J.Ne’matov, “Qur’oni karim va tajvid” o‘quv kursi bo‘limi boshlig‘i A.Rashidov, Yoshlar bilan ishlash, ma’naviyat va ma’rifat bo‘limi boshlig‘i B.Parpiyev, bo‘lim xodimlari, o‘quv kursi o‘qituvchi va tinglovchilari ishtirok etdi. “Qur’on ilmlari” kafedrasi mudiri J.Ne’matov so‘zga chiqib, tadbirni boshlab berdi. Ma’ruzada Qur’oni karim fazilati, uni o‘rganuvchining odob-axloqi, tarbiyasi haqida gapirdi. Shuningdek, Qur’oni karimni ta’lim olish bilan birga uning odobini ham o‘rganish zarurligi, o‘zining odobi bilan boshqalardan ajralib turishi kerak ekanini ta’kidladi. Qur’oni karim yodlashning oson va yengil usullarini o‘rgatdi. So‘ng “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi mudiri A.Egamov tadbirni davom ettirib, seminarning asosiy mavzusida maruza qildi. So‘nggi yillarda amalga oshirilgan islohotlar va Yangi O‘zbekistonning muhim strategik yo‘nalishlari asosida mazkur tamoyil o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘ldi. Bu holat hatto 2021 yilda yangi tahrirdagi “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonunga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiri-tishga ham sabab bo‘ldi. Natijada diniy sohani liberallash-tirishga qaratilgan ulkan islohotlar amalga oshirilganining guvohimiz. O‘zbekistonda 16 ta konfessiyaga mansub 2356 ta diniy tashkilotlar faoliyat yuritadi. Ularning 2159 tasi islomiy diniy tashkilotlar, 179 tasi xristian diniy tashkilotlar, 8 tasi yahudiy va 6 tasi Bahoiylik jamoalari hamda krishna va buddaviylik diniy tashkilotlari hisoblanadi. Professional diniy ta’limga ham katta e’tibor qaratildi. Islom ta’limotlari bo‘yicha O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, 10 ta o‘rta maxsus va 3 ta oliy diniy ta’lim muassasalari, xristianlik ta’limotlari bo‘yicha Toshkent pravoslav seminariyasi va Toshkent protestantlik seminariyalari faoliyat yuritmoqda. Davlat va dinning uyg‘un munosabatlari jamiyatni har tomonlama taraqqiy ettirishga xizmat qilyapti. Jumladan, mazkur ikki unsur bugungi kun avlodlarining barkamolligi, ma’naviy yetukligi va yuksak axloqiy qadriyatlar bilan tarbiya-lanishiga o‘zining ulkan hissasini qo‘shmoqda. Diniy qarash va ta’limotlarning turlicha talqin qilinishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida “noqonuniy diniy faoliyat” bilan “qonuniy diniy faoliyat” o‘rtasidagi chegara aniq belgilab qo‘yildi hamda “diniy ta’lim” tushunchasiga hukukiy jihatdan aniqlik kiritilgan. Bugungi kunda dunyoning ko‘pgina mintaqalarida notinch vaziyat hukm surayotgani tufayli diniy omildan g‘arazli maqsadlarda foydalanish kuchayib borayotganini inobatga olib, O‘zbekiston hududida buzg‘unchi g‘oyalarning tarqali-shiga yo‘l qo‘ymaslik uchun diniy mazmundagi bosma, audio va video mahsulotlarni ekspertizadan o‘tkazish dolzarb bo‘lib qolmoqda. Qonunda, jamiyatda turli yot qarashlarni targ‘ib qilayotgan guruhlarning faoliyati, ular tomonidan tarqatilayotgan buzg‘unchi g‘oyalarning salbiy ta’siridan aholini himoya qilish maqsadida diniy mazmundagi materiallarni dinshunoslik ekspertiza-sining ijobiy xulosasini olgandan keyin tayyorlash, olib kirish va tarqatish belgilab qo‘yildi. “Bundan tashqari, davlat idoralari tomonidan qonun norma-lari noxolis talqin qilinishi va turlicha qo‘llanishining oldini olish maqsadida atama va tushunchalarga ta’riflar kel-tirildi, ular aniq va ravshan tarzda bayon etildi. Negaki, qonun atamalarining noto‘g‘ri talqin qilinishi natijasida turli tushunmovchiliklar, masalaga noxolis yondashuv holatlari vujudga kelishi mumkin, deyiladi sharhda. Shu kabi omillardan kelib chiqib, Qonunda har bir insonning Konstitutsiyamiz bilan kafolatlangan huquqlariga mos ravishda, fuqarolarga diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmasligi qat’iy belgilandi”. TII Matbuot xizmati 414
Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтида “Март ойи – эътиқод мусаффолиги ойи” муносабати билан “Ақоид ва фиқҳий фанлар” кафедраси томонидан талабалар ўртасида илмий мақолалар ёзиш ҳамда машҳур ақидавий матнларни ёд олиш бўйича танлов ташкил этилди. Танлов натижаларига кўра, мақола ёзиш йўналишида қуйидаги талабалар ғолибликни қўлга киритди: 1-ўрин: Содиқов Бобур; 2-ўрин: Жўрабоев Зоиржон; 3-ўрин: Абдужалилий Комилжон. Шунингдек, “Мотуридийлик таълимоти ва ҳозирги замон” мавзусида ёзилган мақолалар бўйича қуйидаги талабалар ғолиб деб топилди: 1-ўрин: Қамбаров Иқболжон; 2-ўрин: Мўминов Муҳаммад Ёр ва Муҳаммадиева Меҳинбону; 3-ўрин: Абдураҳмон Мансур. Машҳур ақидавий матнларни ёд олиш бўйича эса қуйидаги натижалар қайд этилди: 1-ўрин: Нажиматдинов Муҳаммаддин; 2-ўрин: Қодиралиев Абдуқодир; 3-ўрин: Абдужалилий Комилжон. Бундан ташқари, Муҳаммадиев Боймурод, Мирабдуллаев Музаффар, Анваров Абдулмалик, Иномжонов Сардор ва бошқа талабалар “Фиқҳ ул-акбар”, “Бадъул аъмолий”, “Ақидатут Таҳовий” ҳамда “Ақидатун Насафий” матнларидан ўзлари ёд олган қисмларини ифодали тарзда ўқиб бердилар. Тадбирда Тошкент ислом институти илмий ишлар ва фан бўйича проректори С. Примов, “Ақоид ва фиқҳий фанлар” кафедраси мудири Ф. Жўраев ҳамда кафедра устозлари иштирок этдилар. Ғолиб талабалар диплом ва қимматбаҳо совғалар билан тақдирланди. ТИИ Матбуот хизмати 399
Жорий йилнинг 3 апрель куни Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти профессор-ўқитувчилари ва ходимларининг илмий тадқиқот ишларини ривожлантириш мақсадида навбатдаги илмий семинар ташкил этилди. Семинарда Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети “Ўзбек адабиёти тарихи ва матншунослик” кафедраси мудири, филология фанлари доктори, профессор Нурбой Жабборов “Илмий тадқиқот методологияси” мавзусидаги маърузаси билан иштирок этди. Профессор Н.Жабборов диссертация ишини ёзиш жараёнида эътибор қилиниши талаб этиладиган муҳим жиҳатларга урғу қаратди. Хусусан, илмий иш қилмоқчи бўлган тадқиқотчида танланган тадқиқот соҳаси бўйича иқтидор, салоҳият ва кўникма бўлиши лозим. Шунингдек, амалга оширилиши режалаштирилган тадқиқот ишининг бугунги кунда жамият ривожи ва илм фан тараққиётига хизмат қилиши ва чуқур ўйланган мавзуга асосланиши керак эканини алоҳида таъкидлади. Бундан ташқари, диссертация мавзусини шакллантириш жараёнида турли тиллардаги атамалардан фойдаланилган тақдирда мазкур атамаларнинг танланган мавзуга, ўзбек тилининг ўзига хослигига, миллий қадрият ва тамойилларга тўла мос келишига алоҳида эътибор берилиши лозимлигига урғу берди. Шунингдек, диссертация иши баён услубигагина асосланиб қолмай, балки таснифий, мунозаравий, таҳлилий услубларга асосланиши кераклиги, диссертация иши тугалланганида мавзунинг объекти, предмети, назарий, амалий, илмий янгиликлари ва амалиётга жорий қилиниши мумкин бўлган амалий натижаларни ўзида акс эттириши лозим эканини ҳам қайд этиб ўтди. Маърузачи семинар сўнгида профессор-ўқитувчиларнинг мавзу юзасидан саволларига жавоб берди ва ўзининг бу борадаги муҳим тавсияларини берди. Семинар сўнгида Тошкент ислом институти илмий ишлар ва фан бўйича проректори С.Примов маърузачига интитут раҳбарияти номидан ташаккурнома топширди. ТИИ Матбуот хизмати 251
