Қуръони карим тиловатига қулоқ тутиш ибодат
Қуръони Карим Аллоҳ таолонинг Ўз Пайғамбари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга ваҳий орқали нозил қилган каломидир. Шу сабабдан ҳам Қуръон муқаддас илоҳий калом ҳисобланади. Ҳар бир мусулмон унинг ҳайбатини қалбда ҳис қилиб, ҳурматини ўз ўрнига қўйиши лозим.
Мужтаҳид уламоларимиз оят ва ҳадисларга асосланиб, Қуръон яъни, Мусҳаф ва унинг қироатига тегишли бўлган фиқҳий ҳукмларни батафсил баён қилганлар. Қуръон қироати устозлари эса, Қуръон ўқиш, тажвид қоидаларига риоя қилиш, ўрганиш, тинглаш ва унга амал қилиш фазилатлари ва одоблари ҳамда Қуръонни тўлиқ ёдлаган қорига бериладиган ажр-савоблар ҳақида етарлича сўз юритганлар.
Дарҳқиқат, мана шундай ажр-савоблардан умидвор мўмин Қуръонни тинглашда қуйидаги ободларга риоя қилиши лозим бўлади.
Аллоҳ таоло бу борада Ўзининг каломида шундай марҳамат қилган:
وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
Яъни, “Қуръон ўқилганда уни тинглангиз ва сукут сақлангиз! Шояд (шунда) раҳм қилингайсиз!”
Намоз илк фарз қилинганда намоз ичида ўзаро гаплашиш жоиз бўлган. Ушбу ояти карима намозда инсонларни гапидан бўлган сўзларни гапиришни насх (бекор) қилиб, жим туриб Қуръонга қулоқ солишга буюриб нозил қилинган. Яъни, хос сабаб билан нозил бўлган. Лекин уламоларимиз “Эътибор лафзнинг умумийлигигадир, сабабнинг хослигига эмас” деган қоидага кўра, “уни тинглангиз ва сукут сақлангиз” буйруғи намоз ичи ва намоздан ташқарига баробар тегишлидир, дейишган.
Ибн Жазий: ушбу оятга кўра Қуръонга қулоқ солувчига раҳмат ниҳоятда яқин бўлади, деган.
Мазкур қоидаларга асосан уламоларимиз қуръони Карим тиловат қилинганда унга жим туриб қулоқ осиш вожиблиги ҳақидаги ҳукмни чиқарганлар. Хусусан, Ҳанафий мазҳаби уламоларимиз эса, намозда имом қироат қилганида, иқтидо қилувчилар жим қулоқ осиши лозим эканини алоҳида такидлайдилар.
Ибн Обидийн раҳматуллоҳу алайҳ айтади: Аслида Қуръонга қулоқ солиш фарзи кифоядир. Чунки бунда унга эътибор қилиш, зое қилмаслик бўлган ҳақни бажариш бор.
Ҳамавий устози қозилар қозиси Минқорийзода исми билан машҳур бўлган Яҳё раҳматуллоҳу алайҳдан “Қуръонга қулоқ солиш фарзу айндир” деган сўзни нақл қилган.
Дарҳақиқат, Ҳанафий уламоларимиз бир инсоннинг Қуръон тинглаши ўзи қироат қилишидан афзалдир, дейишади. Чунки, тингловчи тинглаши билан фарзни адо қилади. Қуръон қироати эса, фарз эмас. Абу Суъуд: Қуръон тинглаш қироат қилишдан савоблироқдир, чунки тинглаш фарз қироат фарз эмас, деган.
Баъзи уламолар Қуръон тиловатига қулоқ солмасдан бошқа гап-сўзлар билан машғул бўлиш, шариатга нисбатан одобсизлик бўлишини айтишган.
Бироқ бу ўринда Қуръонниг барча тажвид ва қироат қоидаларига риоя қилиниб ўқилган қироатга индамай қулоқ тутиш лозимлигини жумҳур уламолар алоҳида таъкидлаганлар.
Ўз ўрнида оқил мусулмон Қуръонни ҳурматига риоя қилган ҳолда ўзини ҳам бошқаларни ҳам гуноҳкор қилмаслиги учун одамлар иш билан машғул бўладиган ўринларда баланд овозда тиловат қилмаслиги лозим. Бирор киши инсонлар ўз ишлари билан машғул бўладиган ишхоналарда, олди-сотди қиладиган бозорларда, дарс билан машғул бўладиган дарсхоналарда, уй ишлари билан машғул бўлганда уйларда баланд овозда Қуръон ўқиса эшитувчилар узрли саналиб, тиловт қилган одам гуноҳкор бўлади. Бундай ҳолатларда эшитувчилардан гуноҳнинг соқит бўлиши, инсонларни қийин аҳволга солиб қўймаслик учундир. Зеро, Аллоҳ бизга динда қийинчилик қилмаган. Бундай ўринларда тиловат қилган киши Қуръон ҳурматини зое қилгани учун гуноҳкор бўлади.
Мусулмон инсон учун тажвид қоидаларига риоя қилиб, гўзал овозда қироат қиладиган қоридан тиловат қилиб беришини сўраб, уни тинглаши мустаҳаб бўлади. Имом Нававий айтадилар: Билгинки, кўпчилик салаф уламолар Аллоҳ улардан рози бўлсин, чиройли овозли қироат соҳибларидан тиловат қилиб беришларини сўрашиб, ўзлари уларни тинглашар эдилар. Бирор илмий мажлисларини Қуръон тиловати билан бошлаб, Қуръон тиловати билан ниҳоя қилар эдилар.
Энг муҳими бу Пайғамбаримизнинг суннати ҳамдир. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳум айтади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам менга: “Менга қироат қилиб бергин”, дедилар. Мен: “Эй Расулуллоҳ, Қуръон Сизга нозил қилинган бўлса, Сизга мен қироат қилиб берайинми?”, дедим. У зот “Ҳа”, дедилар.
Бошқа ривоятда “Мен Қуръонни бошқадан эшитишни хуш кўраман”, дедилар. Мен “Нисо” сурасини ўқиб, “Ҳар бир умматдан (ўз пайғамбарини) гувоҳ сифатида келтирганимизда ва Сизни (эй, Муҳаммад!) уларга гувоҳ қилиб келтирганимизда, (уларнинг ҳоли) не кечур?!” оятига етганимда, “Етарли” дедилар. Қарасам икки кўзларидан ёш оқаётган экан.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг бошқадан Қуръон эшитишни хуш кўрганлари, Қуръон қироатини устоздан ўтказиб олиш суннат эканини билдириб қўйиш эҳтимолидан бўлиши мумкин. Ёки яхши тадаббур қилиш учун бўлиши ҳам мумкин, чунки қироат қилган одам унинг тажвид қоидалари ва ҳукмларига риоя қиламан деб, эшитган одамчалик тадаббур қилиш имкони бўлмайди.
Имом Доримий ва бошқалар Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳумдан ривоят қилишган. У зот Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳуга: “Бизга Роббимизни эслатгин” – дер, Абу Мусо эса унинг ҳузурида Қуръон ўқир эди.
Шунингдек Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Қуръон қироатни ўрганишни ва моҳир қорилардан пухта ўзлаштириб олишни буюрганлар. Шу сабабдан ҳам саҳобийларга: “Қуръонни тўрт кишидан олинглар: Абдуллоҳ ибн Масъуд, Солим, Муъоз ва Убай ибн Каъбдан” деб буюрганлар. У зотнинг ушбу буйруқлари кейинги умматнинг оддийларига моҳир қориларидан Қуръонни яхши ўрганиб олишларига буйруқ бўлиб қолаверади.
Ҳар бир мусулмон Қуръонни бевосита қоридан эшитадими ёки бирор техник воситалари орқали эшитадими жим туриб тинглашга интилиши ва Қуръон қироати мажлиси одобларига қатъий риоя қилиши лозим бўлади. Зеро, зикрларнинг афзали бўлган Қуръони карим тиловатига қулоқ тутиш ва диққат билан тинглаш улуғ ибодатдир.
“Ақоид ва фиқҳий фанлар” кафедраси
ўқитувчиси Фарҳод Жўраев
