Korrupsiya – davlat va jamiyatning barcha sohalaridagi resurslar noto‘g‘ri taqsimlanishiga, adolatsizlikning avj olishiga va aholining hukumatga bo‘lgan ishonchining kamayishiga olib keladigan jarayon. Shu sababli uning oldini olish va qarshi kurash – barqaror taraqqiyot hamda demokratik jamiyat qurish uchun muhim shartdir.
Korrupsiyaga qarshi kurash faqat jazolash choralaridan iborat emas: u keng qamrovli profilaktik (oldini olish) mexanizmlarni, institutsional islohotlarni, jamiyatning barcha qatlamlarini jalb qilishni talab qiladi.
Korrupsiyani oldini olishning eng samarali yo‘llaridan biri – kuchli va izchil qonunchilik bazasini yaratishdir. Ko‘pgina davlatlar “korrupsiyaga qarshi qonunlar” qabul qilib, unda pora olish, pora berish, mansab vakolatlarini suiiste’mol qilish kabi holatlar aniq jazoga tortilishini belgilaydi. Xususan, O‘zbekiston qonunchiligida korrupsiya tushunchasi va unga nisbatan javobgarlik belgilangan me’yoriy asos yaratilgan.
Shuningdek, davlat organlarida korrupsiya xavfini kamaytirish uchun ichki nazorat tizimlari joriy etiladi, bu tizim orqali xodimlarning harakatlari doimiy monitoring qilinadi.
Boshqaruvning shaffof bo‘lishi – korrupsiyani oldini olishda hal qiluvchi omil. Davlat xaridlari, ommaviy xizmatlar, litsenziyalar berish jarayonlari ochiq bo‘lib, fuqarolar nazoratiga olinishi kerak. Bunda elektron tizimlar, onlayn monitoring va ma’lumotlar bazalari keng qo‘llaniladi.
Xalqaro tajribada “integrity pact” kabi mexanizmlar keng qo‘llaniladi – bu shartnomalar taraflarining korrupsiya holatlari kuzatilishi va aniqlanganida sanksiyalar joriy etilishini ta’minlaydi.
Davlat organlaridagi mansabdor shaxslardan mol-mulk va daromad deklaratsiyalarini taqdim etish talab qilinadi. Bu jarayonlarning ommaviy bo‘lishi ularning shaffofligini oshiradi va korrupsiya xavfini kamaytiradi.
Ko‘plab davlatlarda korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha maxsus mustaqil organlar tashkil etiladi. Bu organlar mustaqil ravishda tergov olib borish, jinoyatlarni aniqlash va tergov etish vakolatiga ega bo‘lishi kerak. Ushbu strukturaviy mustaqillik korrupsiya holatlarining tez va adolatli aniqlanishiga yordam beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Korrupsiyaga qarshi kurashish Agentligi shunday davlat organi bo‘lib, u korrupsiyaga qarshi siyosatni shakllantiradi, tahlil qiladi va amalga oshiradi.
Jazo choralaridan tashqari, samarali strategiya – bu oldini olishga qaratilgan profilaktik yondashuv. Masalan, ayrim davlatlar “preventive vigilance” strategiyasini qo‘llab, potensial korrupsiya xavfi yuqori bo‘lgan sohalarda risklarni oldindan aniqlash va bartaraf etishga harakat qilmoqda. Bu yondashuvda texnologik yechimlar, shaffof jarayonlar va mustaqil monitoring asosiy o‘rin tutadi.
Korrupsiyaga qarshi kurashda fuqarolik jamiyati institutlari (nodavlat tashkilotlari, yoshlar guruhi, blogerlar) juda muhim rol o‘ynaydi. Ular insonlarni xabardor qiladi, ichki nazorat funksiyasini bajaradi va davlat organlarining faoliyatini kuzatadi.
Xususan, O‘zbekistonda korrupsiyaga qarshi chora-tadbirlar ishlab chiqishda fuqarolik jamiyati institutlarini jalb etish bo‘yicha tanlovlar va loyihalar amalga oshirilmoqda.
Ombudsman kabi mustaqil institutlar fuqarolarning huquqlarini himoya qiladi va korrupsiya holatlariga munosabat bildiradi. Erkin, shaffof media esa korrupsiya haqida ochiq muhokama, tergovchi jurnalistikani rivojlantiradi.
Raqamli tizimlarni joriy etish – korrupsiyaga qarshi kurashda kuchli vosita hisoblanadi:
- E-boshqaruv va elektron xizmatlar shaffoflikni oshiradi va “kontaktni” kamaytiradi;
- Onlayn davlat xaridlari bozori korrupsiya imkoniyatlarini sezilarli darajada cheklaydi;
- Ma’lumotlarning to‘liq audit iziga ega bo‘lishi – monitoringni osonlashtiradi.
Korrupsiyaga qarshi kurash – milliy darajadan tashqari global muammo. Xalqaro tashkilotlar, jumladan BMT, Jahon Banki va boshqa xalqaro tuzilmalar bilan hamkorlik orqali davlatlar ilg‘or tajribalarni o‘rganadi va o‘z tizimlariga tatbiq etadi.
Bu hamkorlik yangi standartlar, treninglar, xalqaro monitoring loyihalarini o‘z ichiga oladi.
Korrupsiyaning oldini olish va unga qarshi kurashish – faqat jazo choralarini tatbiq etish emas. Bu:
- Kuchli qonunchilik va shaffof institutlar yaratish;
- Shaffof boshqaruv tizimlarini joriy etish;
- Fuqarolik jamiyati va media institutlarini jalb etish;
- Raqamli yechimlar orqali jarayonlarni shaffoflashtirish;
- Xalqaro tajriba almashinuvi orqali uzluksiz yaxshilanishni talab etadi;
Har bir fuqaro ham bu jarayonda ishtirok etadi: adolatni qo‘llab-quvvatlash, pora berishni inkor etish va shaffof boshqaruvni talab qilish orqali korrupsiyaning oldini olishga hissa qo‘shadi.
Internet sahifalari asosida TII Yoshlar bilan ishlash,
ma’naviyat va ma’rifat bo‘limi xodimi
