Рўзада риё бўлмайди, деган гап илм аҳли орасида машҳур. Бу фикр асосан Имом Бухорий ва Имом Муслимлар ўз “саҳиҳ”ларида Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилиб келтирганлари қуйидаги ҳадиси шарифнинг шарҳи борасида уламолар томонидан айтилган фикрлардан келиб чиққан. Мазкур қудсий ҳадисда “Одам боласининг барча амали ўзи учундир, магар рўза бундан мустасно. У мен учундир, унинг мукофотини ҳам Ўзим бераман”, дейилади. Уламолар нима учун рўзага нисбатан бундай имтиёз берилди, деган саволга жавобан айтган сўзларида рўзада риё воқеъ бўлмаслигини сабаб қилиб келтирадилар. Бу фикрни Зуҳрийдан мурсал тарзда ривоят қилинган “рўзада риё йўқ” деган мазмундаги ҳадис ҳам қувватлайди. Мазкур ривоятнинг санади борасида гарчи турли сўзлар айтилган бўлса-да, аммо маънан юқорида келтирилган саҳиҳ ҳадиснинг мазмунига тўғри келади ва уни шарҳлайди. Зеро, кўп амаллар бажарилаётган вақтда одамлар учун ошкор бўлиб туради. Кишининг рўзадорлиги эса ташқаридан қараганда билинмайди. Шу жиҳатдан рўза намоз, ҳаж каби бошқа амаллардан фарқли ўлароқ риё хавфидан бир мунча узоқ бўлган амал ҳисобланади. Аммо, “рўзада риё бўлмайди” деган сўзни мутлақ тарзда тушуниш ниҳоятда хато фикрдир. Зеро, рўзада риё содир бўлмаслиги фақатгина унинг амалга ошиш шакли ва жараёнига тегишли холос. Аслида эса, бу ибодатга ҳам риё хавф солиши мумкин. Маълумки, ибодатлар муайян ҳатти-ҳаракатлар билан амалга оширилади. Уни атрофдагилар кўришади. Намоз ўқиётган киши атрофида одамлар бўлса, ўз намозини ниҳоятда гўзаллаштириб, ёлғиз ўқигандаги ҳолатидан ўзгача ўқиши мумкин. Бунда гарчи амалнинг асли холис ният билан бошланган бўлса ҳам, бироқ унинг васфида риё пайдо бўлиш эҳтимоли мавжуд. Рўза эса турли ҳатти-ҳаракатлардан холи бўлган ибодат бўлиб, унда ният асосий ўринни эгаллайди. Шу маънода рўза ибодатининг амалга ошиш ҳолатига риё хавфи кўланка солиши қийин. Бироқ, инсон ўзининг рўзадорлигини ўзгаларга билдириши орқали риё амалга кириб келади. Мисол учун киши нафл рўза тутмоқда. То шу ҳақда бировга айтмагунча, бу амалга риё дахл қилолмайди. Хабар бериши билан бундай рўза риё ва сумъага нишон бўлиши мумкин. Шу боис, “рўзада риё бўлмайди” деган сўзни мутлақ маънода тушуниш тўғри эмас. Хабар бериш ва эшиттириш билан ҳар қандай амалга риё сизиб кириши мумкин. Валлоҳу аълам! Тошкент ислом институти ўқитувчиси Алишер Султонхўжаев 368
Аввал хабар берганимиздек, Жазоирнинг “El Djazairia One” телеканали Рамазон ойи давомида Ўзбекистон ҳақидаги кўрсатувларни намойиш қилиш учун теледастурнинг 3-сонини “Ҳазрати имом” мажмуасида суратга олган эди. Эфирга узатилган кўрсатувнинг мазкур сонида, бошловчи дастлаб, Абу Бакр Қаффол Шоший ҳазратлари, ул зотнинг илмий мероси ҳақида таништиради. Сўнгра Тошкент ислом институтида бўлиб, олий маъҳад фаолияти тўғрисида институт проректори Ж.Мелиқўзиевдан маълумот олгач, Ўзбекистон Қуръон мусобақаси мутлақ ғолиби Йўлдош қори Иброҳимов билан суҳбат уюштиради. http://vakillik.uz 348
Дунёнинг олти қитъасида истиқомат қилаётган мусулмонлар шу кунларда муборак Рамазон ойининг рўза ибодатини бажаришга киришган. Эрта тонгдан кун ботгунга қадар давом этадиган рўзадорлик вақти дунёнинг турли мамлакатларида турличадир. Khaleejtimes нашри маълумотига кўра, шу кунларда дунё бўйича рўзадорлик қарийб 21 соатдан 11 соатгача бўлган вақтни ташкил этмоқда. Бир ой давомида оғиз ёпиқ бўладиган вақт узайиб бориши баробарида шу кунларда Исландияда рўзадорлик вақти 20 соат 17 дақиқани (соат 02:27 дан 22:44 гача) ташкил этмоқда. Финляндия ва Гренландияда рўзадорлик вақти 19 соат 25 ва 19 соат 21 дақиқани ташкил қилмоқда. Нашрга кўра, бу йилги Рамазон ойида рўзадорлик вақти энг қисқа бўлган мамлакат Чилидир. Шу кунларда Чили мусулмонларининг рўзадорлик вақти 10 соат 33 дақиқадан иборат. Исландия билан солиштирганда бу 10 соат 44 дақиқага қисқа. Шунингдек, рўза тутиш 12 соатдан кам бўлган бошқа давлатлар Янги Зелландия (11 соат 35 дақиқа) ва Жанубий Африка Республикасидир (11 соат 47 дақиқа). Бразилия ва австралиялик мусулмонлар эса 11 соат 59 дақиқадан рўза тутмоқда. Бирлашган Араб Амирликларида мусулмонлар 14 соат 52 дақиқада ифторлик қилмоқда. Ўзбекистонда эса рўзадорлик вақти 16 соат беш дақиқани ташкил этмоқда. Mehrob.uz 337
Ғарб IX асрда Ироқда яшаб ўтган Зирёб лақабли мусулмонга ташаккур айтса арзийди. У Европага уч босқичлик таомнома тушунчасини олиб кирди. Натижада, европаликларнинг одатий таомланиш тартиби бутунлай ўзгарди. Зирёбнинг асл исми Абул Ҳасан Али ибн Нафеъ бўлиб, унинг лақаби “қора қуш” маъносини англатади. Чунки, овози қушники каби жарангли, ранги эса қора эди. IX асрда Ироқдан чиқиб Андалусдаги Қуртуба шаҳрига келди. Ўша пайтда Қуртуба(Cordoba) Ислом оламининг маданий марказларидан бири эди. Зирёб бу ерда таомланиш, юриш-туриш,қийиниш одобларини олиб кирди. Бу таомул ҳозирги кунга қадар давом этиб келмоқда. Зирёбнинг уч босқичлик таомномаси қуйидагиларни ташкил қиларди: биринчисига – шўрва каби суюқ таомлар; иккинчисига – балиқ, гўшт ва қуш каби асосий таом; учинчи ўринни мевалар ва ичимликлар эгаллаган. Одатда мусулмонларнинг дастурхони фаслий ўзгаришларга мувофиқ бўлган. Мисол учун, қиш фасли таомномаси кўкат ва зираворларга бой бўлиб, улар гўштли таом билан тановул қилинган. Таомдан кейин хурмо, майиз, ёнғоқ каби қуруқ мевалар тақдим этилган. Ундан кейин эса, бинафша, ясмин ва мева шарбатлари, турли шифобахш ичимликлар ичилган. Ёзги таомномага келсак, бу ерда бақлажон, сабзи, бодиринг каби полиз экинлари ҳамда кўкатларни учратамиз. Буларни чорва ҳайвонлари ва қуш гўштига қилинган таом билан истеъмол қилинган. Таомдан кейин дастурхонни лимон, беҳи, тут, ўрик, узум, анор, тарвоз ва қовун каби мевалар ҳамда лимон, гул, ясмин, занжабилдан тайёрланган ичимликлар эгаллаган. Бу таомлар Зирёб тамонидан муомалага киритилган ёғоч дастурхонлар устида тақдим қилинган. Ўша пайтда Қуртуба(Cordoba)да оғир тош қадаҳлар ва олтин идишлар ичимлик учун ишлатилиб, бу бир қанча ноқулайликлар келтирган. Зирёб уларнинг ўрнига биллур идишларни истеьмолга олиб кирган. Табийки, бу таомномага Европа аристократлари ўртасида талаб ортди ва тез орада тарқалди. XIV асрга тегишли тарихий маьлумотларда келишича, Байрутдан сузиб келадиган кемалар Ғарбга мевали ҳолвалар, сақланган тайёр таомлар, гуруч, кулча учун ишлатиладиган махсус ун ва турли дори-дармонлар олиб келарди. Қадимги Денмарк-Швед-Норвегия қироличаси Кристина Исломий таомланиш тартибига доимо амал қилишга ҳаракат қилган. Шарқда етиштирилган ўсимлик ва мевалардан олиб келган. Ҳаттоки, кейинчалик Денмарк(Дания) ўзининг олма ва жавдари билан машҳур бўлди. Доктор Салим Ҳассанининг “Muslim heritage in our world” номли китоби асосида инглизчадан 4-курс талабаси Халилуллоҳ Юсуф таржимаси 360