Elektron raqamli imzo (ERI): Zamonaviy hujjat muomalasining ishonchli kafolati Zamonaviy jamiyat rivojlanib borayotgan sari, turli sohalarda raqamlashtirish jarayoni tezlashmoqda. Shu jarayon natijasida elektron hujjatlar va ularni tasdiqlash vositalari tobora ommalashib bormoqda. Elektron raqamli imzo (ERI) ana shu vositalarning muhim turlaridan biri hisoblanadi. ERI hujjatning muallifligini tasdiqlash, uning o‘zgarmasligini kafolatlash va yuridik kuchini oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Elektron raqamli imzo huquqiy hujjat sifatida O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida ham mustahkam o‘rin egallagan. Xususan, 2003-yilda qabul qilingan “Elektron raqamli imzo to‘g‘risida”gi Qonun bilan uning yuridik maqomi va qo‘llash tartibi belgilanib qo‘yilgan. Shu bilan birga, xalqaro amaliyotda ham elektron raqamli imzo ko‘plab mamlakatlarda qo‘llanilib, hujjat muomalasining ajralmas qismi sifatida tan olingan. Elektron raqamli imzo tushunchasi va asoslari Elektron raqamli imzo (ERI) – elektron hujjatga qo‘yilgan, maxsus kriptografik algoritmlar asosida yaratilgan va uni yaratgan shaxsning shaxsi hamda hujjatning yaxlitligini tasdiqlovchi raqamli koddir. ERI shaxsning elektron muomaladagi ishonchli identifikatori bo‘lib xizmat qiladi. Shu orqali elektron hujjatlar ham qog‘oz shaklidagi hujjatlar kabi yuridik kuchga ega bo‘lishi ta’minlanadi. Qonuniy jihatdan ERI quyidagilarga asoslanadi: Elektron hujjatning haqiqiyligini kafolatlash – ERI orqali hujjat muallifi aniq belgilanadi. Elektron hujjatning yaxlitligini ta’minlash – ERI qo‘yilgan hujjat o‘zgartirilmaganligini kafolatlaydi. Rad etib bo‘lmaslik prinsipi – hujjat muallifi uni imzolaganligini keyinchalik rad eta olmaydi. Shu tarzda, elektron raqamli imzo shaxsiy identifikatsiya, hujjatning o‘zgarmasligini ta’minlash va yuridik kuchini mustahkamlash kabi asosiy vazifalarni bajaradi. ⸻ ERIning ishlash prinsipi Elektron raqamli imzo ikki asosiy kalitga tayangan holda ishlaydi: maxfiy kalit va ochiq kalit. Bu usul asimmetrik kriptografiya deb ataladi. Maxfiy kalit – faqat imzo qo‘yuvchi shaxsda bo‘ladi. Shu kalit orqali elektron hujjatning imzosi yaratiladi. Ochiq kalit – barcha uchun ochiq bo‘lib, imzo to‘g‘riligini tekshirish uchun ishlatiladi. ERI yaratish jarayoni quyidagicha bo‘ladi: Elektron hujjatdan xesh qiymati olinadi (maxsus xesh-funksiya orqali). Olingan xesh qiymati maxfiy kalit bilan shifrlanadi. Shu shifrlangan xesh qiymati elektron raqamli imzo sifatida hujjatga qo‘yiladi. Imzo tekshirilayotganda esa ochiq kalitdan foydalaniladi: shifrlangan xesh ochiladi va hujjatdan qayta olingan xesh qiymati bilan solishtiriladi. Agar ular mos tushsa, hujjat o‘zgarmagan va haqiqiy deb topiladi. Bugungi kunda ERI yaratishda keng tarqalgan RSA, DSA, SHA-256 kabi algoritmlar qo‘llaniladi. Ular ma’lumotlarning maxfiyligi va yaxlitligini ishonchli tarzda ta’minlaydi. Elektron raqamli imzoning qo‘llanilishi Hozirda elektron raqamli imzo turli sohalarda muvaffaqiyatli qo‘llanmoqda: 3.1. Davlat xizmatlari Davlat xizmatlarini elektron shaklda ko‘rsatishda ERI muhim rol o‘ynaydi. Masalan, O‘zbekistonning Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali turli arizalar, shartnomalar va so‘rovnomalar elektron shaklda yuboriladi. Shu bilan birga, davlat idoralari ham o‘zaro hujjat almashishda ERI asosida ishlaydi. 3.2. Moliya va bank sohasi Bank sohasida ERI hisob-kitoblarni amalga oshirish, shartnomalarni tasdiqlash va boshqa muhim jarayonlarda ishonchli vosita sifatida qo‘llanadi. Elektron bank xizmatlari, onlayn to‘lovlar va elektron hisobvaraq-fakturalar ERI orqali yuridik kuchga ega bo‘ladi. 3.3. Savdo va shartnomalar Elektron savdo tizimlari va elektron shartnomalar imzolashda ham ERI hujjatning yuridik maqomini ta’minlab beradi. Bu esa biznes jarayonlarini soddalashtiradi va hujjat muomalasini tezlashtiradi. ERIning afzalliklari va ahamiyati Elektron raqamli imzo quyidagi afzalliklarga ega:  Hujjat muomalasini tezlashtiradi va qulaylik yaratadi.  Qog‘oz hujjatlar va pochta xarajatlarini kamaytiradi. Hujjatlar xavfsizligini va maxfiyligini oshiradi. Shaxsiy identifikatsiya va hujjat yaxlitligini kafolatlaydi. Sud va boshqa yuridik muammolar yuzaga kelganda ishonchli dalil...

Ҳозирги кўпчилик касалликларнинг сабаби инсоннинг очликни ҳис қилмай қўйганидир! Инсон учун экологик муаммолардан кўра давомий тўқ юриш хавфлидир. Бунинг ортидан келиб чиқадиган ортиқча вазн, семизлик эмас. Очлик – организмнинг ўзига хос стерилизациясидир. Очликни ҳис қиладиган тана доимо тўқ юрадиган танага нисбатан соғлом бўлади. Сабаби, очлик натижасида инсон вужудида аутофагия жараёни фаол бўлади. Организмларнинг тозаланишида – стерилизациясида аутофагия жуда муҳим ва асосий жараён...- Бахтиёр Абдуғофур

Мутахассисларнинг фикрича, Истанбулдан Маккага беш кунда етиб олса бўларди. Ўша пайтларда араб дунёсидаги мусулмон давлатлар ўртасида чегара йўқ эди, шунинг учун ҳам ҳаж зиёратига бориш учун на паспорт, на виза керак эди... - ТИИ Ҳадис ва ислом тарихи фанлари кафедраси катта ўқитувчиси Пўлатхон Каттаев

Ijtimoiy himoya – davlat tomonidan kam taʼminlangan qatlamlarni qoʻllab-quvvatlash maqsadida tizimlashtirilgan yordam sistemasi boʻlib, davlatning fuqarolarga xizmat qiluvchi ijtimoiy xususiyatini oʻzida aks ettiradi... - TII “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi o’qituvchisi Maxfuzaxon Jaloldinova

Odamlar esa u zotni yolg'onchiga chiqardi. Payg'ambarliklarini tan olishmadi. Imkon qadar u zotni yo'q qilib yuborishga harakat qildilar. Bu haqidagi qissa esa,  hammaga mashhurdir. Ular Iso alayhissalomni o'ldirganliklarini da'vo qildilar... - TII talabasi Rahmonova Sohiba