باسم الله الرحمن الرحيم Ушбу мақола Аллоҳ таолони осмонда жойлашган деб эътиқод қиладиган ҳамда «Аллоҳ таоло макон тутмаган, Арш устида қарор топмаган, «истиво» оятини эгаллаш маъносида деб Ашъарий ва Мотуридийдан аввал ҳеч ким айтмаган, салафи солиҳларнинг бирортасидан ҳам далил йўқ» дейдиганларга раддия сифатида ёзилди. Мақолада «Аллоҳ таоло макон, замон ва жиҳатдан холи экани» ҳамда «Қуръони каримдаги «истиво» ояти эгаллаш, подшоҳлик ва қудрат маъносида экани» ҳақида машҳур саҳобалар, тобеинлар, табаа тобеинлар ва дастлабки уч асрда яшаган салафи солиҳлардан ҳамда улардан кейин то йигирманчи аср охирига қадар яшаб ўтган ақида ва калом уламолари, фақиҳлар, муфассирлар, муҳаддислар, тасаввуф аҳллари, тил ва луғат олимларидан иборат аҳли сунна ва жамоа мазҳабининг юздан ошиқ имомларининг гаплари, уларнинг вафот этган йилларига кўра тартибда жойлаштирилган шаклда, ишончли манбалар асосида иқтибос қилиб келтирилган бўлиб, улар ичида имом Ашъарий ва имом Мотуридий раҳматулоҳи алайҳимо ҳам бўлиши билан бирга, кўпгина масалаларда аҳли сунна уламоларига хилоф қилган ва охирида тўғри йўлга қайтиб тавба қилган (Аллоҳ билгувчироқ! Ўзи қабул айласин!), Аллоҳ таолони осмонда жойлашган деган даъводагилар унинг сўзларини далил қилиб келтирадиган шайх Аҳмад ибн Таймия раҳимаҳуллоҳ ва у кишининг шогирдлари ҳам бор. Аллоҳ Ҳақ субҳанаҳу ва таоло ҳақ йўлни топган, ҳақ йўлга эргашган ва ҳақ йўлга даъват қилган зотларнинг барчаларидан рози бўлсин! Хулафои рошидинларнинг бири, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг куёвлари ва амакиваччалари улуғ саҳоба Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу (40-ҳижрий санада вафот этганлар) шундай деганлар: كان الله و لا مكان و هو الآن على ما كان  Аллоҳ таоло бўлган, бирор макон бўлмаган, У ҳозир олдин қандай бўлса ўшандайдир. (Абу Мансур Бағдодий «Ал-фарқу байнал фирақ» китобида келтирган) الاستواء غير مجهول والتكييف غير معقول والإيمان به واجب والسؤال عنه بدعة لأنه تعالى كان ولا مكان فهو على ما كان قبل خلق المكان لم يتغير عما كان Истиво номаълум эмас, унга кайфият бериш ақлдан эмас, унга иймон келтириш вожиб, у ҳақида сўраш бидъатдир. Чунки Аллоҳ таоло бўлган ва бирорта макон бўлмаган. У маконни яратишдан олдинги ҳолатидадир, Олдин бўлганидан ўзгармаган (Имом Насафийнинг «Мадорикут-Танзил» номли тафсирида келган). Қуръони карим муфассири дея ном олган саҳоба Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу (68-ҳижрий санада вафот этганлар) айтадилар: نعرف ربنا بما عرف به نفسه ونصف بما وصف به نفسه لا يدرك بالحواس ولا يقاس بالناس قريب من الأشياء غير ملاصق بعيد منها غير مفارق تحقق بلا تمثيل ووحد بلا تعطيل Биз Роббимизни У зотнинг Ўзи уларда Ўзини таништирган хабарлар орқали таниймиз. Биз У зотни Ўзини Ўзи васф қилган сифатлар билан сифатлаймиз. У зот ҳис қилиш воситалари ила идрок этилмайди. У зот инсонларга қиёс қилинмайди. Нарсалардан яқиндир, лекин ёнма-ён турувчи эмас. Нарсалардан узоқдир, аммо буткул ажралувчи эмас. Уни ҳеч нарсага ўхшатмасдан тасдиқ этилади ва сифатларини инкор этмасдан якка-ю ёлғиздир дейилади (шайх Фузайлнинг «Жавоҳирул-калом» китобида келтирилган). Улуғ тобеинлардан бири Зайнулобидин Алий ибн Ҳусайн раҳматуллоҳи алайҳи (94-ҳижрий санада вафот этган) шундай деганлар: انت الله الذى لا يحويك مكان Сен – бирор макон ўз ичига ололмайдиган Аллоҳсан! («Соҳийфатус сажжадия» китобидан). Улуғ тобеин Абу Муҳаммад Саъийд ибн Мусайяб ибн Ҳазн Махзумий раҳматуллоҳи алайҳи (94-ҳижрий санада вафот этганлар) айтадилар: نقول: استوى بلا كيف ولا نثبت مكان لأن الله كان قبل خلق المكان والآن على ما كان قبل...

Жорий йилнинг 28 октябрь – 1 ноябрь кунлари Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасида ананавий «INFOLIB UZBEKISTAN-2019» VIII Миллий ахборот-кутубхона ҳафталиги бўлиб ўтади. Ҳафталик олдидан Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасида оммавий ахборот воситалари учун матбуот анжумани ташкил этилди. Миллий ахборот-кутубхона ҳафталигини ўтказишдан кўзланган мақсад – республикамизда ахборот-кутубхона соҳасини янада ривожлантириш, аҳолига ахборотлар олиш манбаи, шакл ва методларини етказиш, ахборот-кутубхона фойдаланувчиларига хизмат кўрсатиш, соҳага жорий қилинган замонавий, илмий-методик ишланмалар билан таништириш, китобхонлик ва китоб мутоаласини тарғиб қилиш, ёшларни интеллектул билими ва савиясини оширишга қаратилган тадбирлар орқали уларнинг кутубхоналарга қизиқишини янада кучайтиришдан иборат. Ҳафталик доирасида «Бетгерхонлик-2019», «Кутубхоначилик соҳасидаги ислоҳотлар – янги давр кутубхоналари», «Ахборот-кутубхона муассасининг энг яхши мутахассиси-2019», «Болалар ва ёшларни мутолаага жалб қилиш бўйича энг яхши услубий ишланма/лойиҳа», «Ахборот-кутубхона таҳлили танлови» танловларининг республика босқичи бўлиб ўтади. Шунингдек, ахборот-кутубхона муассалари мутахассислари учун UzNEL дастуридаги модулларида ишлаш тартиби бўйича назарий ва амалий машғулотлар, «Илмий маълумотлардан фойдаланиш ва нашр эттириш фаоллиги» IV Миллий илмий-таълимий форуми, Россия Федерациясидан Халқаро эксперт, профессор Н.И.Гендина иштирокида «Мактаб ўқувчиларининг ахборот маданияти» медиасаводхонлик семинар-тренинг, «Ахборот-кутубхона марказлари нодир фондларини сақлаш ва реставрация қилиш: муаммо ва ечимлар» мавзусида семинар, «Китобхон она – китобхон бола» рукни остида туркум тадбирлар, «Китоб сеҳри» мавзусида  китобхонлик байрами, «Китоб қалб гавҳари» мавзусида шеърхонлик каби тадбирлар ўтказилиши режалтирилган. Манба: Xabar.uz 778

عن أبي هريرة رضي الله تعالى عنه قال قال رسول الله إذا أدرك أحدكم سجدة من صلاة العصر قبل أن تغرب الشمس فليتم صلاته وإذا أدرك سجدة من صلاة الصبح قبل أن تطلع الشمس فليتم صلاته Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтадилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан бирингиз аср намозининг саждасини қуёш ботишидан олдин топса намозининг қолганини ўқиб тугатсин ва кимки бомдод намозидан бир саждани қуёш чиқишидан олдин топса у намозни ҳам ўқиб тугатсин”. Шарҳ: Демак намозхон аср намозининг бир ракатини топса, намозини ўқиб тугатсин дейилишидан мақсад намози намоз бўлиши ва вақтини топганлигидан дарак. Бомдод намозининг бир ракатини ўқишга улгурса, уни ҳам ўқиб тугатсин. У намоз вақтини топган саналади. Зикри келган ҳадиси шарифдан олинган аниқ ва равшан далил шу. Аср намозини масаласи тўрт мазҳаб олимлари томонидан иттифоқ қилинган. Аммо Бомдод намозида Имом Шофеъий, Имом Молик ва Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳлар наздида шундай, яъни матнда келган фиқҳий ҳукм сингари. Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ мазҳабларида “Субҳи намози” қуёш чиқиши билан ботил бўлади, чунки бу ўринда бу намознинг масаласи аср намозининг хилофида намоз ўқишдан қайтарилган вақт эканлигидир. Мусанниф айтадилар: “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш чиқаётганида намоз ўқишдан қайтарганлари ҳақида мутовотир ҳадислар бисёр, лекин ана шу вақтда намоз ўқиш мубоҳлиги тўғрисида ҳадислар саҳиҳ бўлсада мутовотир эмас. Шундан келиб чиқадики, агар бир ўринда қайтарилган (ҳаром қилинган) ва мубоҳ (рухсат этилган) ҳукмлар рўбарў келса, қайтарилган ҳукм кўпдан–кўп хабарлар мутовотир ҳадислар билан келса, мубоҳлиги мутавотир бўлмаган ҳукм мансухга (ҳукми тўхтаган) айланади. Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ ҳужжат қилиб келтирган ҳадислардан бири, албатта, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Субҳи намозини” то улардан фавт (бутунлай вақти ўтган) бўлиб, қуёш кўтарилгунча кечиктирдилар ва қуёш кўтарилишидан олдин у намозни ўқимадилар”. Шундай қилиб ушбу ҳадиси муборак умумий ҳолда фарзларни, нафл ва хос нафл намозларини ўқишдан қайтарилганлигига далилдир. Матндаги ҳадис “Сизлардан бирингиз” дея якка шахсга қарата айтилган ва ҳанафийлар учун далил бўлган ҳадиси шарифда эса оммага (бир қанча, балки эллик кишидан ортиқ) саҳобаларга қарата айтилгани бу ривоятни аввалгисидан ҳукм жиҳатидан кучлироқ эканлигини англаймиз. Бадруддин Айнийнинг. “Умдат ал–қорий шарҳ Саҳиҳ ал–Бухорий”. (Cаҳиҳ ал–Бухорийни шарҳлашда ўқувчини таянчи) асари асосида тайёрланди. Тошкент ислом институти ҳодими Асроров Козимхон 818

Бугунги кунга келиб, дин мавзуси ва диндорлар билан боғлиқ масалалар нафақат Ўзбекистон, балки бутун дунё мамлакатлари учун ҳам энг долзарб масалалардан бири бўлиб қолмоқда. Афсуски, жаҳонда экстремизм ва терроризм муаммоси кучайиб боргани сари ушбу масала қайта-қайта кўриб чиқиляпти. Албатта, бундай вазиятда давлатнинг диний соҳадаги сиёсати қандай бўлиши керак, деган табиий савол туғилади. Шу ўринда таъкидлаш жоизки, “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг янги таҳрири лойиҳасининг ишлаб чиқилиши ҳамда жамиятда давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари томонидан жойларда олиб борилаётган экстремистик ҳамда террористик ташкилотларнинг ёт ғояларига қарши курашни айрим гуруҳлар давлатни дунёвийлаштириш (секуляризация), яъни жамият ва давлат ҳаётида диннинг ролини мақсадли пасайтириш сиёсати, деб талқин қилмоқдалар. Аввало, мазкур атамани тўғри тушуниш ва тўғри талқин этиш зарур. Дунёвийлик, бу — давлат бошқарувининг диний қонунлар ёки дин муҳим ўрин эгаллаган тузумидан давлат бошқарувининг дунёвий моделига ўтишидир. Холис фикр  Ўзбекистон дунёвий давлат бўлиб, Конституциянинг 61-моддасида: “Диний ташкилотлар ва бирлашмалар давлатдан ажратилган ҳамда қонун олдида тенгдирлар. Давлат диний бирлашмаларнинг фаолиятига аралашмайди”, — деган норма қатъий белгилаб қўйилган. Шу маънода Ўзбекистон диний тузумдан дунёвийлик тузумига ва айниқса,  атеистик тузумга ўтяпти, деган гаплар асоссиздир. Хўш, дунёвийлик нима? Дунёвийлик айрим кишилар хато талқин этаётгандек, атеизм эмас. Дунёвийлик худони, имонни инкор этмайди. Ўзбекистоннинг дунёвий давлат сифатида диний соҳадаги сиёсати шундан иборатки, давлат бирор-бир динни расмий, деб ҳисобламайди ва ҳеч бирини диний мансублик асосида бошқа динлардан устун қўймайди. Яъни давлат динни сиёсийлаштиришга йўл қўймайди, бироқ айни пайтда диний ташкилотлар ва конфессияларнинг ривожланишига кўмак кўрсатади, уларнинг ички ишларига аралашмайди, диндорларга диний эҳтиёжларини қондиришларига тўсқинлик қилмайди. Давлат диндорларнинг диний маросимларни қандай ўтказиш кераклиги, нималарга риоя қилиш ёки бошқа шу каби масалалар бўйича кўрсатма бермайди. Буларнинг барчаси диний соҳа вакиллари ваколатига киради. Давлат органлари барча диний ташкилотлар томонидан қонунга риоя этилишини назорат қилади. Кўриниб турибдики, давлат холис ҳакам сифатида хизмат кўрсатади ва ҳар бир шахснинг ҳар қандай динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қандай динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқини ҳурмат қилади. Шу билан бирга, давлатнинг қонунлари ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари орқали тартибга солинадиган масалаларга диний ташкилотларнинг аралашишига йўл қўйилмайди. Масалан, таълим муассасалари тартиб-қоидаларига риоя қилиш тўғрисидаги ҳукумат қарори ёки вазирлик буйруғи норматив-ҳуқуқий ҳужжат ҳисобланади. Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари ўқувчилар ёки уларнинг ота-оналари қайси ижтимоий гуруҳга, қайси миллатга мансублиги ҳамда диний эътиқодига қарамасдан мазкур қарор ва буйруққа қатъий риоя қилинишини таъминлайди. Қонун ёки норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган нормаларни бажариш эса барча учун мажбурийдир. Хўш, нима учун кейинги вақтларда Ўзбекистонда давлат ва дин орасидаги муносабатларни аниқ белгилаш масалаларига алоҳида эътибор берилмоқда? Эҳтимол айрим фуқаролар бунинг сабаби дин соҳаси давлат ҳокимиятига нисбатан юқорилаб кетаётганлиги натижасидир, деб иддао қилишлари мумкин. Тан олиб айтиш керак, ҳақиқатан ҳам кейинги йилларда жамиятдаги айрим гуруҳлар, ҳатто баъзи дин вакиллари сиёсат билан дин ажралмасдир, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаси ислом дини қоидалари асосида бошқарилиши керак, деган демократия тамойилларига зид даъволарни кун тартибига киритишга ҳаракат қилдилар. Айрим кучлар томонидан давлат бошқариши лозим бўлган соҳаларга диний меъёрларни киритиш талаблари ҳам қўйила бошланди. Жамиятда диний меъёрлар доирасини асоссиз кенгайтиришга, ҳатто динни сиёсийлаштиришгача бўлган уринишлар кўзга ташланди. Бундай даъволар мамлакатда кечаётган ижтимоий-сиёсий жараёнларга диний тус бериш, сохта ғояларни асл диний қадриятлар сифатида талқин қилиш ва охир-оқибатда диний-ижтимоий барқарорликни...

Ҳозирги кунимизда  кўпайиб кетаётган турли фирқалар, тоифалар, ҳизблар ва бемазҳаблар Аҳли сунна вал жамоа эътиқоди бўйича тан олинган тўрт фиқҳий мазҳабларнинг бирига, хоссатан Ҳанафий мазҳабига амал қилган ҳолда ибодатларини адо этаётган мусулмонларни фитнага солиш ва тўғри йўлдан адаштириб ўзларининг нотўғри ғаразли ғояларининг қурбонига айлантириш учун турли услублардан фойдаланадилар. Энг жириканчлиси, ўз ғояларини ҳаспўшлаш (исботлаш) йўлида Қуръони Карим оятларидан ҳам усталик билан фойдаланадилар. Одатда мусулмонлар хоссатан янги ибодатга кираётганлар ёки қизиқаётганлар жуда ҳам ишонувчан, талабчан ва эшитганини қаттиқ ушлаб оладиган бўлади. Бу ҳолат эса бемазҳабларга жуда қўл келади. Фурсатни қўлдан бой бермаслик учун хориждан туриб таълим бераётган устозлари ўргатган 3-4 оят ва ҳадиси шарифларни тезда ўзлаштириб олиб қолганларга ҳам шуни етказади. Аслида улар бошқа нарсаларни билмайдилар ҳам. Ўша оят ва ҳадиси шарифларни ҳам устозлари ўзларининг ғаразли йўлларида фойдаланиш учун қандай маъноларни бериб тушунтирган бўлсалар, булар ҳам ҳудди шундай тушунтирадилар. Барча мусулмонлар жиҳодда буюк фазл борлигини биладилар. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Тавба сурасида шундай дейди: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انْفِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ «Эй иймон келтирганлар! Сизга нима бўлдики, «Аллоҳнинг йўлида қўзғалинг», дейилса, ерга ёпишиб олдингиз?!» (38-оят) Яна Бақара сурасида: وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ «Сизга уруш қилаётганларга қарши Аллоҳнинг йў. лида уруш қилинг ва тажовузкорлик қилманг. Албат Аллоҳ тажовузкорларни севмас» дейилган (190-оят). Шунга ўхшаш бошқа бир қанча оятлар бор. Имом Шофеъий ва қолган уч мазҳаббоши имомларимиз, шунингдек, жумҳур уламоларнинг барчаси жиҳоднинг фарзи кифоя эканига иттифоқ қилганлар. Жиҳод қилиш фарзи айн эмас. Аллоҳ таолонинг Нисо сурасидаги:  وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا «Аллоҳ ҳаммаларига яхшиликни ваъда қилган. Аллоҳ мужоҳидларни ўтириб олувчилардан буюк ажр ила афзал қилган» деган (95-оят) сўзидан жиҳоднинг фарзи айн эмаслиги келиб чиқади. «Жиҳод» сўзи исломий истилоҳ бўлиб, уни мусулмонлардан бирортасига қарши ишлатиш тўғри бўлмайди. Уламоларнинг барчаси жиҳод қилиш учун отаонанинг изни шарт эканига иттифоқ қилишган. Бунинг далили қуйидаги ҳадисдир: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бир киши келиб, у зотдан жиҳодга чиқишга изн сўради. Шунда у зот: «Ота-онанг тирикми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. У зот: «Икковларида жиҳод қил»[1], дедилар». Исломда жиҳод икки турли бўлади. Биринчиси катта жиҳод бўлиб, бу инсоннинг ўз нафсига қарши жиҳодидир. Иккинчиси эса кичик жиҳод, яъни душманга қарши жиҳоддир. Катта жиҳод ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳуалайҳи васаллам ғазотдан қайтаётиб: «Биз кичик жиҳоддан катта жиҳодга қайтдик», деганлар.[2] Агар сизлар хадисни заиф ёки мавзуъ десангиз, жавоб шуки, бу маънодаги ояти карима ҳам бор. Аллоҳ таоло Фурқон сурасида: فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا «Кофирларга итоат этма! Уларга қарши у (Қуръон) билан катта жиҳод қил!» деган (52-оят). Аллоҳ таолонинг «у билан» деган сўзида Қуръони Каримга ишора бор. Қуръони Карим қалбдаги барча дардларнинг шифосидир. Бу маънони Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Сизларга амалларингизнинг энг яхшисини, энг покизасини, Роббингизнинг наздида даражангизни энг баланд кўтарадиганини айтиб берайми? У сизлар учун тилла, кумуш нафақа қилишдан яхшироқдир, душманга бориб йўлиқиб, уларнинг бўйнига уришингиз улар сизнинг бўйнингизга уришидан кўра яхшироқдир. Бу Аллоҳнинг зикридир»,[3] деган сўзлари ҳам таъкидлайди. Албатта, катта жиҳод нафсга қарши жиҳоддир. Унинг силоҳи Аллоҳнинг зикри ҳамда нафсни поклашдир. Батаҳқиқ, Аллоҳ таоло икки жиҳод...