عن عائشة رضي الله عنها قالت: تلا رسول الله صلي الله عليه و سلم هذه الاية {هو الذي انزل عليك الكتب منه ءايت محكمت هن ام الكتاب و اخر متشبهت} الي قوله {و ما يذكر الا اولوا الالبب} قالت: قال رسول الله صلي الله عليه و سلم: فاذا رايت الين يتبعون ما تشابه منه فاولئك الذين سمي الله “فاحذروهم. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу оятни тиловат қилдилар: “У сенга китобни туширган зотдир. Унда муҳкам оятлар ҳам бор ва улар китобнинг аслидир ва муташобиҳ (оят)лар ҳам бор …” то мана бу сўзигача “Ва фақат ақл эгаларигина эслайдилар”. Яна Оиша онамиз гапларини давом эттириб: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Агар муташобиҳ оятларни ковлаб юрадиган (унга эргашадиган) одамларни кўрсанг, бас улар – Аллоҳ: “Улардан сақланинглар” , деб номлаган кишилардир”. Фатҳул Борийда бу ҳадис 4547-рақам остида келган. Ҳадиснинг нави марфуъдир. “Муҳкам” сўзи “маҳкам”, “очиқ-ойдин”, “бошқа ёққа буриб бўлмайдиган” деган маънони англатади. “Муташобиҳ” сўзи эса, “ўхшаш”, “бирини-биридан ажратиш қийин”, “бир неча маъноларни англатадиган” деган маъноларни билдиради. Қуръони карим оятлари ҳам муҳкам ва муташобиҳга бўлинади. Бу ояти кариманинг аввалида юқорида зикр қилинган сифатларга эга бўлган Аллоҳ: “У сенга китобни нозил қилган зотдир”, деб Муҳаммад алайҳиссаломга хитоб қилмоқда. Китобдан мурод – Қуръони карим. “Унда муҳкам (ойдин) оятлар ҳам бор ва улар китобнинг аслидир. Ва муташобиҳ (оят)лар ҳам бор …”. Қуръони каримда келган муҳкам (ойдин) оятларнинг маънолари равшан, тушунилиши ҳам осон. “Улар китобнинг аслидир”, яъни ўша муҳкам оятлар Қуръоннинг аслини ташкил қиладилар. Шу билан бирга, Аллоҳ ирода қилган ҳикмат учун Қуръонда муташобиҳ (бир-бирига ўхшаш) маъноларни билдирадиган, турлича маънога бориш мумкин бўлган оятлар ҳам бор. Лекин булар жуда ҳам оз бўлиб, кишиларнинг иймонини синашга хизмат қиладилар. “Қалбларида ҳидоятдан оғиш борлар фитна мақсадида ва уни таъвил қилиш мақсадида ундан муташобиҳ бўлганига эргашадир”. Бу оятнинг давоми. Демак, аслида бузуқ ниятли кишиларни фош қилишда муташобиҳ оятлар иш берар экан. Қалбида касали бор, ҳидоятдан оғган бундай кишилар ақида ва шариатнинг нозик усулларини очиқ-ойдин баён қилиб берган муҳкам оятларни қўйиб, ғойибдан эшитиш орқали собит бўладиган хабарларга, турли маъноларга далолат қиладиган муташобиҳ оятларга фитна қўзғаш, уни таъвил қилиш мақсадида эргашар эканлар. Хулоса: Ҳадиснинг охирида бундай кимсалардан сақланиш айтилмоқда. 3-курс талабаси Ривожиддин Жўраев 1 085

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пайғамбар қилиб юборилар эканлар, У кишига ақидавий жиҳатдан  икки ботил эътиқодни тўғрилаш вазифаси юклатилган эди. Роббил оламинга ширк келтиришни йўқ қилиб, ёлғиз Аллоҳнинг ўзигагина ибодат қилишга чақириш ва қиёматни инкор қилувчиларнинг даъволарини йўққа чиқариб, охират куни ҳақ эканлигини исботлаш эди. Юқоридаги иккала ботил эътиқод ҳам Макка мушриклари орасида кенг тарқалган эди. Улар Аллоҳга қўшиб яна кўплаб илоҳларга ибодат қилар ва бу ибодатларидан мақсад илоҳларидан бу дунёда мадад олиш, шу ҳаётнинг ўзида турли мусибатлардан паноҳ тилаш эди. Дунёнинг имтиҳон эканини ва охиратдаги ҳисоб-китоб, жазо-мукофотларни инкор қилар эдилар. Юқоридаги икки эътиқоднинг ботил экани  кўплаб оят ва ҳадисларда ўз ифодасини топган. Биз ушбу мақолада шу маънодаги ҳадислардан бирини шарҳлашни мақсад қилдик. عن أبي هريرة رضي الله عنه عن النبي صل الله عليه وسلم قال: “قال الله تعالى: كذَّبني ابن آدم، ولم يكن له ذلك وشتمني  ولم يكن له ذلك، فأما تكذيبه إياي فقوله: لن يعيدني كما بدأني وليس أول الخلق بأهون علي من إعادته وأما شتمه إياي فقوله اتخذ الله ولدا، وأنا الأحد الصمد لم ألد ولم أولد ولم يكن لي كفوًا أحد” Абу Ҳурайра розияллоҳу Набий соллалоҳу алайҳи васалламдан шундай деганларини ривоят қиладилар: Аллоҳ таъоло айтди: “Одам боласи мени ёлғончига чиқарди, ваҳоланки бундай демаслиги лозим эди, яна мени ҳақоратлади, бунга ҳам ҳақи йўқ эди. Мени ёлғончига чиқариши “Аллоҳ мени ҳеч ҳам аввал яратганидек ҳолимга қайтармайди” дейишидир. Мен учун махлуқотларни аввалги ҳолига қайтариш уларни аввал бошдан яратишдан қийинроқ эмас. Мени ҳақорат қилиши эса “Аллоҳ ўзига бола тутди” дейишидир. Мен яккаю-ягона, барча нарсадан беҳожат зотман, туғмадим, туғилмадим ҳам, менга бирортаси тенг ҳам эмас.” Имом Бухорий ривояти. Ушбу ҳадис “қудсий ҳадислар” турига мансуб бўлиб, саҳиҳ қавлга кўра бундай ҳадисларнинг маъноси Аллоҳ таъолодан, лафзи Росулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламдан бўлади. Ҳадиси шарифда мушрикларнинг ҳар иккала даъволарига ақлий далил билан жавоб берилиб, уларнинг пуч экани исботланяпти. Мушрикларнинг охират кунига ишонмасликлари ва уни инкор қилишларига асосий сабаб, қиёматда Аллоҳ барча инсонларни аввалги ҳолатларига қайтариб, бирма-бир сўроқ қилишини ўта ғайри оддий иш деб билишлари бўлган. Шунинг учун ҳам улардан бири Росулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламга чириган суякни кўрсатиб, “наҳот Аллоҳ мени шу суяк каби чириб кетганимдан кейин ҳам аввалги ҳолимга қайтарса” деб, бу ишнинг ғаройиблигини исботлашга уринган эди. Аллоҳ таъоло эса унга бундан ҳам ғаройиброқ нарсани мисол келтиради. Ахир, Аллоҳ уни мутлақо йўқ бўлган ҳолида бир томчи сувдан бус-бутун инсон қилиб яратмадими. Нега энди уни йўқдан бор қилиниши ажаблантирмади-ю, йўқ бўлиб кетгандан кейин аввалги ҳолига қайтарилиши ажаблантириб қўйди. Аслида бундай ажабланиши Аллоҳ таъолонинг чексиз қудратига ишонмасликдан келиб чиққан эди. «У бизга «Чириб битган суякларни ким ҳам тирилтира олур?» деб, мисол келтирди-ю, (аммо) ўзининг (бир томчи сувдан) яралганини унутиб қўйди». Ёсин сураси 78-оят. Муфассирлар айтишдики: − Убай ибн Халаф Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бир чириган ранги ўчган суяк келтириб: − Эй Муҳаммад, Аллоҳ мана шуни чириб кетганидан кейин тирилтиради деб ўйлайсанми? – деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: − Ҳа, сени ҳам тирилтиради ва дўзаҳга киритади, − дедилар. Шунда Аллоҳ таоло ушбу оятни нозил қилди. Абу Моликдан: − Убай ибн Халаф Ал Жумаҳий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бир ранги ўчган суяк келтириб, қўллари орасида уни майдалаб ташлади ва: −  Эй...

Шу кунларда ижтимоий тармоқларда Ўзбекистон мусулмонлари идораси фатвосига асосан Бухоро вилояти Когон туманидаги “Баҳоуддин Нақшбанд” зиёратгоҳидан эски дарахт бўлакларини олиб бошқа жойга қўйилганига нисбатан турли фикр-мулоҳазалар билдирилмоқда. 2019 йил 7 май кунидаги Ўзбекистон мусулмонлари идораси хатида келтирилган “Дарахт ва тош кабиларни муқаддас деб билишнинг ширклиги тўғрисида”ги фатвосига асосан ушбу қуриган дарахт қолдиқлари зиёратгоҳ ҳудудидан олиб қўйилди. Баъзи инсонларнинг билимсизлиги сабаб, улкан гуноҳ ишга сабаб бўлаётган эски, қуриган дарахт бошқа жойга олиб қўйилганига жуда кўп ижобий муносабатлар билдирилди. Лекин айрим тоифа кишилар тўғри мақсадда қилинган бу ишни нотўғри, деб ёйишга интилмоқдалар. “Баҳоуддин Нақшбанд” зиёратгоҳидаги қуриган дарахтни айрим кишилар муқаддас санаб, тавоф, дуо ва ибодат марказига айлантириб, ундан ҳожатларини сўраш каби ширк амаллар авж олгани сабабли Диний идора уни мажмуа майдонидан бошқа жойга олиш ҳақида фатво берган. Зеро, халқимизда “Қуриган дарахт хосият келтирмайди!”, дерган ўлмас нақл ҳам бор. Бироқ, ижтимоий тармоқлардаги айрим манбалар иддао қилаётганидек, Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Бухоро вилояти вакиллигига юборилган хатда эски дарахт қолдиқларини ёқиб юбориш каби кескин ҳаракатларга ундалмаган. Балки уни одамлар гавжум бўладиган масжид яқинидан, зиёратгоҳ ҳудудидан олиб ташлаш қайд этилган. Шунингдек, айрим нохолис манбаларда бўрттириб кўрсатилаётгандек, “ушбу тут дарахтининг олиб қўйилиши бошқа дин вакилларининг осори-атиқаларини ҳам йўқ қилишга етаклайди”, деган мазмундаги гиж-гижловчи гаплар мутлақо асоссиздир. Ислом доимо диний бағрикенглик тамойилларини қўллаб-қувватлайди, ўзга дин вакилларига ҳурматда бўлади. Яна бир муҳим жиҳат, юртимизда зиёрат туризми ривожланиши натижасида, мусулмон мамлакатларидан ҳам ташриф буюрувчилар кўпайди. Айниқса, Баҳоуддин Нақшбанд зиёратгоҳига Ҳиндистон, Покистон, Туркия, Малайзия ва Индонезия каби давлатлардан бир неча минглаб тариқат намоёндалари ҳам келмоқда. Ушбу зиёратгоҳдаги дарахтнинг атрофини айланиб, ундан мадад сўраётган фуқароларимизни чет-эллик меҳмонлар кузатиб, қаттиқ таажжубга тушишмоқда. Бундай ҳолат мусулмон сайёҳларда диёримиз ҳақида бидъат-хурофотлар авж олган жойлар экан, деган нотўғри тасаввур шаклланишига сабаб бўлмоқда. Хорижлик зиёли сайёҳларнинг “Наҳотки Имом Бухорий, Имом Термизий каби улуғ алломаларнинг ворислари мана шундай гуноҳ ишларга қўл урса?”, деган мазмундаги фикрларга ҳам гувоҳ бўлинган. Қайд этиш лозимки, яхши ва тўғри мақсадда қилинган хайрли ишларга ижтимоий тармоқларда сиёсий тус бериб, давлат ва дин муносабатларига салбий таъсир этишга уриниш ёмон ниятли кимсаларнинг душманлик ишидир. Диний идора Ўзбекистон Республикаси ҳуқуқий-демократик давлат эканини тўла англаган ҳолда, айрим нохолис манбаларнинг вазиятни нотўғри талқин қилиш йўлидаги хатти-ҳаракатларини мутлақо асоссиз, жамиятда диний омил сабабидан фитна чиқариш ва юрт тинчлигига раҳна солиш эканини таъкидлайди. Шунинг баробарида ижтимоий тармоқ юритувчиларига Аллоҳ таборака ва таолодан рушду ҳидоят тилаб, ҳар қандай савобли ишда яқиндан ҳамкорлик қилишдан мамнун эканимизни билдирамиз. Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати 555

“Истинжо” сўзи фиқҳий истилоҳда олд ва орқа аврат йўлидан чиққан нажосат қолдиғини сув билан тозалашга ишлатилади. Тош, кесак ёки шу каби нарсалар ёрдамида поклашга “истижмор” дейилади. Истинжо ва истижмор эркак ва аёлларга бир хилда суннати муаккададир. Расулуллоҳ (алайҳиссалом) доимо бу амални қилиб келганлар. Уламолар истинжонинг ҳукми борасида турли фикрларни айтган. Баъзилар уни мустаҳаб, яна Баъзилар суннат, деган. Истинжо суннат экани ҳақидаги фикр тўғри бўлиб, жумҳур уламолар шунга иттифоқ қилган. Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳудан) ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳожатга чиқанларида мен сув олиб борар эдим. У зот ўша сув билан истинжо қилар эдилар” (Муслим ва Абу Яъло ривояти). Ушбу ривоятда ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳожатдан сўнг сув билан истинжо қилишлари айтилмоқда. Уламолар сув ва тош, кесак билан истинжо қилиш борасида турлича фикрда бўлган. Аксарият салафлар ва улардан кейингилар истинжода аввало тош, кесак, махсус тайёрланган қоғоздан кейин сув ишлатиш афзал, дейишган. Истинжо ҳолатга қараб қуйидаги турларга бўлинади: 1. Фарз. Жунуб, ҳайз ва нифосдан покланётганда ғусл қилишдан олдин олд ва орқа аврат ҳамда унинг атрофини яхшилаб сувда ювиш фарз. Бунда ўша ерда нажосат бор-йўқлиги ёки оз-кам бўлишининг фарқи йўқ. Агарда олд ва орқа йўлдан чиққан нажосат тарқалган жой бир дирҳамдан ошса, уни кесак ва тош каби нарсалар билан поклаш кифоя қилмайди. Балки уни сувда ювиб тозалаш фарз. 2. Вожиб. Агар нажосат атрофга тарқалиб, унинг кенглиги дирҳам миқдорича келса, уни сувда ювиш вожибдир. 3. Суннат. Агар чиққан нажосат бир дирҳам миқдоридан камроқ бўлса, уни сувда ювиш суннат. 4.Бидъат. Ел чиқаргандан сўнг истинжо қилиш бидъат. Шунингдек, уйқудан уйғониш, жиннилик, ҳушидан кетиш ҳам истинжони шарт қилмайди. Уламолар Суякка истижмор қилиш тўғрисида ихтилоф қилишган. Баъзилари “Суяк билан истижмор қилиб бўлмайди. Агарда у билан бирор киши истинжо қилса, истинжо қилмаган киши ҳукмида бўлади”, дейишган. Улар қуйидаги ҳадисни далил қилиб келтиришган: Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кишини суяк ва тезак билан покланишдан қайтардилар”. Бошқалар эса “Суяк билан истинжо қилишдан қайтарилмаган. У билан истинжо қилиш тош ва бошқа нарсалар билан истинжо қилишдек эмасдир. Лекин ундан у жинларнинг озуқаси бўлганлиги учун қайтарилган. Одам боласи уларни ифлос қилмасликка буюрилгандир” дейишган. Улар эса қуйидаги ҳадисни далил қилишган: Абдуллоҳ ибн Масъуддан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Суяк ва тезак билан истинжо қилманглар. Чунки улар жин биродарларингизнинг озуқаларидир”. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак суяк билан истижмор” қилишдан қайтариқ бордир. Фақат унинг сабаби у жинларнинг озуқаси бўлганлиги учундир. “Шарҳу Маъонил Осор” китоби асосида ТИИ талабаси Ҳомидов Муҳаммадюсуф тайёрлади 726

حدثنا يعقوب بن إبراهيم حدثنا بن علية حدثنا عبد اعزيز بن صهيب قال: قال أنس بن مالك رضي الله عنه : ما كان لنا خمر غير فضيخكم هذا الذي تسمونه الفضيخ فإنِّي لقائم أسقي أبا طلحة و فلانا و فلانا إذ جاء رجل فقال : و هل بلغكم الخبر؟ قالوا: و ما ذاك؟ قال حرمت الخمر قالوا: أهرق هذه القلال يا أنس، قال: فما سألوا عنها و لا رجعوها بعد خبر الرجل. Яъқуб ибн Иброҳим айтди, У киши ибн Улайдан, У киши Абдулазиз Суҳайбдан, У киши айтдилар: “Анас розияллоҳу анҳу айтди: “Биз учун сизлар уни “фадих“ деб номлаган хамрдан бошқаси йўқ эди. Мен Абу Толҳа ва фалончи ва фалончига хамр қуйиб бераётган эдим, тўсатдан бир киши келди ва сизларга хабар келдими, деб айтди. Улар қандай хабар деди. У киши: “Хамрнинг ҳаром қилингани”, деди. Улар:”Эй Анас бу идишни тўкиб юбор”, дедилар. Анас розиаллоҳу анҳу айтади: “Улар ана шу кишининг хабаридан у ҳақида сўрамади ва қайтмадилар ҳам.” Ҳадисда ворид бўлган [ما كان لنا خمر غير فضيخكم] ҳаср Анас розияллоҳу анҳунинг ҳузурида бўлгани ёки ўзи билганига нисбатан, деб эҳтимол қилинади. Мадинада [فضيخ] дан бошқа хамр ҳам бўлиши мумкин. Ибн Умарнинг ҳадисида келгани каби хамрнинг ҳаром қилиниши нозил бўлди. Ўша пайтда беш хил шароб бор эди. Имом Муслимнинг ҳадисида Абу Талҳа билан бўлган баъзи кимсаларнинг номи келган. Улар Абу Дужона, Суҳайб ибн Базо, Абу Убайда, Убай ибн Каъб, Муоз ибн Жабал ва Абу Айюб эдилар. [قالوا] даги жам замирнинг айтувчиси Абу Толҳа, қолганлар эса ана шу ишга рози бўлганлар шу сабабли буйруқ уларнинг барчасига нисбат берилади. Анас розияллоҳу анҳу бўйсуниб, нафақат уни тўкиб юборди балки, бошқа ҳадисда келгани каби, идишларни синдириб ҳам ташладилар. Ҳадисдан олинадиган фоидалар: 1) Хамр ҳаром бўлишидан олдин мубоҳ бўлгани; 2) Бир кишининг хабари қабул қилиниши ва унга амал қилиниши; 3) Саҳобаларнинг ўта итоаткор эканликлари. 3-курс талабаси Бекимматов Баҳодир 467