Фаришталарга жуда кўплаб хилма-хил вазифалар юклатилган. Улардан айримларининг номлари ва қандай вазифани адо этишлари Қуръони каримда ва ҳадиси шарифларда баён қилинган: 1. Жаброил алайҳиссалом. Бу зот Руҳул Амийн деб ҳам номланган. Жаброил алайҳиссалом пайғамбарларга ваҳий олиб тушиш вазифасига тайин қилинган. 2. Микоил алайҳиссалом. Микоил алайҳиссалом ёмғир ва набототларга вакил қилинган. 3. Исрофил алайҳиссалом. Қиёмат куни бўлганда сурга пуфлашга вакил қилинган. Уламолар сурни Аллоҳ таолонинг буйруғига кўра Исрофил алайҳиссалом пуфлайдиган шохга ўхшаш нарсадир, деганлар. 4. Малакул мавт (Азроил) алайҳиссалом. Бу зот руҳларни олишга вакил қилинганлар. Ушбу фариштанинг “Азроил” деб аталиши тўғрисида ихтилофлар бор. Баъзилар,“Қуръонда ҳам, Суннатда ҳам “Азроил” деган ном келмаган, балки “Малакул мавт” деб номланган. Шунинг учун бу зотни асли йўқ ном билан эмас, зикр қилинган ном билан аташ керак, дейишган. “Айсарут Тафосир” тафсирида эса: “ Ўлим фариштасининг исми Қуръонда келмаган, аммо Аҳли Сунна унинг исми “Абдуллоҳ” маъносини ифодаловчи “Азроил” эканини эътироф этадилар”, дейилган. 5. Малакул мавтнинг ёрдамчилари. Ушбу ёрдамчилар икки турга бўлинади: 1. Раҳмат фаришталари; 2. Азоб фаришталари. 6. Бандаларнинг ризқларига вакил қилинган фаришталар. Бу фаришталарнинг асосий вазифалари тўғри йўл билан ризқ топишга ҳаракат қиладиганларнинг ризқ топиш йўлларини енгиллаштиришдир. Тўғри йўлдан озган кимсаларни эса ўз ҳолларига ташлаб қўядилар. 7. Аршни кўтариб турувчи фаришталар. Қуръони каримда зикр қилинишича, баъзи фаришталар Аршни кўтариб туришга тайин қилинганлар. 8. Ризвон. Бу фаришта жаннатга қўриқчи ва у ерда хизмат қиладиганларга бошлиқ ҳисобланади. 9. Жаннат хизматчилари. Бу фаришталар жаннатга кирганларга хизмат қилиш учун тайин қилинганлар. Жаннатийлар хизматига шай бўлиб турган фаришталарнинг ададини ёлғиз Аллоҳ таолонинг Ўзи билади. 10. Забония. Улар ўн тўққизта фаришта бўлиб, уларни Аллоҳ таоло дўзахга кирганларни азоблаш ишига тайин қилган. Забонияларнинг бошлиғи Молик деб аталади. Қуръонда дўзахга тушганларнинг азобга чидай олмасдан Моликка нидо қилишлари хабар берилган. 11. Ҳурматли ёзиб турувчилар. Бу фаришталар башариятнинг қилаётган ишларини ёзиб боришга тайин қилинганлар. Улар инсонларнинг қилаётган барча яхшию ёмон ишларини ёзиб борадилар. Ҳар бир балоғатга етган, ақли расо бўлган инсоннинг иккала тарафида ҳам фаришта бўлади. Ўнг тарафидаги фаришта унинг солиҳ амалларини, чап тарафидаги фаришта эса ёмон ишларини ёзиб боради. 12. Сақловчи фаришталар. Бу фаришталар инсонни жин, шайтон ва турли офатлардан сақлаш ишига тайин қилинганлар. 13. Бачадонга тайин қилинган фаришта. Бу фаришта отадан онанинг бачадонига уруғ тушишидан бошлаб, унинг ривожланиш босқичлари ҳақида Аллоҳ таолога ҳисобот бериб боради. Ҳомиланинг ўғил, ё қиз бўлишини, бахтли ё бахтсиз бўлишини Аллоҳ таолодан сўрайди. 14. Тоғлар фариштаси. Ушбу фариштани Аллоҳ таоло тоғларга тайин қилган. Ҳадиси шарифларда тоғлар фариштасининг пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга салом бергани ва у зот билан гаплашгани хабар берилган. 15. Кезиб юрадиган фаришталар. Ушбу фаришталар ер юзида айланиб юришга тайин қилинган. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга умматларининг саломини етказиб турадилар. 16. Дуо фаришталари. Ушбу фаришталар дўсту биродарлари ҳақига махфий ҳолатда хайрли дуо қиладиганларнинг устига тайин қилиб қўйилган. Бу фаришталар дуо қилувчига “Омийн, сенга ҳам шундай бўлсин” деб турадилар. 17. Бандаларнинг руҳларини юқорига олиб чиқадиган фаришталар. Бу фаришталарга вафот этган бандаларнинг руҳларини юқорига олиб чиқиш вазифаси юклатилган. 18. Мункар ва Накир. Бу фаришталарнинг номлари “Нотаниш” маъносини англатади. Чунки булар маййитга нотаниш бўладилар. Маййит улардек кўринишни олдин кўрмаган бўлади. Бу иккала фаришта қабрга қўйилган инсонларни сўроқ-савол қилишга тайин қилинганлар. Ҳадиси шарифларда ушбу...

Фаришталарда ухлаш ва чарчаш сингари инсонлар ва бошқа жониворларга хос сифатлар бўлмайди. Бунга қуйидаги оят далолат қилади: “Улар кечаю кундуз тасбеҳ айтарлар. Чарчамаслар” (Анбиё сураси, 20-оят). Яъни, фаришталар доимий равишда ибодат билан машғул бўлиб турадилар. Мисол тариқасида айтадиган бўлсак, инсонлар нафас олишдан чарчаб қолиб, бир оз “дам олишга” асло тўхтамаганларидек, фаришталар ҳам ибодат қилишдан асло тўтамайдилар. Фаришталар ниҳоятда гўзал суратда яратилган махлуқотлар ҳисобланади. Бунга қуйидаги оятда далолат бор: “У (Муҳаммад)га шиддатли қувват эгаси таълим берди. Миррат эгаси кўтарилди” (Нажм сураси, 5-6 оятлар). Ушбу оятдаги “Зу мирротин” сўзини Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу “гўзал кўриниш эгаси”, деб тафсир қилган. Тошкент ислом институти ўқитувчиси Абдулқодир Абдур Раҳим 473

Уламолар инсонларнинг фаришталарни кўришлари мумкинлиги ҳақида бундай деганлар: фаришталар нурдан яратилганлари сабабли уларни асл қиёфаларида кўришга башарнинг тоқати етмайди. Шунинг учун асл қиёфаларидан инсон кўринишига ўтганларидан кейингина инсонлар уларни кўришлари мумкин. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Жаброил алайҳиссаломни асл кўринишларида икки марта кўрганлари эса у зотнинг ўзларига хос хусусият ҳисобланади. Фаришталар жуда кўп ададда бўлиб, уларнинг қанча эканини Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким билмайди. Бу ҳақда Қуръони каримда бундай баён қилинган: “Роббингнинг аскарларини Ўзидан бошқа ҳеч ким билмас” (Муддассир сураси, 31-оят). Шунингдек, ҳадиси шарифларда “Байтул маъмур” (Каъбанинг тепасида, еттинчи осмонда фаришталар тавоф қиладиган уй)ни ҳар куни етмиш минг фаришта тавоф қилиши ва ададлари кўплигидан бир марта тавоф қилганлари қайта тавоф қила олмасликлари хабар берилган. Тошкент ислом институти ўқитувчиси Абдулқодир Абдур Раҳим 636

Фаришталар Одам алайҳиссаломдан олдин яратилган. Бунга ушбу оят далолат қилади: “Эсланг, (эй Муҳаммад!) Роббингиз фаришталарга: “Мен Ерда халифа (Одам) яратмоқчиман”, – деганида, (улар) айтдилар: “Унда (Ерда) бузғунчилик қиладиган, (ноҳақ равишда) қонлар тўкадиган кимсани яратмоқчимисан?” (Бақара сураси, 30-оят). Ушбу оят тақозосига кўра инсон яратилмасидан илгари фаришталар яшаганлар ва Аллоҳ таоло одамни яратиши ҳақида хабар берганида улар таажжубланиб мазкур гапни айтганлар. Инсонларнинг бузғунчилик қиладиган ва ноҳақ қонлар тўкадиган мавжудот бўлишини фаришталар қаердан билганлар, улар ғайбни билмайдилар-ку, деган саволга бир қанча жавоблар берилган: 1. Аллоҳ таоло билдирган; 2. Лавҳул-маҳфуздаги ёзувни ўқишган; 3. Фаришталарда фақатгина ўзларининг маъсум бўлишлари қолган махлуқотларнинг бундай сифатга эга бўлмасликлари тўғрисида илм бўлган; 4. “Сақолайн” (инсонлар ва жинлар)нинг бирини иккинчисига қиёс қилишган. Яъни инсонларни ҳам Ерда бузғунчилик қилган жинларга қиёс қилишган. Тошкент ислом институти ўқитувчиси Абдулқодир Абдур Раҳим 596

Фаришталарга иймон келтириш мўмин-мусулмонларнинг ҳаётида улкан таъсирга эга бўлиб, ундан кўплаб манфаатлар ҳосил бўлади: 1. Фаришталарга ва уларнинг ўзи қилаётган ҳар бир ишни кузатиб ёзиб бораётганларига аниқ ишонган киши, доимий равишда кузатувда эканини ҳис этади ва инсонлар кўрмаётган пайтларда ҳам гуноҳ ишларни қилишдан ҳаё қилиб қолади; 2. Қийинчилик пайтларида ҳам сабр қилиши осон бўлади. Чунки у чекаётган машаққатларини ҳар доим ўзи кўрмаётган фариштанинг ёзиб бораётганини, унинг ҳақига Аллоҳ таолодан истиғфор сўраб турганини ҳис қилиб туради. Тошкент ислом институти ўқитувчиси Абдулқодир Абдур Раҳим 463